Wniosek o wgląd w sytuację dziecka

Posiadanie pełnej władzy rodzicielskiej nie oznacza, że rodzic lub prawny opiekun może wychowywać dziecko całkowicie dobrowolnie. Na pierwszym miejscu postawione powinno być zawsze dobro małoletniego – co oznacza to pojęcie i w jaki sposób można zbadać sytuację dziecka? Co powinien zawierać wniosek o wgląd w sytuację dziecka? Wyjaśniamy w tym artykule. 

Dobro dziecka

Pojęcie dobra dziecka stanowi tzw. złotą zasadę prawa rodzinnego. W rzeczywistości jest ona jednak stosowana w każdej sprawie, w której pojawia się małoletni – dotyczy to więc zarówno postępowań cywilnych, karnych, jak i administracyjnych. Dobro dziecka jest nadrzędną wartością, którą muszą kierować się sądy i inne organy państwa, w sytuacji gdy sprawa dotyczy choćby pośrednio danego dziecka.

Tak naprawdę żaden obowiązujący przepis nie definiuje, czym jest dobro dziecka. Odpowiedzi możemy jednak szukać w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który stwierdza, że pojęcie to z jednej strony obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przykładowo takich, jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono wyraźny wymiar materialny. Polega on na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy (postanowienie SN z 11 lutego 1997 roku, sygn. akt II CKN 90/96).  Dobro dziecka jest podstawową wartością, która wymaga priorytetowego traktowania w stosunku do interesów innych osób, także rodziców. 

Z treści art. 95 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że najistotniejszym elementem władzy rodzicielskiej jest jej funkcja ochronna w stosunku do dziecka. Swoje oczekiwania i uprawnienia wynikające z władzy rodzicielskiej rodzice mogą uwzględniać i realizować jedynie w taki sposób i w takim zakresie, który nie prowadzi do kolizji z dobrem dziecka. Ocena uznania na obszarze Polski wyroku sądu zagranicznego obejmuje uwzględnienie skutków tego uznania w aspekcie tak rozumianego dobra małoletniego (postanowienie SN z 31 stycznia 2018 roku, sygn. akt IV CSK 442/17).

Wgląd w sytuację dziecka

Sądy i organy państwowe nie zawsze wiedzą o aktualnej sytuacji dziecka w rodzinie. Co prawda małoletni swoim zachowaniem może dawać do zrozumienia, że w jego otoczeniu dochodzi do pośredniej lub bezpośredniej przemocy, jednak sąd sam z siebie nigdy nie dowie się o takich sytuacjach.

Ustawodawca, mając na względzie szeroko rozumiane dobro dziecka, wprowadził do polskiego systemu prawnego wciąż mało znany wniosek o wgląd w sytuację dziecka. Jest to pismo inicjujące sprawę sądową mającą na celu wyjaśnienie, czy dobro dziecka nie jest zagrożone lub już naruszone.

Zgodnie z treścią art. 572 Kodeksu postępowania cywilnego każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Obowiązek ten ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. Powyższy przepis stanowi podstawę do wniesienia wniosku o wgląd w sytuację dziecka. Pismo to może zostać złożone tak naprawdę przez każdego, kto ma podejrzenie, że dobro małoletniego jest naruszane przez jego najbliższe otoczenie (np. rodziców, dziadków, prawnych opiekunów itd.). Uprawnionymi do złożenia omawianego wniosku są nie tylko osoby fizyczne, lecz także wszelkiego rodzaju instytucje – np. szkoły, przedszkola lub inne, które mają styczność z danym dzieckiem.

Wniosek o wgląd w sytuację dziecka jest pismem procesowym, stąd musi odpowiadać pewnym wymogom formalnym. Pismo nie podlega żadnej opłacie sądowej i powinno zostać skierowane do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania małoletniego. We wniosku musimy określić:

• datę i miejsce sporządzenia pisma,
• dane adresowe właściwego sądu,
• dane wnioskodawcy,
• dane dziecka (wraz z datą jego urodzenia) oraz jego rodziców lub prawnych opiekunów,
• żądanie wglądu w sytuację małoletniego i wydanie odpowiednich zarządzeń opiekuńczych przez sąd,
• uzasadnienie,
• podpis wnioskodawcy.

Omawiany wniosek powinien zawierać możliwie jak najdokładniejsze uzasadnienie, w którym należy wykazać, dlaczego podejrzewa się, że dobro dziecka zostało naruszone lub jest zagrożone. W przypadku szkół i przedszkoli w uzasadnieniu można podać, że małoletni ma liczne nieobecności, zachowuje się agresywnie, kłamie, płacze lub izoluje się od reszty otoczenia. Pamiętajmy, że naruszenie dobra dziecka może mieć miejsce nie tylko poprzez fizyczną lub psychiczną przemoc, lecz także zaniedbywanie jego wychowywania przez rodziców.

Co powinien zawierać  wniosek o wgląd w sytuację dziecka? Taką decyzję może podjąć wyłącznie sąd rodzinny, który będzie zajmował się daną sprawą. W rzeczywistości omawiany wniosek jest tylko pismem inicjującym postępowanie mające na celu wyjaśnić, czy dziecku nie dzieje się żadna krzywda. Jeśli sąd uzna wniosek za należycie uzasadniony, z pewnością przesłucha rodziców dziecka, względnie wyśle do nich kuratora sądowego, który zbada całą sprawę. Wnioskodawca nie zawsze będzie musiał uczestniczyć w danym postępowaniu, choć oczywiście taka możliwość zawsze istnieje.

Wniosek o wgląd w sytuację dziecka – konsekwencje

Tak naprawdę złożenie wniosku o wgląd w sytuację małoletniego nie jest obowiązkowe, teoretycznie taka powinność wynika wprost z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jednak niezłożenie wniosku przez osobę, która ma wiedzę lub podejrzenia, że dobro dziecka jest naruszane, nie powoduje co do zasady żadnych konsekwencji, przynajmniej na samym początku sprawy. Jeśli sąd dowie się o naruszenia dobra małoletniego i ustali, że instytucja zajmująca się dzieckiem miała o tym wiedzę (np. szkoła czy MOPS), to może zastosować względem niej odpowiednią karę.

W przypadku złożenia nieuzasadnionego wniosku wnioskodawca tak naprawdę niczym nie ryzykuje. Sprawa może albo nie zostać w ogóle przyjęta do rozpoznania, albo po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania sąd uzna, że dziecko jest bezpieczne. Osoba zgłaszająca swoje podejrzenia nie będzie w takim przypadku ukarana, natomiast rodzice lub prawni opiekunowie nie mogą żądać wobec niej ani odszkodowania, ani zadośćuczynienia.

Podsumowanie

Wniosek o wgląd w sytuację dziecka jest pismem informującym sąd rodzinny, że istnieje podejrzenie naruszania dobra małoletniego. Pismo może zostać złożone przez każdą osobę fizyczną i prawną, która chce, aby sąd zbadał aktualną sytuację rodzinną. Wniosek nie podlega żadnej opłacie sądowej, może być złożony w każdej chwili i w przypadku jego odrzucenia przez sąd nie rodzi żadnych negatywnych konsekwencji wobec wnioskodawcy. Jeśli pismo zostanie przyjęte, sąd zbada dokładnie środowisko, w którym wychowuje się małoletni, i może zarządzić podjęcie odpowiednich czynności względem jego rodziców lub prawnych opiekunów.