Pierwsza praca — najważniejsze informacje. O czym każdy powinien pamiętać?

Pierwsza praca to ważny moment w życiu zawodowym, który często budzi ekscytację, ale także wiele niepewności. Przygotowaliśmy zestawienie najważniejszych rzeczy, z którymi warto się zapoznać, podpisując swoją pierwszą umowę o pracę. Podpowiadamy też, jak skutecznie szukać zatrudnienia po raz pierwszy. 

Pierwszą pracę zwykle podejmujemy jeszcze w trakcie studiów lub jako młodzi absolwenci szkół średnich. Pracodawcy często oferują wówczas najpierw umowy cywilnoprawne, tj. umowę o dzieło lub umowę zlecenie regulowane przepisami Kodeksu Cywilnego. 

Warto wiedzieć, czym się charakteryzują i dzięki temu ocenić, czy są dla nas korzystne. Jeśli zawieramy umowę o dzieło, pracodawca nie ma obowiązku objąć nas ubezpieczeniem zdrowotnym i społecznym. Od naszego wynagrodzenia odprowadzi jedynie podatek dochodowy, co sprawi, że teoretycznie ta forma umowy pozwala nam zyskać lepsze wynagrodzenie. 

Nie wolno jednak zapomnieć, że w przypadku umowy o dzieło nie obowiązują przepisy dotyczące płacy minimalnej. Najczęściej ta forma zatrudnienia jest najdogodniejszą opcją, gdy podejmujemy się wyłącznie wykonania konkretnego dzieła, np. napisania artykułu, pomalowania ścian, stworzenia programu komputerowego itp.

Pierwsza praca osób młodych: “zerowy PIT” i umowa zlecenie

Umowa zlecenie też teoretycznie pozwala więcej zarobić, ale tylko osobom, które nie ukończyły jeszcze 26. roku życia. To dzięki uldze dla młodych. Tzw. “zerowy PIT” zwalnia z opodatkowania wszystkie osiągnięte przychody do kwoty 85 528 złotych. Warto pamiętać, że ulga nie dotyczy umowy o dzieło. 

Zaletą umowy zlecenia jest także to, że pracodawca musi w tym przypadku opłacać nasze składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, jeśli umowa zlecenie stanowi jedyny tytuł do ubezpieczenia, czyli w przypadku, kiedy nie pracujemy już gdzieś na umowie o pracę lub nie posiadamy statusu ucznia czy studenta. 

Osobom uczącym się do 26. roku życia ubezpieczenie muszą zapewnić prawni opiekunowie lub uczelnia czy szkoła. Dlatego też umowa zlecenie jest korzystna zwłaszcza dla studentów, bo proponowana im kwota brutto wynagrodzenia staje się jednocześnie kwotą netto. 

Pracownik zatrudniony na umowę zlecenie może także złożyć dobrowolny wniosek o odprowadzanie z jego wynagrodzenia składki na ubezpieczenie chorobowe. Zyska wówczas prawo do otrzymywania odpowiedniej kwoty wynagrodzenia również podczas pozostawania na zwolnieniu lekarskim. To samo tyczy się zasiłku macierzyńskiego i urlopu na opiekę nad dzieckiem.

Jeżeli umowa zlecenie to jedyny tytuł do ubezpieczenia pracownika to czas zatrudnienia na podstawie tej formy będzie się liczył do stażu pracy, co ma przełożenie na różne kwestie pracownicze, np. wymiar przyznawanego urlopu. Umowa zlecenie nie gwarantuje jednak płatnego urlopu wypoczynkowego ani nie daje prawa do urlopu na żądanie. 

Kiedy umowa o pracę, a kiedy zlecenie?

Pracodawcy chętnie oferują umowy zlecenie, bo jest to dla nich opcja pozwalająca zmniejszyć nieco koszta zatrudnienia poszczególnego pracownika. Warto jednak pamiętać, że nie bez powodu umowa o dzieło i umowa zlecenie bywają nazywane “umowami śmieciowymi”. 

Jeśli z treści danej umowy wynika, że pracownik musi wykonywać swoje obowiązki osobiście, odpłatnie oraz w miejscu i w godzinach wyznaczonych przez pracodawcę, to tak naprawdę powinna być tu zawarta umowa o pracę i proponowanie innej formy pracownikowi to podstawa m.in. do ukarania pracodawcy wysoką grzywną i przyznania umowy o pracę. 

Umowa zlecenie może być korzystną formą zawarcia zatrudnienia w przypadku podejmowania pierwszej pracy zwłaszcza dla studentów, którzy wciąż godzą swoje obowiązki zawodowe z zajęciami na uczelni. Umowa zlecenie jest dużo bardziej elastyczna niż umowa o pracę. Dużo łatwiej ją zawiązać i zerwać oraz czasem zapewnia wyższe wynagrodzenie. Minimalna stawka godzinowa, która powinna widnieć na umowie zlecenie, wynosi w 2022 roku 19,70 zł brutto.

Obowiązkowe elementy umowy o pracę 

Umowa o pracę jest na ogół najbardziej pożądana, gdy szukamy już stabilnego zatrudnienia. Zapewnia wszelkie prawa pracownicze regulowane m.in. Kodeksem Pracy. W przypadku zawierania tej formy zatrudnienia po raz pierwszy warto pamiętać, że umowa o pracę musi być sporządzona na piśmie i podpisana przez obie strony najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy. Obowiązkowe kwestie, które muszą pojawić się w jej treści to natomiast:

• przestawienie stron zawierających umowę, 

• data zawarcia umowy, 

• wymiar czasu pracy (pełny etat, pół etatu itp.), 

• miejsce wykonywania obowiązków pracowniczych, 

• opis stanowiska i zakres wykonywanych zadań, 

• termin rozpoczęcia pracy, 

• wysokość przyznawanego wynagrodzenia i termin jego otrzymywania.

Pamiętajmy także, że w 2022 roku minimalne wynagrodzenie za pracę na pełny etat to 3010 zł brutto. 

Różne rodzaje umowy o pracę

Dostępne są różne rodzaje umowy o pracę związane z okresem ich obowiązywania. Pracodawca może zaproponować umowę na okres próbny, co często zdarza się w przypadku pierwszej pracy. Taka umowa nie trwa dłużej niż 3 miesiące i nie może być ponownie zawierana. 

Umowa na czas określony może trwać maksymalnie 33 miesiące i można podpisać nie więcej niż 3 takie umowy. Czwarta musi być już umową na czas nieokreślony. Umowa o pracę może różnić się także formą etatu i być zawarta na cały etat, ¾ etatu, ½ etatu lub ¼ etatu. Różny jest wtedy m.in. wymiar godzin wykonywania obowiązków, ilość przysługującego urlopu oraz minimalne wynagrodzenie. 

Z rodzajem umowy o pracę wiąże się również okres wypowiedzenia, czyli czas, który mija od momentu wypowiedzenia danej umowy przez którąś ze stron, a jej faktycznym rozwiązaniem. W przypadku 3-miesięcznej umowy o pracę na okres próbny okres wypowiedzenia to 2 tygodnie. 

Jeśli jednak pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub określony i nie przepracował jeszcze 6 miesięcy, to okres wypowiedzenia trwa 2 tygodnie. Jeśli pracownik jest zatrudniony co najmniej 6 miesięcy, ale krócej niż 3 lata, okres wypowiedzenia to 1 miesiąc. Zatrudnienie powyżej 3 lat skutkuje okresem wypowiedzenia równym 3 miesiące. 

Czego spodziewać się zaraz po zatrudnieniu? 

Są pewne obowiązki leżące po stronie pracodawcy, których warto być świadomym, zwłaszcza jeśli podejmuje zatrudnienie po raz pierwszy. Zakład pracy musi wystawić skierowanie do lekarza medycyny pracy, który oceni czy nasz stan zdrowia pozwala na objęcie danego stanowiska. Może się to wiązać z dodatkowymi badaniami. 

Wszelkie koszty takich usług medycznych musi pokryć pracodawca (np. w formie zwrotu środków pracownikowi na podstawie dostarczonej przez niego faktury). Badania powinny odbywać się także w naszych normalnych godzinach pracy i za ten czas również przysługuje nam wynagrodzenie. Kolejną kwestią jest szkolenie BHP i instruktaż stanowiskowy, które zapoznają nas z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz dokładną specyfiką zadań na naszym stanowisku. 

Najpóźniej do 7 dni od podpisania umowy pracodawca zgłasza nas również do ubezpieczenia społecznego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, jak i ubezpieczenia zdrowotnego w NFZ. Według stosownych przepisów prawnych nasze wynagrodzenie musi obowiązkowo trafiać na podany przez nas numer konta bankowego. Jeżeli wolimy otrzymywać wypłatę w gotówce, musimy złożyć odpowiedni wniosek. 

Pierwsza praca — czy i kiedy przysługuje mi urlop?

Nie można mówić o czymś takim jak urlop wypoczynkowy w przypadku umowy o dzieło. Umowa zlecenie również nie gwarantuje prawa do płatnego urlopu, ale w niektórych jej formach pracodawcy umieszczają takie zapisy. Niemniej wszelkie zasady przyznawania, naliczania i opłacania dni wolnych są tu wówczas wyłącznie kwestią obustronnych ustaleń. 

Dopiero w przypadku umowy o pracę urlop wypoczynkowy, jak i urlop na żądanie, a także wszelkie inne dni, w których nie pracujemy, są ujęte w Kodeksie Pracy. Przez pierwszy rok zatrudnienia, to, ile przysługuje nam urlopu, jest wyliczane proporcjonalnie do przepracowanego okresu. Na ogół możemy liczyć na 2 dni wolne po każdym miesiącu, czyli na pierwszy możliwy urlop musimy poczekać przynajmniej miesiąc. 

Trzeba także pamiętać, że mamy prawo do odpoczynku, ale każdorazowo powinnyśmy ustalać jego termin z pracodawcą. Inaczej sprawa ma się z tzw. urlopem na żądanie. To 4 dni w ciągu roku kalendarzowego, w których możesz zgłosić nagłą potrzebę wzięcia urlopu. Musisz to zrobić najpóźniej tuż przed godziną, o której miałeś rozpocząć swoje obowiązki. 

Po przepracowaniu pierwszego roku na umowie o pracę, wymiar Twojego urlopu będzie ustalany w zależności od posiadanego stażu pracy. Przy pierwszym zatrudnieniu nie masz go oczywiście bardzo dużo, ale wlicza się tu także okresy pobierania nauki. Ukończenie liceum to 4 lata do stażu pracy, technikum - 5 lat, szkoły policealnej - 6 lat, a uniwersytetu (w tym uzyskanie tytułu licencjata) - 8 lat. Do 10 lat stażu pracy wymiar urlopu wypoczynkowego to 20 dni (przy pełnym etacie!), od 10 lat i więcej - 26 dni wolnych w ciągu roku. 

Jak skutecznie szukać pierwszej pracy?

Na dzisiejszym rynku pracy w większości najlepiej premiowane jest doświadczenie. W przypadku poszukiwania pierwszej pracy to nie ono stanowi atut kandydata. Jak więc skutecznie szukać pracy z ubogim CV? Przede wszystkim odpowiednio skonstruować nasze dokumenty aplikacyjne i starać się zawrzeć w nich wszystko, co tylko okaże się pomocne, tj. np. wszelkie aktywności podejmowane już w okresie nauki. 

Może to być np. wolontariat czy rola skarbnika szkolnego. Warto także rozważyć wysłanie do pracodawcy listu motywacyjnego, portfolio lub innych form, które wzbogacą krótkie CV i pokażą, że, choć nie mamy dużego doświadczenia, to cechuje nas zapał i dobre przygotowanie do procesu rekrutacji. Pierwszej pracy warto poszukiwać także poprzez różne staże zawodowe. 

Podjęcie takich praktyk może okazać się obiecującym wstępem do uzyskania upragnionej umowy o pracę. Dobrze również być zwyczajnie aktywnym i m.in. zapisać się, np. do uczelnianego biura karier, brać udział w różnych targach pracy, zarejestrować się w urzędzie czy przeglądać portale, w których dostępna jest praca. Katowice, gastronomia, pełny etat, umowa o pracę to przykładowe kryteria, których uzupełnienie, na stronach takich jak GoWork.pl, zapewni dostęp do tysiąca adekwatnych ofert z naszego regionu. 

Artykuł sponsorowany