Zasiłek chorobowy – jakie składniki nie zaliczają się do podstawy wymiaru zasiłku?

Ubezpieczony pracownik ma prawo do pobierania zasiłku chorobowego, gdy z powodu choroby lub wypadku stał się niezdolny do pracy. Co do zasady wysokość tego świadczenia wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Mimo że przepis regulujący tę kwestię jest jednoznaczny, problem pojawia się przy próbie wyliczenia tej podstawy. Na jej wysokość składa się wiele czynników. Dużo zależy od okresu, za jaki jest wyliczana, oraz od zróżnicowania składników wynagrodzenia. Zasiłek chorobowy jest zależny od podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Podstawa ta nie zawsze jednak jest tożsama z realnym przeciętnym wynagrodzeniem otrzymywanym przez pracownika

Zasadniczo wysokość zasiłku chorobowego jest uzależniona od dochodów uzyskanych przez ubezpieczonego w ciągu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Nie każdy składnik wynagrodzenia może jednak zostać wliczony do podstawy wymiaru zasiłku. Niejednokrotnie to od polityki pracodawcy oraz sporządzonych przez niego wewnętrznych regulacji będzie zależało, jak wysoki zasiłek będzie otrzymywał pracownik.

Zasady wyliczania zasiłku chorobowego

Zasady wyliczania zasiłku chorobowego reguluje całościowo Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej jako ustawa o zasiłkach). Zgodnie z art. 36 tej ustawy podstawę wymiaru zasiłku przysługującego pracownikowi stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacane za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

Jeżeli jednak niezdolność do pracy powstała przed przepracowaniem 12 miesięcy (np. w przypadku osoby, która podejmuje pracę po raz pierwszy), wówczas podstawę wymiaru będzie stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.

Z kolei w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy.

Wyliczone przeciętne wynagrodzenie pomniejsza się o składki ZUS, tj. 13,71% przychodu pracownika. Tak wyliczona podstawa nie może być jednak niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71%. W 2023 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia wynosi:

• od stycznia 3 490,00 zł, więc najniższa podstawa jest równa 3 011,52 zł zł (3 490,00 zł − 3 490,00 zł × 13,71% = 3 011,52 zł),
• od lipca 3 600,00 zł, więc najniższa podstawa jest równa 3 106,44 zł (3 600,00 zł − 3 600,00 zł × 13,71% = 3 106,44 zł).

Minimalna kwota świadczeń chorobowych jest proporcjonalnie naliczana do wymiaru czasu pracy.

Kiedy podstawa nie jest ustalana na nowo?

W przypadku częstego korzystania przez pracownika z zasiłków społecznych – nie tylko chorobowego, ale również opiekuńczego, macierzyńskiego czy rehabilitacyjnego – może dojść do sytuacji, kiedy podstawa zasiłku nie będzie wyliczana zgodnie z zasadami opisanymi w poprzednim akapicie.

Zgodnie z art. 43 ustawy o zasiłkach, jeżeli między okresami pobierania zasiłków nie było przerwy albo przerwa ta była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe, wówczas nie ustala się na nowo podstawy wymiaru zasiłku. Oznacza to, że jeżeli w okresie między pobieraniem zasiłków pracownik otrzymał podwyżkę wynagrodzenia, ale ten okres trwał krócej niż 3 miesiące, wówczas nowe przychody nie będą brane pod uwagę. Wspomniany okres pracy pomiędzy zasiłkami zostaje przerwany nawet jednym dniem spędzonym na zwolnieniu lekarskim.

Podstawa wymiaru zasiłku za dzień niezdolności do pracy

Wysokość zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu pracownikowi za 1 dzień absencji w pracy wynosi zawsze 1/30 część wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku. Nie ma znaczenia, czy miesiącem, w którym pracownik skorzysta ze zwolnienia, będzie luty mający 28 dni czy marzec mający 31 dni.

Przykład 1.

Pan Jan w lutym przebywał na zwolnieniu chorobowym przez 3 dni. Podstawa wymiaru jego zasiłku została obliczona na 2 700,00 zł. Ile otrzyma zasiłku?

Za każdy dzień niezdolności do pracy otrzyma on po 90,00 zł, a więc za 3 dni absencji – 270,00 zł.

Składniki wliczane do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego

Na wstępie należy podkreślić, że do podstawy wymiaru zasiłku wliczane jest wyłącznie wynagrodzenie faktycznie wypłacone przez pracodawcę. Niezależnie od określonej w umowie o pracę wysokości wynagrodzenia, jeżeli pracodawca nie wypłaci pracownikowi pensji za dany miesiąc, wtedy do podstawy wliczane jest minimalne wynagrodzenie za pracę za wspomniany okres. Z tego też powodu niewypłacenie wynagrodzenia w niektórych miesiącach uwzględnianych w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego powoduje wyłączenie tych miesięcy z obliczenia podstawy wymiaru zasiłku. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego (sygn. akt: I UK 134/10), w którym uznano, że „jeżeli nie doszło do wypłaty wynagrodzenia, to niezależnie od jego zasądzenia nie może ono zostać wliczone do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego”.

W skład wynagrodzenia pracownika wchodzą różne elementy, nie tylko wynagrodzenie zasadnicze. Tym samym do podstawy zasiłku wliczane są również różnego rodzaju premie, prowizje, dodatki za pracę w porze nocnej czy dodatki za nadgodziny. Zasadą jest, że przy ustalaniu podstawy uwzględnia się wszystkie składniki wynagrodzenia, od których naliczona została składka chorobowa.

Mając powyższe na uwadze, należy uznać, że do podstawy wymiaru zasiłku zaliczone powinny być w szczególności:

• wynagrodzenie zasadnicze;
• wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy;
• premia;
• prowizja;
• wynagrodzenie za godziny nadliczbowe;
• refundacja;
• dodatek nocny;
• wynagrodzenie za czas przestoju.

Składniki niewliczające się do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego

Od generalnej zasady można wyróżnić szereg wyjątków. Istnieją bowiem takie składniki wynagrodzenia, które nie mogą zostać uwzględnione w podstawie mimo odprowadzenia od nich składek na ubezpieczenie chorobowe. Będą to przede wszystkim:

• ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy;
• różnego rodzaju premie, nagrody i dodatki, które są wypłacane pracownikowi w okresach pobierania zasiłku chorobowego.

Co w tej sytuacji oczywiste, w podstawie wymiaru zasiłków nie uwzględnia się świadczeń, od których nie została odprowadzona składka na ubezpieczenie chorobowe. Będą to m.in.:

• wynagrodzenie chorobowe;
• świadczenia wypłacone z ubezpieczenia chorobowego, tj. zasiłek chorobowy, opiekuńczy, macierzyński;
• przychody zwolnione z oskładkowania ZUS, np. nagrody jubileuszowe;
• świadczenia wypłacane niezależnie od absencji pracownika;
• świadczenia wypłacane niezależnie od indywidualnego wkładu pracy pracownika, lecz od wyników pracy osiągniętych przez zespół pracowników bądź cały zakład pracy.

Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego a premie uznaniowe

Co do zasady premie uznaniowe powinny być wliczane do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Mowa tu jednak o premiach faktycznie wypłaconych, nie tylko przyznanych. Premie te przysługujące za okresy miesięczne wlicza się do podstawy wymiaru danego świadczenia w kwocie wypłaconej pracownikowi za miesiące kalendarzowe, z których wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia.

W przypadku, gdy premie są przyznawane kwartalnie, wlicza się je do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru danego świadczenia w wysokości stanowiącej 1/12 kwot wypłaconych pracownikowi za 4 kwartały poprzedzające miesiąc, w którym powstała u pracownika niezdolność do pracy.

Z kolei jeżeli pracownikowi przysługują premie roczne, wówczas wlicza się je do podstawy wymiaru zasiłku w wysokości stanowiącej 1/12 kwoty wypłaconej pracownikowi za rok poprzedzający miesiąc, w którym pracownik skorzystał z zasiłku chorobowego. 

Należy przy tym pamiętać o stanowisku wypracowanym przez orzecznictwo. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego (sygn. I UK 159/12) „o sposobie wliczenia do przeciętnego wynagrodzenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego decyduje charakter, jaki ma premia (nagroda), a więc, czy przysługuje za okresy miesięczne, kwartalne lub roczne, a nie realny okres, jaki pracownik przepracował w tym czasie”.

Trzeba jednak mieć również na uwadze to, że przy ustalaniu podstawy zasiłku nie ma znaczenia charakter składnika, np. premii – może być on uzyskiwany periodycznie, uznaniowo lub nawet roszczeniowo. Istotne jest natomiast, czy przysługuje on pracownikowi za okres niezdolności do pracy, czy też nie. 

Wobec powyższego przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku chorobowego, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku. Oznacza to, że do podstawy powinien być wliczany każdy rodzaj premii, pod warunkiem, że nie jest on rzeczywiście wypłacany za okresy absencji pracownika w pracy, za które przysługuje mu zasiłek oraz że ulega on pomniejszeniu za okres tych nieobecności.  

Zasiłek chorobowy – podsumowanie

Pracownik objęty ubezpieczeniem chorobowym, w razie niezdolności do pracy, ma prawo do zasiłku chorobowego. Wysokość tego zasiłku jest zależna od średniego miesięcznego wynagrodzenia, otrzymywanego przez pracownika przez ostatnie 12 miesięcy. Jednak nie każdy składnik wynagrodzenia może zostać wliczony do podstawy zasiłku. Do podstawy zasiłku wliczane są mianowicie przede wszystkim: wynagrodzenie zasadnicze, premie okresowe, prowizje oraz nadgodziny. Zasadą jest zaś to, że przy ustalaniu podstawy zasiłku uwzględnia się te wszystkie składniki wynagrodzenia, od których naliczona zostaje składka chorobowa.