Urlop rodzicielski pracownika - wymiar i dokumentowanie

Pracownik, któremu urodziło się dziecko, może posiłkować się dodatkowymi przywilejami. Jednym z najważniejszych jest urlop rodzicielski. Kiedy należy złożyć o niego wniosek i w jakim okresie można zastosować to uprawnienie? W artykule przedstawiamy obecny stan prawny jakie pojawiły się w Kodeksie pracy w zakresie tego urlopu.

Komu przysługuje urlop rodzicielski?

W Kodeksie pracy przewidziano wiele uprawnień dla pracowników, którzy są rodzicami. Najpopularniejszymi z nich są urlopy pozwalające na pozostanie z dzieckiem przez dłuższy okres w domu w celu opieki i nawiązania z nim więzi. Urlopy te przysługują w związku urodzeniem się dziecka oraz w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie.

Dotychczas prawo do urlopu rodzicielskiego przysługuje pracownicy pod warunkiem, że w dniu porodu czy przysposobienia dziecka pozostaje w zatrudnieniu. Dotyczy to również możliwości przeniesienia urlopu na rzecz ojca dziecka. Jednakże po wdrożeniu w życie postanowień z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L nr 188 z 12.07.2019 r., s. 79) – dalej: dyrektywa 2019/1158  i nowelizacji kodeksu pracy każdy z rodziców ma zagwarantowane indywidualne prawo do tego urlopu. Nowelizacja kodeksu pracy uwzględniająca przepisy unijne weszła w życie z dniem 26 kwietnia 2023 roku.

Jaki jest wymiar urlopu rodzicielskiego?

Do 25 kwietnia 2023 roku urlop rodzicielski można było wykorzystać w wymiarze:

• 32 tygodni – w przypadku przysposobienia jednego dziecka/urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 34 tygodni – w przypadku przysposobienia dwojga lub więcej dzieci/urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie;
• 29 tygodni – przy przyjęciu dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia.

Po wejściu w życie zmian w Kodeksie pracy wynikających z dyrektywy 2019/1158, urlop ten uległ wydłużeniu o 9 tygodni i odpowiednio wynosi:

• 41 tygodni – w przypadku przysposobienia jednego dziecka/urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 43 tygodnie – w przypadku przysposobienia dwojga lub więcej dzieci/urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie;
• 38 tygodni – przy przyjęciu dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia.

Istotną kwestią jest fakt, że pula 9 tygodni, o jaką został zwiększony urlop rodzicielski, to okres przeznaczony wyłącznie dla jednego z rodziców. Nie ma możliwości przeniesienia tego prawa na drugiego z opiekunów.

Przykład 1.

Pani Dorota korzystała z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego przez 32 tygodnie. Oznacza to, że pozostałe 9 tygodni będzie mógł wykorzystać ojciec dziecka.

Ponadto w Kodeksie pracy pojawił się również zapis o wydłużeniu urlopu rodzicielskiego o 24 tygodnie dla rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. Jest to wsparcie wynikające z tzw. ustawy „Za życiem”. W takiej sytuacji urlop rodzicielski będzie przysługiwał przez okres:

• 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 67 tygodni – w przypadku urodzenia dwójki lub większej liczby dzieci przy jednym porodzie;
• 62 tygodni – w przypadku przyjęcia dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia.

Przy czym w dalszym ciągu 9 tygodni będzie przysługiwało jako wyłączne prawo jednemu z rodziców.

Ważne jest również nadmienienie, że jeżeli w dniu wejścia w życie przepisów pracownik korzysta z urlopu rodzicielskiego, to ojciec dziecka będzie mógł skorzystać z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, mimo że urlop matki rozpoczął się przed wprowadzeniem zmiany.

Złożenie wniosku o urlop rodzicielski

Pracownik, który chce skorzystać z urlopu rodzicielskiego, musi złożyć u pracodawcy odpowiedni wniosek. Co do zasady powinno to nastąpić nie później niż 21 dni przed dniem jego rozpoczęcia. Z praktyki jednak wynikało, że pracownicy składali taki wniosek zwykle w ciągu 21 dni po porodzie, aby w czasie urlopów pobierać świadczenia w takiej samej wysokości.

Według nowych przepisów pracownik ma możliwość składania wniosków związanych z korzystaniem z urlopów rodzicielskich w formie elektronicznej.

Zasiłek za czas urlopu rodzicielskiego

Za czas przebywania na urlopie rodzicielskim pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 80% przez cały okres pobierania tego świadczenia (o ile wniosek o urlop rodzicielski został złożony w ciągu 21 dni liczonych od dnia porodu) lub w wysokości 100% za 6 tygodni rodzicielskiego, a za pozostałą jego część 60% (jeśli wniosek nie będzie złożony w terminie 21 dni po porodzie).

Po modyfikacjach wprowadzonych ustawą o zmianie Kodeksu pracy i innych ustaw zmianie uległa wysokość zasiłku za czas urlopu rodzicielskiego i stanowi on:

• 70% podstawy za cały okres urlopu rodzicielskiego lub
• 81,5% podstawy za 32-tygodniowy lub 34-tygodniowy okres urlopu rodzicielskiego – takie rozwiązanie będzie jednak stosowane pod warunkiem złożenia przez matkę wniosku o urlop rodzicielski w ciągu 21 dni po porodzie. Wówczas jednak dodatkowy, 9-tygodniowy okres rodzicielskiego płatny będzie w wysokości 70% podstawy.

Czy można pracować podczas urlopu rodzicielskiego?

Przepisy dopuszczają możliwość podjęcia przez pracownika pracy w czasie urlopu rodzicielskiego u obecnego pracodawcy, jednak trzeba pamiętać, że wówczas wymiar czasu pracy nie może przekroczyć ½ etatu. Połączenie pracy z urlopem rodzicielskim automatycznie wydłuża okres korzystania z niego. Maksymalne okresy, o jakie można prolongować urlop rodzicielski z uwzględnieniem zmian, które przynieść ma nowy Kodeks pracy, zostały przedstawione w tabeli poniżej.

Pracownik, który chce powrócić do pracy, musi złożyć stosowny wniosek, w którym poinformuje o tym fakcie pracodawcę. Powinien to zrobić nie później niż 21 dni przed powrotem do pracy. Zakład pracy jest zobowiązany do uwzględnienia tego wniosku i zapewnienia pracownikowi takiego stanowiska i warunków pracy, jak przed rozpoczęciem urlopu.

Ponadto nie ma przeciwwskazań, aby podczas urlopu rodzicielskiego pracownik podjął również zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia czy o dzieło u obecnego lub innego pracodawcy.

Ochrona pracownika korzystającego z urlopu rodzicielskiego

Podczas urlopu rodzicielskiego pracownik jest co do zasady chroniony przed rozwiązaniem umowy, chyba że wystąpią przesłanki do zwolnienia go dyscyplinarnie z jego winy bądź pracodawca ogłosił upadłość lub likwidację zakładu pracy. Po nowelizacji Kodeksu pracy w związku z dyrektywami unijnymi pracodawca od dnia złożenia przez pracownika wniosku o urlop rodzicielski, ale nie później niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu lub jego części, nie będzie mógł:

1. prowadzić przygotowań w związku z zamiarem rozwiązania stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem;

2. wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.

Warto także pamiętać, że szczególną ochroną objęty jest również uprawniony do skorzystania z urlopu wychowawczego pracownik, który złożył u pracodawcy wniosek o udzielenie takiego wolnego – wtedy chroniony jest on do dnia zakończenia urlopu lub od dnia złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy (nie powinno trwać to jednak dłużej niż 12 miesięcy).

Zakaz zwolnienia takiego pracownika obowiązuje na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu bądź obniżonego wymiaru czasu pracy.

Dzięki zastosowaniu urlopu rodzicielskiego pracownicy mogą przez dłuższy okres przebywać ze swoim potomstwem przy zachowaniu środków do życia. Obecne przepisy są dla pracowników bardzo korzystne, a gdy wejdą w życie dyrektywy unijne, będą one jeszcze bardziej przystępne dla osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy.