Oddanie krwi po godzinach pracy – czy nadal przysługuje dzień wolny do wybrania?
Do niedawna honorowe krwiodawstwo było nagradzane możliwością skorzystania z ulgi podatkowej podczas rocznego rozliczania się z urzędem skarbowym. Dzięki nowelizacji odpowiednich przepisów oddanie krwi przez pracownika zyskało dodatkowe przywileje.
Dzień wolny za oddanie krwi
Wskutek kwietniowej nowelizacji Ustawy z dnia 22 kwietnia 1997 roku o publicznej służbie krwi osoby, które dobrowolnie oddają swoją krew dla celów medycznych, zyskały nowe znaczące uprawnienia pracownicze. Zgodnie bowiem z treścią art. 9 ust. 1 ww. ustawy zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje:
zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi;
zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy;
zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju; koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;
posiłek regeneracyjny.
Przez dawcę krwi powinniśmy rozumieć osobę, która oddała krew lub jej składniki do celów innych niż badania diagnostyczne. Tytuł zasłużonego honorowego dawcy krwi jest natomiast przyznawany osobom, które oddały określoną ilość swojej krwi na cele medyczne. Tytuł ten jest stopniowalny, i tak:
oznaczenie zasłużonego honorowego dawcy krwi III stopnia jest nadawane kobiecie, która oddała w dowolnym okresie co najmniej 5 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników, albo mężczyźnie, który oddał w dowolnym okresie co najmniej 6 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników;
oznaczenie zasłużonego honorowego dawcy krwi II stopnia jest nadawane kobiecie, która oddała w dowolnym okresie co najmniej 10 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników, albo mężczyźnie, który oddał w dowolnym okresie co najmniej 12 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników;
oznaczenie zasłużonego honorowego dawcy krwi I stopnia jest nadawane kobiecie, która oddała w dowolnym okresie co najmniej 15 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników, albo mężczyźnie, który oddał w dowolnym okresie co najmniej 18 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników
Niezależnie od powyższego w dalszym ciągu utrzymana została ulga podatkowa dla wszystkich osób, które zdecydowały się na dobrowolne oddanie krwi przynajmniej raz w roku.
2 dni wolnego od pracy będą przysługiwały zasłużonym honorowym dawcom krwi niezależnie od tego, czy w chwili oddawania krwi w kraju będzie obowiązywał stan epidemii lub zagrożenia epidemiologicznego. Jest to ważna informacja, ponieważ wielu dawców obawiało się, że wraz z zakończeniem obostrzeń epidemiologicznych związanych z pandemią COVID-19 ustawodawca zabierze to uprawnienie.
Oddawanie krwi po godzinach pracy
Oddawanie krwi jest indywidualną sprawą pracownika i nie ma on obowiązku informować o tym swojego przełożonego. Z drugiej strony, jeśli zatrudniony chciałby skorzystać z przysługujących mu dni wolnych od wykonywania obowiązków służbowych, konieczne staje się przekazanie pracodawcy informacji o praktykowanym krwiodawstwie. Ustawodawca nie limituje tutaj liczby dni wolnych od pracy, z których mógłby skorzystać pracownik oddający krew. Teoretycznie więc, jeśli zatrudniony oddaje krew kilka razy w roku, to za każdym razem nabywa on uprawnienie do dwóch dni wolnego od pracy (w dniu oddania krwi oraz w dniu następnym).
Przykład 1.
Ile dni wolnych od pracy przysługiwało pracownikowi, który oddał krew w 2023 roku 4 razy? W tym przypadku zatrudniony ma prawo do 8 dni wolnych od pracy, tj. po 2 dni przypadające na każde oddanie krwi.
Liczba dni wolnych od pracy przysługujących z tytułu oddania krwi nie może być kumulowana przez pracownika. Innymi słowy, zatrudniony musi wykorzystać dni wolne od wykonywania obowiązków służbowych dokładnie w dniu oddania przez siebie krwi oraz w dniu następnym. Nie ma zatem możliwości rozdzielania ich i wykorzystywania w późniejszym okresie – dni niewykorzystane w terminie po prostu przepadają i nie można wnioskować ani o ich przywrócenie, ani o wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego.
Przykład 2.
Pani Maria od lat jest honorowym krwiodawcą. 20 maja 2023 roku oddała krew i w tym dniu skorzystała z przysługującego jej dnia wolnego od pracy, o czym poinformowała swojego pracodawcę. Pracownica początkowo myślała o wykorzystaniu przysługującego jej drugiego dnia wolnego od pracy, który przypadałby dokładnie 21 maja 2023 roku, jednak ze względu na dobre samopoczucie postanowiła wtedy przyjść do pracy – przełożony również został o tym poinformowany. Pani Maria chciałaby wykorzystać ten drugi dzień w czerwcu 2023 roku, dokładnie na dzień przed rozpoczęciem jej urlopu wypoczynkowego – w ten sposób wydłużyłaby sobie okres swojego urlopu. W tej sytuacji nie jest to jednak możliwe, ponieważ drugi dzień wolnego od pracy z tytułu oddania krwi może być wykorzystany wyłącznie bezpośrednio po dniu, w którym krew została oddana przez pracownika. Pani Maria nie będzie więc mogła skorzystać z dodatkowego dnia wolnego, ponieważ już przepadł.
Pracownik samodzielnie podejmuje decyzję o tym, czy zechce skorzystać z dni wolnych od pracy w sytuacji, gdy będzie oddawał honorowo krew. W praktyce oznacza to, że zatrudniony wcale nie musi skorzystać z takiego uprawnienia w całości lub w oznaczonej części. Możliwe jest zatem, że krwiodawca weźmie sobie wyłącznie jeden dzień należnego urlopu – albo w dniu oddania krwi, albo w dniu następującym po dniu oddania krwi. Ma to szczególne znaczenie w przypadku oddawania krwi poza godzinami pracy danej osoby – bez względu jednak na porę dnia. Jeśli zatrudniony odda krew już po zakończeniu swojego dnia pracy, to tak naprawdę przepadnie mu dzień wolny od pracy – nie będzie można go przesunąć na inny termin. W dalszym ciągu zachowa jednak prawo do drugiego dnia wolnego od pracy przypadającego na dzień następujący po dniu, w którym krew została oddana.
Przykład 3.
Pan Jan oddał krew na kilka godzin przed rozpoczęciem swojej pracy. Ze względu na dobre samopoczucie nie chciał korzystać z przysługującego mu dnia wolnego i po całej procedurze medycznej poszedł normalnie do swojej firmy. Na drugi dzień pracownik czuł się o wiele gorzej, dlatego postanowił, że wykorzysta dwa dni wolnego, które jego zdaniem należą mu się z ustawy. W tej sytuacji pan Jan może skorzystać wyłącznie z jednego dnia wolnego od pracy, który faktycznie jest drugim w kolejności dniem wolnym od wykonywania obowiązków pracowniczych. Pierwszy dzień wolnego powinien być wykorzystany przez pracownika w dniu oddania krwi, a tak się nie stało w opisywanym przypadku – pan Jan nie może już więc z niego skorzystać, może jednak zostać w domu ze względu na prawo do jeszcze jednego dnia wolnego od pracy.
Przykład 4.
Pani Maria postanowiła oddać krew po pracy, uznała, że skoro nastąpi to w godzinach wieczornych, to będzie miała prawo do dwóch dni wolnych od pracy, począwszy od dnia następującego po dniu oddania krwi. W tym przypadku pracownica będzie miała jednak prawo wyłącznie do jednego dnia wolnego, ponieważ pierwszy dzień wolny od pracy przypada na dzień oddania krwi bez względu na porę rozpoczęcia procedury medycznej. Fakt przepracowania całego dnia pracy przez panią Marię jeszcze przed oddaniem krwi nie ma tutaj żadnego znaczenia – nie będzie ona mogła skorzystać z dwóch dni wolnych od pracy, leczy tylko z jednego dnia.
Co jeszcze przysługuje za oddanie krwi?
Osoba, która zdecyduje się na honorowe krwiodawstwo, ma prawo także do innych benefitów, nie tylko do dwóch dni wolnych od pracy. Wśród dodatkowych korzyści znajdziemy:
posiłek regeneracyjny odpowiadający kaloryczności oddanej krwi (najczęściej w formie czekolad, batonów lub owoców);
zwrot kosztów przejazdu do centrum krwiodawstwa;
ekwiwalent pieniężny (nie wyższy niż 1000 zł) dla dawców rzadkich grup i dawców, którzy przed pobraniem zostali poddani zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom w celu uzyskania osocza lub surowic diagnostycznych;
prawo do bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską na terenie wybranych gmin;
możliwość odliczenia darowizny od podatku dochodowego będącej ekwiwalentem pieniężnym za pobraną krew (130 zł za litr krwi, przy czym suma nie może przekroczyć 6% dochodu/przychodu oddającego krew);
możliwość korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w ramach NFZ oraz usług farmaceutycznych w aptekach poza kolejnością;
możliwość nabywania leków refundowanych przez NFZ w związku z faktem oddania krwi.
Oddanie krwi - podsumowanie
Honorowe krwiodawstwo jest w Polsce nagradzane nie tylko ulgą podatkową, lecz także od kwietnia 2023 roku 2 dniami wolnymi od pracy, które przypadają na dzień oddania krwi oraz dzień następny. Pracownik może skorzystać z tego uprawnienia w całości lub oznaczonej części, może także całkowicie zrezygnować z należnych mu dni wolnych. W przypadku, gdy zatrudniony oddaje krew po godzinach swojej pracy, to pierwszy dzień wolnego od pracy ulega przepadkowi – nie ma możliwości przesunięcia go na drugi dzień lub wykorzystania w innym terminie. Podobnie jest w przypadku drugiego dnia wolnego od pracy – może on być wykorzystany przez pracownika wyłącznie w dniu przypadającym po dniu, w którym oddał swoją krew.
