Odpoczynek pomiędzy dniami pracy w przepisach
Pracuję w systemie dwuzmianowym. Ostatnio w moim zakładzie pracy zwolniono kilka osób, w związku z czym pozmieniały się godziny pracy. Według grafiku jednego dnia pracuję na drugiej zmianie od 14 do 22, a kolejnego wpisaną mam pierwszą zmianę – od 6 do 14. Czy pracodawca może ustalać grafik w taki sposób? Czy nie należy mi się odpoczynek pomiędzy dniami pracy?
Eulalia, Koło
Pracownik wykonujący pracę zmianową nie może przechodzić z dnia na dzień ze zmiany późniejszej na wcześniejszą. Pracodawca powinien zapewnić mu nieprzerwany odpoczynek pomiędzy dniami pracy.
Odpoczynek pomiędzy dniami pracy a doba pracownicza
Pierwszym argumentem przeciwko takiemu zdarzeniu jest konieczność zachowania tzw. doby pracowniczej. W myśl art. 128 § 3 Kodeksu pracy pracownik nie może wykonywać obowiązków służbowych wcześniej niż po upływie 24 kolejnych godzin liczonych od momentu rozpoczęcia pracy.
Przykład 1.
Pan Marcin rozpoczyna pracę od godziny 7.00. Kiedy może rozpocząć pracę w dniu kolejnym?
Aby zachowana została doba pracownicza, w kolejnym dniu nie może przystąpić do pracy wcześniej niż o 7.00.
Naruszenie doby pracowniczej oznacza, że pracownik świadczy pracę w godzinach nadliczbowych, które należy zrekompensować – udzielając czasu wolnego lub wypłacając dodatek za godziny nadliczbowe. Dodatek do wynagrodzenia wynosi:
- 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w: nocy, w niedziela i święta, niebędące dla pracownika dniami pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi za pracę w niedzielę lub święto;
- 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych w każdym innym dniu niż wymienionym w punkcie poprzednim.
Przykład 2.
Pani Eulalia rozpoczyna pracę od godziny 14.00. Aby zachowana została doba pracownicza, w kolejnym dniu nie może przystąpić do pracy wcześniej niż o 14.00. A jednak następnego dnia rozpoczęła pracę o godzinie 6.00. Czy powinna otrzymać rekompensatę?
Pani Eulalia rozpoczęła pracę w tej samej dobie pracowniczej i od 6.00 do 14.00 świadczy pracę w nadgodzinach, w związku z czym powinna za nią otrzymać rekompensatę.
Odpoczynek dobowy pracowników
Następny ważny argument to zachowanie nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Pracownik musi mieć zapewnione co najmniej 11 godzin przerwy pomiędzy kolejnymi dniami pracy. Oznacza to, że może pracować co najwyżej 13 godzin w ciągu dnia. Pracownikowi wykonującemu pracę po 8 godzinach pracodawca może więc polecić maksymalnie 5 godzin nadliczbowych z uwagi na swoje szczególne potrzeby. Przy czym za każdą godzinę nadliczbową przysługuje rekompensata.
Przykład 3.
Pani Jolanta pracuje od poniedziałku do piątku od godziny 7.00 do 15.00. Do której godzin mogą być wykonywane nadgodziny aby był zachowany dobowy odpoczynek?
Aby pracownik zachował prawo do dobowego odpoczynku, może wykonywać swoje obowiązki maksymalnie do godziny 20.00.
§ 1. Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, z zastrzeżeniem § 3 oraz art. 136 § 2 i art. 137.
§ 2. Przepis § 1 nie dotyczy:
1) pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
2) przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
§ 3. W przypadkach określonych w § 2 pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku.
Warto podkreślić, że Kodeks pracy przewiduje sytuacje, w których odpoczynek pomiędzy dniami pracy może zostać naruszony. Dotyczy to głównie:
- pracowników prowadzących zakład pracy w imieniu pracodawcy;
- przypadków prowadzenia akcji ratowniczych w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia bądź środowiska lub usunięcia awarii.
Natomiast ograniczając pracownikowi czas odpoczynku, pracodawca dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika, co zagrożone jest sankcjami, tj. pracodawca może otrzymać grzywnę. Dodatkowo Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia równoważnego okresu wypoczynku. Przepisy nie precyzują jednak, w jaki sposób należy to zrobić i są dwa stanowiska w tej kwestii.
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy zrównoważenie odpoczynku powinno nastąpić poprzez udzielenie równoważnego odpoczynku bezpośrednio po ostatnim okresie wykonywania pracy w danej dobie, w której doszło do naruszenia odpoczynku w takim wymiarze, aby dopełnić okres odpoczynku do 11 godzin. Gdy to nie jest możliwe, należy to zrobić w innej dobie. Będzie tu miało miejsce obniżenie wymiaru czasu pracy o taką liczbę godzin, o jaką został skrócony odpoczynek.
Inne stanowisko prezentuje Główny Inspektorat Pracy, według którego aby zrównoważyć naruszony odpoczynek, należy przedłużyć 11-godzinny odpoczynek w innej dobie o tyle godzin, o ile wcześniej został on skrócony.
Przykład 4.
Pani Eulalia w poniedziałek pracuje na drugiej zmianie od 14.00 do 22.00, a we wtorek od 6.00 do 14.00. Nie zachowano tu więc 11 godzin odpoczynku, ponieważ wynosił on jedynie 8 godzin. Co w tej sytuacji?
W tej sytuacji po zakończeniu pracy we wtorek pani Eulalia może mieć przedłużony odpoczynek do 14 godzin (11+3).
Odpoczynek tygodniowy
Kolejnym z uprawnień pracowniczych jest prawo do nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego. Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę powinny wiedzieć, że w ciągu całego tygodnia wykonywania obowiązków służbowych przysługuje im prawo do minimum 35-godzinnej przerwy.
§ 1. Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
§ 2. W przypadkach określonych w art. 132 § 2 oraz w przypadku zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny.
§ 3. Odpoczynek, o którym mowa w § 1 i 2, powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.
§ 4. W przypadkach dozwolonej pracy w niedzielę odpoczynek, o którym mowa w § 1 i 2, może przypadać w innym dniu niż niedziela.
Odpoczynek tygodniowy może zostać naruszony w przypadku wystąpienia szczególnych sytuacji (takich jak przy odpoczynku dobowym). Oprócz tego pracodawca ma prawo skrócić go do maksymalnie 24 godzin w związku z przejściem pracownika na inną zmianę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Zwykle odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę. A gdy wykonywana jest wtedy praca – wówczas w innym dniu, czyli pracodawca może przyznać dwa dni wolne w środku tygodnia, a w ciągu następnego rozpisać czas odpoczynku tygodniowego w inne dni.
Istotne jest, aby pracownik miał zapewnione odpowiednie odpoczynki dobowe i tygodniowe. Ponadto gdy rozpoczyna pracę w tej samej dobie, wówczas musi otrzymać rekompensatę za pracę w nadgodzinach.
