Zdrowie psychiczne pracownika i empatia w pracy - jak o nie dbać?
Obecnie obowiązujące przepisy nakazują pracodawcy dbanie o bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pod tym pojęciem kryje się wiele elementów, także troska o zdrowie psychiczne pracownika. Kwestia empatii w pracy staje się coraz bardziej znacząca w polskich firmach i dotyczy obu stron stosunku pracy.
Bezpieczne miejsce pracy
Zgodnie z treścią art. 207 §1 Kodeksu pracy pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy, którzy będą wykonywali zadania służby BHP.
Obowiązek zapewnienia bezpiecznego miejsca pracy to nie tylko stworzenie warunków, które mają zabezpieczyć ciało fizyczne każdego pracownika. Dotyczy to oczywiście każdego zawodu, bez względu na czas wykonywanych obowiązków. Bezpieczne miejsce pracy powinno być rozumiane także jako miejsce, które nie oddziałuje negatywnie na psychikę zatrudnionego. Innymi słowy, bezpieczne miejsce pracy nie powinno wywoływać u pracownika poczucia zagrożenia i sprzyjać sytuacjom stresogennym. Duża część badań psychologicznych pokazuje, że z pojęciem bezpieczeństwa pracy należy wiązać możliwość swobodnego wypowiadania się przez pracownika na różne tematy zawodowe bez obawy o ukaranie lub wyśmianie – zarówno ze strony samego pracodawcy, jak i pozostałych współpracowników.
Tak naprawdę nie istnieją normy prawne, które pokazywałyby, jakie narzędzia zastosować, aby można było mówić, że przełożony stworzył bezpieczne miejsce pracy zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Wykonanie takiego zadania zależy od wielu różnych czynników, które są niekiedy bardzo zmienne. Mowa tutaj oczywiście także o charakterze danego pracownika i jego wrażliwości na krytykę i umiejętności przyznawania się do porażki.
Bezpieczne miejsce pracy to także ciche miejsce, w którym każdy z pracowników może spokojnie wykonywać swoje zadania. Włączenie muzyki, która dla jednej osoby jest przyjemna, może okazać się dużym obciążeniem dla kolegi zza sąsiedniego biurka – warto o tym pamiętać. Doskonałym rozwiązaniem jest wydzielenie w firmie specjalnych miejsc, w których pracownicy będą mogli bez przeszkód rozmawiać i nie zakłócą swoim zachowaniem pracy swoich kolegów.
Czy pracownik ma prawo wyrazić własne zdanie?
Żadna zatrudniona osoba nie jest własnością firmy, dlatego też może mieć odrębne zdanie na każdy temat, wliczając w to także kwestie polityki prowadzonej przez przedsiębiorstwo. Każdy człowiek ma prawo do własnych opinii również wtedy, gdy wykonuje swoje obowiązki zawodowe. Pracownicy mogą więc wyrażać własne zdanie na każdy temat, niezależnie od tego, czy przebywają akurat w tym czasie na urlopie, w firmie, czy też korzystają z przerwy na lunch. Musimy jednak pamiętać, że prawo do własnej opinii nie powinno krzywdzić drugiego człowieka, a tym bardziej prowadzić do poniżenia czy wyśmiania innego pracownika lub pracodawcy. Krytyka jest jak najbardziej dopuszczalna, jednak musi być ona konstruktywna i nie może zostać wyrażona agresywnie.
W powyższym zakresie także nie znajdziemy norm prawnych, które odnosiłyby się do kwestii wyrażania własnego zdania w pracy. Jest to jednak bardzo ważny temat, ponieważ nieuwolnione emocje mogą odbić się negatywnie na zdrowiu pracownika i pracodawcy, co w efekcie doprowadzi do pogorszenia pomiędzy nimi stosunków zawodowych, a często również prywatnych.
Pracodawca może krytykować swojego pracownika, szczególnie gdy ten popełnia te same błędy i przyczynia się do strat w firmie. Jest to dopuszczalne także wtedy, gdy taka osoba krytykuje innych kolegów z pracy. Zatrudniający powinien to zrobić w miarę możliwości na osobności, a nie w miejscu publicznym, aby nie zaogniać i tak napiętej sytuacji. Nie powinien krzyczeć i obrażać podwładnego, lecz wyjaśnić mu, jaki cel ma dana rozmowa i dlaczego nie jest zadowolony ze świadczonej pracy. Nie ma przeszkód, aby krytyka pracownicza przybrała formę pisemną (np. upomnienia ze strony pracodawcy sporządzonego na kartce papieru lub wysłanego w wiadomości e-mail).
Empatia w pracy
Pojęcie empatii jest znane większości ludzi, problem jednak w tym, że nie każdy potrafi dobrze korzystać z tej umiejętności. Empatia to współodczuwanie i zdolność do postawienia się w sytuacji drugiej osoby. Może ona dotyczyć wydarzeń zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Empatia powinna być nieodłącznym elementem każdego stosunku pracy. W praktyce niestety górę biorą interesy firmy i obawa o zwolnienie – pracownicy i pracodawcy nie wczuwają się we wzajemne potrzeby i wykonują swoje zadania mechanicznie, nastawiając się tylko na uzyskanie finansowego zysku.
Czy empatię można ćwiczyć? Zdaniem specjalistów tak, choć nie wszyscy ludzie odczuwają emocje na takim samym poziomie, jak inni. W miejscach pracy coraz głośniej jest o pracownikach z wysoką wrażliwością na bodźce, dotyczy to także wielu emocji. Jeśli zatrudniony ma problem ze współodczuwaniem innych osób, być może dobrym rozwiązaniem będzie skierowanie go do pracy zdalnej – częściowej lub całkowitej. Wcześniej jednak pracodawca powinien porozmawiać z daną osobą, a nie odgórnie zakładać, że wykonywanie obowiązków z domu będzie najlepszym rozwiązaniem dla każdego, kto nie potrafi mówić o swoich emocjach. Z pewnością jest to trudne zadanie, jednak odpowiednio często wykonywane może przyczynić się do zbudowania zgranego zespołu i zwiększenia zysków w firmie.
Zdrowie psychiczne pracownika
Nie zawsze pracownik zdrowy pod względem fizycznym jest w stanie efektywnie wykonywać swoje obowiązki. Przeciążenie psychiczne jest równie wykańczające, co brak sił fizycznych, nierzadko też prowadzi do wypalenia zawodowego i stanów depresyjnych. Zatrudnieni powinni dbać o odpoczynek w pracy oraz szanowanie własnego czasu i życia rodzinnego. W tym zakresie pomoc pracodawcy odgrywa ważną rolę. Zatrudniający może bowiem wprowadzić do firmy dni wolne od pracy, możliwość wykonywania jej w formie zdalnej przez 1 lub 2 dni w tygodniu, stworzyć w firmie miejsce do odpoczynku i regeneracji, ustalić dłuższe okresy przerw w pracy czy wreszcie stosować wsparcie socjalne do potrzebujących pracowników. Ciekawym rozwiązaniem, które zyskuje coraz większą popularność, jest wprowadzanie specjalnych miejsc wyciszenia w firmach, w których można stosować techniki relaksacyjne i posłuchać odprężającej muzyki. Duża liczba roślin również będzie pozytywnie wpływała na stan psychiczny pracownika, podobnie zresztą jak pomieszczenia, do którego wpada duża ilość naturalnego światła słonecznego. Badania wykazały, że przebywanie przez kilka godzin w tej samej pozycji w zamkniętym i sztucznie oświetlonym pomieszczeniu osłabiają każdego człowieka – tym bardziej, jeśli będzie on zmuszony do powtarzania tych samych czynności przez wiele godzin.
Istnieje wiele możliwości wsparcia psychicznego ze strony pracodawcy. Przepisy prawa pracy nie zakazują stosowania takich rozwiązań. Z Zachodu napływają do Polski coraz bardziej innowacyjne rozwiązania w tym zakresie. Każde nowe pokolenie pracowników pokazuje zatrudniającym, że w pierwszej kolejności stawia na swój własny rozwój, a nie rozwój przedsiębiorstwa i że ważne jest dla niego życie rodzinne. Pracodawca może więc organizować wspólne uroczystości firmowe, wyjazdy wakacyjne lub święta – ogranicza go jedynie wyobraźnia i budżet zakładu pracy. Przepisy prawa pracy nie zakazują stosowania tego rodzaju narzędzi, które okazują się motywujące dla zatrudnionych.
Na zdrowie psychiczne pracownika wpływa również atmosfera pomiędzy współpracownikami. Jeśli pomiędzy niektórymi osobami pojawił się konflikt i nikt nie podejmuje prób jego rozwiązania, to z czasem osiągnie on większe rozmiary i może zakończyć się katastrofą. Dobry pracodawca jest w stanie zauważyć odpowiednio wcześnie, że w firmie atmosfera uległa pogorszeniu. Często pierwszymi symptomami są spadek obrotów w przedsiębiorstwie oraz coraz częstsza absencja w pracy konkretnych osób bez podawania wyraźnego powodu. Jeśli pracodawca nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać danego sporu, może zaproponować podwładnym pomoc specjalisty – psychologa lub mediatora. Koszty takiego wsparcia mogą być pokryte zarówno przez samego szefa, jak i proporcjonalnie przez obie strony konfliktu.
Czy zwolnienie z pracy jest dobrym rozwiązaniem w przypadku konfliktu w firmie? Nie, choć oczywiście zależy to od okoliczności danej sprawy. Jeśli bowiem pracownik działa na niekorzyść zakładu pracy (np. kradnie lub niszczy mienie firmowe, notorycznie kłóci się z innymi osobami i publicznie uwłacza godności przełożonego), to rzeczywiście rozwiązanie umowy o pracę wydaje się wówczas dobrym rozwiązaniem. Usunięcie konfliktowego pracownika jest w stanie oczyścić atmosferę w pracy, szczególnie gdy tylko on był przyczyną kłótni i sporów. Pamiętajmy, że pracodawca może rozwiązać umowę o pracę w 3 różnych formach:
- za porozumieniem stron bez okresu wypowiedzenia,
- jednostronnie z zachowaniem okresu wypowiedzenia,
- w trybie natychmiastowym bez zachowania okresu wypowiedzenia (dyscyplinarnie).
Od zatrudniającego tak naprawdę zależy, którą z ww. opcji wybierze. Wcześniej może też stosować kary porządkowe, choć oczywiście jest to uzależnione od okoliczności całej sprawy. Niezależnie od podjętej decyzji przełożony powinien zakomunikować ją pracownikowi w sposób kulturalny, tj. z poszanowaniem godności drugiego człowieka.
Podsumowanie
Zdrowie psychiczne pracownika i empatia w firmie są równie ważne, co bezpieczne i higieniczne stanowiska pracy. Z jednej strony obowiązek dbałości o potrzeby psychiczne pracowników spoczywa na zatrudniającym, z drugiej jednak pracownicy sami muszą przykładać się do dbania o dobrą atmosferę w firmie. Pracodawca ma wiele narzędzi, które pozwalają zadbać o kondycję psychiczną zatrudnianych przez niego osób. Przepisy nie wymagają co prawda, aby korzystać z takich rozwiązań, jednak praktyka pokazuje, że mniejsza ilość stresu w firmie przekłada się na zwiększenie zysków.
