Wypadek na home office jak wypadek w firmie

Jeszcze do niedawna normą było świadczenie pracy na terenie firmy, tylko nieliczne osoby mogły lub chciały wykonywać obowiązki służbowe w formie zdalnej. Ostatnie lata to nagła zmiana tych preferencji – wywołana oczywiście stanem epidemii lub stanem zagrożenia epidemicznego. Zalecana lub obowiązkowa konieczność izolacji doprowadziła do tego, że miejsce zamieszkania stało się domowym biurem (home office). Praca zdalna funkcjonuje w polskim prawie od niedawna, są to jednak przepisy z założenia przejściowe, dotyczące okresu epidemii. Czy ze wspomnianych regulacji można wyprowadzić jakieś wnioski, by wypadek na home office był kwalifikowany jako wypadek w pracy? Piszemy na ten temat poniżej.

Praca zdalna – podstawa prawna

Podstawowe regulacje dotyczące pracy zdalnej zawarto w Ustawie z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, zwanej dalej ustawą z 2 marca 2020 roku.

Przy poleceniu pracy zdalnej ważne jest, aby istniały możliwości techniczne i lokalowe do jej wykonywania. Niemniej istotne jest posiadanie przez pracownika umiejętności do świadczenia pracy w tym trybie. 

Praca zdalna może w zasadzie obejmować dowolne czynności, jednak szczególnie preferowane są prace wykonywane przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. W przepisach jest także mowa o wykonywaniu części wytwórczych oraz świadczeniu usług materialnych.

Narzędzia i materiały potrzebne do wykonywania pracy zdalnej oraz obsługę logistyczną takiej pracy zapewnia pracodawca. Przy wykonywaniu pracy zdalnej pracownik może używać narzędzi lub materiałów, które nie są zapewnione przez pracodawcę, pod warunkiem, że umożliwia to poszanowanie i ochronę informacji poufnych i innych tajemnic prawnie chronionych, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa lub danych osobowych, a także informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Wypadek na home office – czy można potraktować jak wypadek przy pracy?

Kwestie dotyczące kwalifikacji prawnej danego zdarzenia, które miało miejsce podczas pracy zdalnej w domu, nie zostało wprost uregulowane w przepisach ustawy z 2 marca 2020 roku. W regulacjach Kodeksu pracy również próżno szukać rozwiązań prawnych, podobnie zresztą jak w unormowaniach w zakresie ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Jest jednak kilka czynników, które wskazują na możliwość zastosowania standardowych rozwiązań w zakresie postępowania powypadkowego do nieszczęśliwych zdarzeń mających miejsce na home office. Po pierwsze – podmiotem w tym przypadku jest pracownik, czyli osoba objęta stosunkiem pracy, a więc mamy tutaj do czynienia z ubezpieczeniem wypadkowym. Po drugie – należy założyć, że zdarzenie, które ma być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, miało związek z pracą. Po trzecie wreszcie – przepisy dotyczące uznawania danego zdarzenia za wypadek przy pracy nie uzależniają decyzji w tej sprawie od faktu wykonywania przez pracownika obowiązków służbowych na terenie zakładu pracy.

Postępowanie powypadkowe

Jak już wspomnieliśmy, wobec braku szczególnej regulacji dotyczącej wypadku na home office uzasadnione jest zastosowanie typowej procedury powypadkowej.

Definicję wypadku przy pracy określają przepisy Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej ustawą wypadkową.

W rozumieniu postanowień ustawy wypadkowej za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Szczegółowy sposób postępowania w razie podejrzenia wystąpienia wypadku przy pracy wskazują przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 roku w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zwanego dalej rozp. RM.

Stosownie do brzmienia § 3 ust. 1 rozp. RM do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

1. dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
2. uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
3. dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Jeżeli pracodawca nie może zapewnić powołania zespołu powypadkowego w powyższym składzie, stosuje się przepisy § 5 ust. 2 i 3 rozp. RM. W przypadku natomiast, gdy pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym określonym w § 4 i 5 rozp. RM, ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
• jeśli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;
• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
• dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej;
• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza – nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w terminie 5 dni od dnia jego sporządzenia.

Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego określone w ustawie wypadkowej. Chodzi tu zatem m.in. o zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie czy rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Wypadek na home office jak wypadek w firmie – podsumowanie

Zdarzenia, które mogą zostać potraktowane jako wypadek przy pracy, mające miejsce podczas pracy zdalnej, nie doczekały się odrębnej procedury powypadkowej. Czy to oznacza, że wypadek na home office nie może być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy? Obowiązujące obecnie przepisy nie uzależniają wdrożenia postępowania powypadkowego od zaistnienia wypadku na terenie zakładu pracy, istotny jest natomiast związek danego zdarzenia z pracą. Oznacza to, że w określonych okolicznościach dopuszczalne jest zastosowanie regulacji Kodeksu pracy i ustawy wypadkowej.