Szczególne uprawnienia pracownicze w zakresie trybu udzielania urlopu wypoczynkowego

Prawo pracy przewiduje, że każda osoba, która została zatrudniona na podstawie umowy o pracę, posiada uprawnienia pracownicze do urlopu wypoczynkowego w wymiarze i na zasadach określonych w odnośnych przepisach. W ramach tych regulacji pracownik dysponuje szczególnymi uprawnieniami w zakresie trybu udzielania urlopu wypoczynkowego – na czym one polegają? 

Szczególne uprawnienia pracownicze w zakresie trybu udzielania urlopu wypoczynkowego – podstawa prawna

Szczególne uprawnienia pracownicze w zakresie trybu udzielania urlopu wypoczynkowego zostały uregulowane w przepisach Kodeksu pracy -  Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku zwanej dalej kp. 

Prawo do urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie wynikającym z uprawnień związanych rodzicielstwem

Zgodnie z art. 163 § 3 kp pracodawca jest obowiązany udzielić pracownicy – na jej wniosek – urlopu wypoczynkowego przypadającego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. 

Powyższy przepis stosowany jest także do pracownika – ojca wychowującego dziecko lub pracownika – innego członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 175¹ pkt 3 kp, który korzysta z urlopu macierzyńskiego.

Przepis art. 163 § 3 kp ma odpowiednie zastosowanie także do:

• urlopu rodzicielskiego,
• urlopu ojcowskiego,
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

W przypadku określonym w omawianym przepisie nie obowiązuje zasada udzielania urlopu zgodnie z planem urlopów, pracodawca nie może również przesunąć daty rozpoczęcia urlopu na późniejszy termin, uzasadniając to szczególnymi potrzebami.

Możliwość podziału urlopu wypoczynkowego na części

Stosownie do brzmienia art. 162 kp pracownik ma prawo złożyć pracodawcy wniosek o podzielenie urlopu wypoczynkowego na części. Pracodawca nie jest związany wnioskiem pracownika, jeżeli jednak wyrazi zgodę na podział urlopu, to co najmniej jedna część wypoczynku powinna obejmować 14 kolejnych dni kalendarzowych, czyli zarówno dni roboczych, jak i niedziel, dni świątecznych oraz dni wolnych od pracy wynikających z rozkładu czasu pracy danego pracownika.

Przykład 1.

Pracownik złożył wniosek o podział urlopu na części, z czego jedna część obejmuje okres od 4 do 15 listopada 2024 roku. Liczba dni urlopu w ramach tej części to 9 dni. Jednak pełny okres odpoczynku pracownika liczy się od 1 do 17 listopada, obejmuje zatem oprócz dni urlopowych także święta i weekendy. Wskutek tego odpoczynek pracownika to 17 dni, co jest spełnieniem wymogów kodeksowych określonych w art. 162.  

Uprawnienia pracownicze w zakresie urlopu uzupełniającego

Przepisy art. 158 kp przewidują kolejne szczególne uprawnienia pracownika w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego. 

• upływ okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu w wyższym niż dotychczasowy wymiarze, czyli przekroczenie 10-letniego ogólnego okresu pracy;
• ukończenie w okresie zatrudnienia nauki w szkole określonego typu, a następnie wliczenie do okresu pracy warunkującego wymiar urlopu czasu trwania nauki.

Przykład 2. 

Pracownik podjął pierwszą pracę 1 lipca 2022 roku. W czerwcu 2024 roku skorzystał z należnego mu urlopu w pełnym wymiarze (20 dni). 1 lipca 2024 roku osiągnie 10-letni staż pracy, na który składa się 2-letni okres zatrudnienia oraz 8 lat w związku z ukończeniem szkoły wyższej. W ten sposób uzyska prawo do urlopu wypoczynkowego w wyższym wymiarze (26 dni). Wskutek tego pracownik nabywa prawo do urlopu uzupełniającego w wymiarze 6 dni.

Podwyższenie wymiaru urlopu w ciągu roku kalendarzowego może nastąpić także w wyniku zmian przepisów zakładowego prawa pracy powodujących korzystniejsze ukształtowanie uprawnień urlopowych pracowników.

Prawo do urlopu uzupełniającego powstaje w dniu wystąpienia okoliczności wpływającej na podwyższenie wymiaru urlopu w danym roku kalendarzowym.

Udzielanie pracownikowi młodocianemu urlopu w okresie ferii szkolnych

Pracodawca zatrudniający pracownika młodocianego uczęszczającego do szkoły jest obowiązany udzielić mu urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych (art. 205 § 3 kp).

Należy podkreślić, że obowiązek udzielenia młodocianemu urlopu w okresie ferii szkolnych nie podlega żadnym korektom, co oznacza, że pracodawca nie może przesunąć terminu urlopu, uzasadniając to np. szczególnymi potrzebami zakładu pracy lub wcześniejszymi ustaleniami zawartymi w planie urlopów, lub datą rozpoczęcia urlopu określoną po porozumieniu z pracownikiem.

Ponadto młodocianemu, który nie nabył jeszcze prawa do urlopu na podstawie art. 205 § 1 i 2 kp, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych.

Urlop na żądanie

Co do zasady decyzja w sprawie terminu udzielenia pracownikowi urlopu należy do pracodawcy – wyjątkiem od tej reguły jest możliwość udzielenia urlopu na żądanie pracownika.

Ponadto w wyroku z 16 września 2008 roku (II PK 26/08, OSNP 2010, Nr 3-4) SN wyjaśnił, że udzielenie urlopu stanowi jednostronną czynność pracodawcy, której skutkiem ma być zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy, usprawiedliwiające jego nieobecność w firmie. Wynika stąd zatem, że nie istnieje prawna możliwość, aby pracownik mógł sam sobie skutecznie udzielić urlopu wypoczynkowego, w tym urlopu na żądanie.

Pracodawca ma także prawo do odmowy udzielenia urlopu na żądanie, zwłaszcza gdy zasługujący na ochronę interes przedsiębiorstwa wymaga obecności pracownika. Takie stanowisko zajął SN w wyroku z 28 października 2009 roku, stwierdzając, że nie można przyjąć stanowiska, że pracodawca w żadnych okolicznościach nie może odmówić udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie (II PK 123/09).

Przepisy nie określają żadnych wymogów co do formy wniosku w sprawie urlopu na żądanie, przyjmuje się więc, że pracownik ma prawo skorzystać z dowolnej formy zawiadomienia pracodawcy, może to być zatem powiadomienie telefoniczne lub za pośrednictwem poczty elektronicznej. 

Urlopu na żądanie nie uwzględnia się w planie urlopów, ponadto – ze względu na specyfikę tego uprawnienia – pracownik nie jest obowiązany skonsultować z pracodawcą terminów jego wykorzystania. 

Oznacza to więc, że wyłącznie od woli pracownika zależy, kiedy i w jakim wymiarze skorzysta z przysługującego mu uprawnienia. 

Urlop wychowawczy a bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy

Aktualnie obowiązujące przepisy Kodeksu pracy dotyczące terminu przedawnienia zapewniają pracownikowi możliwość wykorzystania urlopu wypoczynkowego, do którego nabył on prawo przed urlopem wychowawczym.

Oznacza to, że pracownik będzie mógł skorzystać z urlopu wypoczynkowego bez obawy przedawnienia się prawa do tego urlopu, ze względu np. na długi okres korzystania z urlopu wychowawczego.

Na czym polegają szczególne uprawnienia pracownicze w zakresie trybu udzielania urlopu wypoczynkowego – podsumowanie

Szczególne uprawnienia pracownicze w zakresie trybu udzielania urlopu wypoczynkowego polegają na uwzględnieniu w przepisach udogodnień dla pracownika, dzięki którym może on łatwiej skorzystać ze swoich praw. Udzielenie urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopach związanych z rodzicielstwem czy możliwość podziału urlopu na wniosek pracownika z pewnością należą do tego typu rozwiązań. Prawo do urlopu na żądanie oraz modyfikacja biegu przedawnienia w razie korzystania z urlopu wychowawczego również należą do tego rodzaju ułatwień.