Urlop ojcowski na nowych zasadach - co się zmieniło?

Urodzenie dziecka gwarantuje prawo do dodatkowego urlopu nie tylko pracującej matce, lecz także i zatrudnionemu ojcu. W przypadku urlopu ojcowskiego nastąpiły jednak zmiany legislacyjne, które w istotny sposób wpływają na to uprawnienie.

Cel urlopu ojcowskiego

Urlop ojcowski jest prawem pracownika, któremu urodzi się dziecko. W praktyce oznacza to, że może z niego skorzystać tylko osoba zatrudniona w ramach stosunku pracy. Świadczenie obowiązków na podstawie kontraktu B2B albo umowy cywilnoprawnej nie uprawnia do takiego urlopu, chyba że strony zobowiązania dobrowolnie przyznają go wykonawcy.

Celem każdego urlopu ojcowskiego jest umożliwienie pracownikowi spędzenia czasu ze swoim dzieckiem, które urodziło się stosunkowo niedawno. Ma to doprowadzić do nawiązania więzi rodzicielskiej. Urlopy tego rodzaju są jednak krótsze niż urlopy macierzyńskie i ojcowie nie muszą z nich tak naprawdę korzystać.

Urlop rodzicielski

Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 182³ § 1–2 Kodeksu pracy (kp) w celu sprawowania opieki nad dzieckiem pracownik-ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

• ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo

• upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika-ojca w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 186^8a kp. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

Wniosek o udzielenie pracownikowi-ojcu urlopu ojcowskiego lub jego części powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownika;

• wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop ojcowski albo jego część.

Do wniosku dołącza się:

• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka (dzieci) wydany przez uprawniony organ dokonujący rejestracji urodzenia w danym kraju, albo kopie tych dokumentów;

• kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, w przypadku gdy wniosek dotyczy udzielenia urlopu ojcowskiego albo jego części na dziecko przysposobione;

• oświadczenie pracownika-ojca, czy korzystał z urlopu ojcowskiego albo jego części.

Nowelizacja urlopu ojcowskiego

Od 26 kwietnia 2023 roku możliwość skorzystania z urlopu ojcowskiego została ograniczona czasowo. Ustawodawca wprowadził bowiem limit wieku dziecka pracownika, który wyznacza maksymalny okres pozwalający na skorzystanie z omawianego uprawnienia. Do chwili wprowadzenia zmian obowiązywał okres ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Obecnie skrócono ten okres do 12. miesiąca życia dziecka – pracownik ma więc mniej czasu na skorzystanie z urlopu. Jego długość  nie uległa jednak żadnej zmianie.

Przykład 1.

Pracownikowi urodziło się dziecko 4 maja 2023 roku. Do kiedy ma on prawo złożyć wniosek o przyznanie mu urlopu ojcowskiego? 

W tym przypadku zatrudniony ma czas do 4 maja 2024 roku, a więc do dnia, w którym dziecko kończy 12. miesiąc życia.

Przykład 2.

Pracownikowi urodziło się dziecko 17 stycznia 2023 roku, do tej pory nie złożył on jednak wniosku o udzielenie mu urlopu ojcowskiego. Do kiedy zatrudniony może to zrobić? 

W tym przypadku stosujemy stare przepisy regulujące zasady przyznawania omawianego urlopu, a więc pracownika obowiązuje okres 24 miesięcy życia dziecka. Wniosek o przyznanie urlopu ojcowskiego będzie mógł złożyć do 17 stycznia 2025 roku.

Przykład 3.

Pracownik przysposobił dziecko, przy czym sprawa adopcyjna została wszczęta, gdy miało ono 13 lat. Ze względu na pandemię koronawirusa oraz dużą liczbę spraw w sądzie prawomocne postanowienie w sprawie adopcyjnej zostało wydane 15 marca 2023 roku, w chwili, gdy dziecko miało już 15 lat. Czy w tej sytuacji pracownik może skorzystać z urlopu ojcowskiego? 

Nie, ponieważ w chwili uprawomocnienia się orzeczenia adopcyjnego dziecko miało już ukończony 14. rok życia. Pracownikowi nie przysługuje więc w tym przypadku żaden urlop ojcowski.

Przykład 4.

Pracownik przysposobił dziecko i uzyskał prawomocne postanowienie adopcyjne 20 kwietnia 2023 roku (dziecko w tym czasie miało 5 lat). Czy zatrudniony może skorzystać z urlopu ojcowskiego? 

Tak, przy czym wniosek o udzielenie mu takiego urlopu może być złożony do 20 kwietnia 2025 roku – w tym przypadku uprawomocnienie postanowienia nastąpiło bowiem przed wejściem w życie nowelizacji Kodeksu pracy. Pracownika obowiązuje okres 24 miesięcy na złożenie omawianego wniosku.

Przykład 5.

Pracownik przysposobił dziecko i uzyskał prawomocne postanowienie adopcyjne 27 kwietnia 2023 roku (dziecko w tym czasie miało 12 lat). Czy zatrudniony może skorzystać z urlopu ojcowskiego? 

Tak, przy czym wniosek o udzielenie mu takiego urlopu może być złożony do 27 kwietnia 2024 roku – w tym przypadku uprawomocnienie nastąpiło bowiem po wejściu w życie nowelizacji Kodeksu pracy. Pracownika obowiązuje okres 12 miesięcy na złożenie omawianego wniosku.

Czy termin na złożenie wniosku o urlop ojcowski może być przedłużony?

Ustawodawca wskazuje na konkretne terminy, w których może zostać złożony wniosek o urlop ojcowski. Tym samym oznacza to, że pracownik nie może wnioskować o wydłużenie mu czasu na złożenie stosownego pisma albo przywrócenie terminu, który już się zakończył. Okoliczności osobiste pracownika nie odgrywają tutaj żadnej roli, chociażby nie były przez niego zawinione.

Przykład 6.

Pracownik miał czas na złożenie wniosku o przyznanie mu urlopu ojcowskiego do 6 maja 2023 roku. Ze względu jednak na długotrwałą chorobę dziecka i problemy rodzinne zapomniał tego zrobić. Czy w tej sytuacji można poprosić pracodawcę o wydłużenie czasu na złożenie wniosku o urlop ojcowski? 

Nie, ponieważ przepisy prawa pracy nie przewidują takiej możliwości. Pracownik utracił więc bezpowrotnie prawo do należnego urlopu ojcowskiego.

Przykład 7.

Pracownik miał czas na złożenie wniosku o przyznanie mu urlopu ojcowskiego do 15 kwietnia 2023 roku. Chciał złożyć odpowiednie pismo do pracodawcy na początku kwietnia 2023 roku, jednak ze względu na nagły wypadek trafił do szpitala, w którym przebywał aż do połowy czerwca 2023 roku. Czy w takiej sytuacji pracownik może złożyć wniosek o udzielenie mu urlopu ojcowskiego, gdy wróci do firmy? 

Nie, ponieważ termin na złożenie omawianego wniosku minął już w jego przypadku.

Nowelizacja Kodeksu pracy nie wprowadza zmian w zakresie możliwości dzielenia urlopu ojcowskiego na maksymalnie 2 części, przy czym każda z nich nie może być krótsza niż 1 tydzień. Za wykorzystany urlop ojcu dziecka nadal będzie przysługiwać zasiłek macierzyński w wysokości 100% wartości podstawy wymiaru zasiłku. Podczas wykorzystywania urlopu ojcowskiego pracownik pozostaje pod szczególną ochroną – co do zasady nie można go zwolnić, a po powrocie do pracy musi zajmować to samo stanowisko, co przed przejściem na omawiany urlop.

Podsumowanie

Możliwość skorzystania z urlopu ojcowskiego została ograniczona w czasie na skutek nowelizacji Kodeksu pracy, która weszła w życie 26 kwietnia 2023 roku. Od tej pory pracownik może złożyć wniosek o przyznanie tego urlopu najpóźniej do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. W pozostałym zakresie regulacja odnosząca się do urlopów ojcowskich nie uległa zmianom.