Praca na urlopie bezpłatnym u innego pracodawcy i tego samego pracodawcy

Urlop bezpłatny jest okresem, w którym dochodzi do zawieszenia wzajemnych zobowiązań stron stosunku pracy, co oznacza, że pracownik nie wykonuje pracy, natomiast pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia. Czy w tym przypadku praca na urlopie bezpłatnym u innego pracodawcy jest możliwa? Czy pracownik może podjąć pracę na podstawie umowy cywilnej u macierzystego pracodawcy? Wyjaśniamy powyższe zagadnienia w artykule.

Udzielanie urlopu bezpłatnego na ogólnych zasadach 

Kwestie dotyczące udzielania urlopów bezpłatnych zostały uregulowane w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku — Kodeks pracy (kp). 

Zgodnie z art. 174 § 1 kp na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego. 

Cechą tego rozwiązania jest czasowe zawieszenie stosunku pracy — pracownik jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

Urlop bezpłatny jest okresem, w którym mimo trwania stosunku pracy ulegają zawieszeniu wzajemne obowiązki i uprawnienia stron tego stosunku (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 marca 1992 roku II SA 101/92, ONSA 1994/1/2). 

Wniosek pracownika o udzielenie urlopu bezpłatnego powinien wskazywać czas trwania urlopu. Pracownik może uzasadnić zamiar skorzystania z urlopu bezpłatnego, jednak decyzja w sprawie udzielenia tego urlopu należy wyłącznie do pracodawcy.

Z drugiej strony pracodawca nie może jednostronnie udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego. Jak wynika ze stanowiska Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15 października 1996 roku, przyznanie pracownikowi urlopu bezpłatnego z inicjatywy pracodawcy i bez pisemnego wniosku o udzielenie mu urlopu jest w świetle art. 174 § 1 kp bezskuteczne (AUa 34/96, OSA 1997/10/35).

Okres trwania urlopu bezpłatnego nie podlega w zasadzie żadnym ograniczeniom czasowym i zależy wyłącznie od woli stron. Jednocześnie przy udzielaniu urlopu bezpłatnego przekraczającego 3 miesiące strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z tego urlopu z ważnych przyczyn (art. 174 § 3 kp).

Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do stażu pracowniczego, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze. Nie dotyczy to przypadków uregulowanych odmiennie przepisami szczególnymi.

W czasie trwania urlopu bezpłatnego:

• pracodawca nie może dokonać wypowiedzenia umowy o pracę — równocześnie przepisy nie zabraniają pracownikowi złożyć takiego wypowiedzenia,
• pracownikowi nie przysługuje zasiłek chorobowy oraz nie opłaca się składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Pracodawca jest obowiązany dopuścić pracownika do wykonywania pracy po zakończeniu urlopu bezpłatnego, a pracownik ma obowiązek stawić się do pracy po wyczerpaniu tego urlopu.

Urlop bezpłatny udzielany w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy

Szczególną odmianą urlopu bezpłatnego uregulowanego w przepisach kp jest urlop bezpłatny udzielany w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy.

Odrębny — w stosunku do „zwykłego” urlopu bezpłatnego — charakter tego rozwiązania polega na tym, że pracownik podejmujący zatrudnienie u nowego pracodawcy na podstawie porozumienia między pracodawcami w dalszym ciągu pozostaje u macierzystego pracodawcy w zatrudnieniu, jednak stosunek pracy u tego pracodawcy ulega zawieszeniu.

Udzielenie urlopu bezpłatnego na podstawie powołanego przepisu jest dopuszczalne także w odniesieniu do pracodawców współpracujących, jeśli do wykonania zadań jednego z nich potrzebne jest na określony czas wsparcie kadrowe drugiego pracodawcy.

W przypadku omawianego urlopu bezpłatnego podstawą zatrudnienia pracownika u innego pracodawcy jest:

• porozumienie zawarte między pracodawcami — zawierające ustalenia w zakresie okresu udzielenia urlopu bezpłatnego, wysokości wynagrodzenia i rodzaju wykonywanej pracy;
• udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego przez macierzystego pracodawcę;
• odrębna umowa o pracę albo umowa cywilnoprawna zawarta pomiędzy pracownikiem i nowym pracodawcą.

Urlop bezpłatny a praca u tego samego pracodawcy oraz u innego pracodawcy

W kontekście udzielenia urlopu bezpłatnego powstaje kwestia tego, czy pracownik w okresie korzystania z tego urlopu może podjąć pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.

Przykład 1.

Pracownik złożył u pracodawcy wniosek o półroczny urlop bezpłatny, motywując to względami osobistymi. Pracodawca wyraził na to zgodę. Po pewnym czasie zwrócił się on z pytaniem, czy pracownik mógłby wykonywać podczas urlopu bezpłatnego pewne usługi na rzecz firmy na podstawie umowy o dzieło. Czy jest to prawnie dopuszczalne?

W tej kwestii warto sięgnąć do orzecznictwa Sądu Najwyższego (SN), konkretnie zaś do wyroku z 1 lutego 2017 roku (sygn. akt I PK 41/16). Skład orzekający SN przypomniał, że art. 174 kp przewiduje możliwość udzielenia urlopu bezpłatnego na wniosek pracownika. Wskazana regulacja prawna nie wymaga umotywowania (uzasadnienia) wniosku, Nie określa ponadto celu, w jakim urlop może być udzielony ani czasu, na jaki jest udzielany. 

„Należy wobec tego przyjąć, że udzielenie urlopu bezpłatnego może nastąpić także w celu innego niż dotychczasowe zatrudnienia u tego samego pracodawcy, na czas tego zatrudnienia” – wyjaśnił SN w uzasadnieniu do wyroku z 1 lutego 2017 roku.

Ograniczeniem w takim przypadku będzie jednak odmienny charakter czynności wykonywanej w ramach umowy cywilnej w porównaniu do zatrudnienia na podstawie stosunku pracy.

Przykład 2.

Pracownik jest zatrudniony firmie jako monter układów elektronicznych. Postanowił on skorzystać z urlopu bezpłatnego. Pracodawca przychylił się do wniosku pracownika i udzielił tego urlopu. Po miesiącu trwania urlopu bezpłatnego pracodawca złożył pracownikowi ofertę zawarcia umowy zlecenia, w ramach której zatrudniony miałby zajmować się pozyskiwaniem odbiorców usług świadczonych przez przedsiębiorstwo. Pracownik przyjął propozycję zwierzchnika. Jest to dozwolone, ponieważ czynności świadczone na podstawie umowy zlecenia są inne niż zakres obowiązków wynikających ze stosunku pracy.

Kolejną kwestią jest podjęcie pracy w trakcie urlopu bezpłatnego u innego pracodawcy — czy takie postępowanie jest prawnie dozwolone?

Przykład 3.

Pracownik wystąpił z wnioskiem do pracodawcy o urlop bezpłatny, motywując ten wniosek zamiarem podjęcia intratnego okresowego zatrudnienia w innej firmie. Pracodawca zgodził się na to i udzielił urlopu bezpłatnego – czy słusznie?

W okresie trwania urlopu bezpłatnego wzajemne zobowiązania stron ulegają zawieszeniu, w związku z czym pracownik może podejmować podczas tego urlopu aktywność zawodową według własnego uznania. 

Jak w tym kontekście traktować równoległe zatrudnienie pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy i w innym podmiocie zatrudniającym?

Przykład 4.

Pracownikowi udzielono urlopu bezpłatnego. W czasie tego urlopu podjął on okresowe zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na część etatu u innego pracodawcy. Jednocześnie macierzysty pracodawca zaproponował mu wykonywanie pewnych zadań (innych niż wynikające ze stosunku pracy) w ramach umowy cywilnej (zlecenie). Po analizie możliwości organizacyjnych pracownik uznał, że sprosta oczekiwaniom zarówno jednego, jak i drugiego pracodawcy. 

W świetle dotychczasowych wyjaśnień można uznać, że równoczesne wykonywanie przez zatrudnionego pracy w opisanych powyżej warunkach jest zgodne z powszechnie obowiązującymi zasadami prawa pracy. 

Praca na urlopie bezpłatnym u innego pracodawcy i tego samego pracodawcy - podsumowanie

Pracownik korzystający z urlopu bezpłatnego ma możliwość podejmowania zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej u obecnego pracodawcy pod warunkiem, że taka praca będzie miała odmienny charakter od czynności wykonywanych w ramach stosunku pracy. Pracownik może ponadto zatrudnić się podczas urlopu bezpłatnego w innej firmie. Dopuszczalne jest także równoległe zatrudnienie pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy oraz u innego pracodawcy.