Praca przy komputerze - jakie przerwy przysługują pracownikowi?
Mam prośbę o wyjaśnienie sprawy przerw 5-minutowych po każdej godzinie, gdy wykonywana jest praca przy komputerze. Czy oprócz wspomnianych przerw, wynikających z przepisów prawa pracy, pracownik ma także inne, np. na toaletę? W moim zakładzie pracy nie ma dodatkowych przerw. Czy to zgodne z prawem?
Aneta, Radom
Kwestie przerw w pracy reguluje Kodeks pracy. Przepisy wskazują na ich kilka rodzajów. Dodatkowo już w kwietniu zaczęły obowiązywać nowe uprawnienia w tym zakresie dla niektórych pracowników w związku z wdrożeniem unijnych dyrektyw.
Przerwa w pracy – zasady ogólne
Kodeks pracy reguluje kwestie przerw w pracy, a przepisy nakładają na pracodawcę obowiązek informowania pracownika o przysługujących mu przerwach w pracy w ciągu 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do wykonywania obowiązków zawodowych.
W przypadku gdy dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, zatrudniony ma prawo do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy. Nowelizacja Kodeksu pracy przewiduje wprowadzenie dwóch dodatkowych przerw traktowanych jak czas przepracowany. Dla pracujących powyżej 9 godzin przysługują dwie przerwy 15-minutowe. Z kolei przy wymiarze pracy 16 godzin przysługuje kolejna (trzecia) przerwa 15-minutowa. Pracownicy zatrudnieni na pełny etat, w nieprzerwanym lub równoznacznym systemie czasu pracy, oraz zatrudnieni na niepełny etat, spełniający warunek przepracowania odpowiedniej liczby godzin w ciągu doby, mają prawo do przerwy i nie mogą z niej zrezygnować.
co najmniej 6 godzin – przysługuje jedna przerwa 15-minutowa;
więcej niż 9 godzin – przysługują dwie przerwy 15-minutowe;
więcej niż 16 godzin – przysługują trzy przerwy 15-minutowe.
Przykład 1.
Pan Patryk pracuje po 12 godzin. Ile przerw będzie mu przysługiwało?
Będą mu przysługiwały dwie 15-minutowe przerwy wliczane do czasu pracy.
Przykład 2.
Pani Klaudia jest zatrudniona na pół etatu i pracuje po 4 godziny. Czy przysługują jej przerwy w pracy?
Pani Klaudia pracuje mniej niż 6 godzin, zatem przerwa w tym przypadku nie przysługuje.
Przepisy nie określają, w jaki sposób pracownik ma spędzać przerwę, jednak pracodawca może zabronić opuszczania terenu zakładu pracy w tym czasie z powodu bezpieczeństwa zatrudnionych.
„[…] prawo pracownika do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy (art. 134 kp) powinno być realizowane z poszanowaniem pracowniczego obowiązku przestrzegania regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku (art. 100 § 2 pkt 2 kp). Oznacza to, że organizowanie i wykorzystywanie zaliczanej do czasu pracy płatnej przerwy na odpoczynek od pracy lub spożycie posiłku nie zależy od swobodnego uznania uprawnionego pracownika, który nie może dowolnie ani samowolnie decydować o miejscu wykorzystania płatnej przerwy w pracy poza siedzibą pracodawcy lub poza innym wyznaczonym mu miejscem pozostawania do dyspozycji pracodawcy w czasie pracy (art. 128 kp), który obejmuje także okres co najmniej 15-minutowej przerwy w pracy zaliczanej do czasu pracy (art. 134 kp). Korzystanie z płatnej przerwy w pracy zaliczanej do czasu pracy wymaga co do zasady przebywania w siedzibie pracodawcy lub w innym miejscu wyznaczonym lub akceptowanym przez pracodawcę do jej wykorzystania”.
Praca przy komputerze – przerwy
Zgodnie z § 7 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe pracownik obsługujący monitor ekranowy ma prawo do co najmniej 5-minutowej przerwy, wliczanej do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.
Przerwa ta przysługuje osobie, która przy komputerze pracuje regularnie, przez połowę pełnego wymiaru czasu pracy. Ma ona do niej prawo wtedy, gdy nie zapewniono jej łączenia przemiennego pracy związanej z obsługą monitora z innymi pracami nieobciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała, przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy monitorze.
Nie jest dopuszczalne kumulowanie tych przerw. Regulacja ustanawiająca obowiązek ich udzielenia traciłaby swój sens, jej celem jest bowiem odciążenie przede wszystkim narządu wzroku pracownika i pozycji ciała po przepracowaniu określonego czasu przed monitorem ekranowym.
Przykład 3.
Pan Jan pracuje w poligrafii. Jego praca polega nie tylko na pracy przy komputerze, ale także na obsłudze urządzeń drukujących lub selekcjonowaniu wydruków.
Nie jest to ciągła praca przy monitorze ekranowym i nie przysługują tu przerwy.
Przykład 4.
Pani Anna pracuje jako specjalistka, która oprócz pracy przy swoim biurku często pojawia się na spotkaniach w organizacji. Na spotkania zabiera jednak laptopa, choć prawdopodobnie nie patrzy bez przerwy w ekran. Czy przysługują jej przerwy?
W takim wypadku przerwa jest według prawników wskazana i warto ją stosować, ponieważ trudno określić tu proporcje.
Przykład 5.
Pani Marzena pracuje jako analityczka i jej praca w całości polega na pracy przy komputerze, więc przysługują jej 5-minutowe przerwy. Chciałaby je wykorzystać nie po każdej godzinie, a na zakończenie pracy, tak aby wyjść wcześniej z biura.
Taka sytuacja jest niedopuszczalna, nie można kumulować 5-minutowych przerw.
Przerwa na lunch
W zależności od stanowiska pracy może wystąpić potrzeba wprowadzenia nieodpłatnej przerwy w wymiarze czasu pracy, zwanej potocznie „przerwą lunchową”, na którą pracownik ma prawo przeznaczyć do 60 minut. Przerwa ta nie jest ujmowana w godzinach dnia lub tygodnia i nie narusza prawa do 15-minutowej przerwy, która jest obowiązkowa.
Pracownicy mogą skorzystać ze swojej indywidualnej przerwy wedle swoich potrzeb – służy ona odpoczynkowi, regeneracji sił, spożywaniu posiłków czy rozwijaniu osobistych pasji i hobby. Pracodawcy również mają okazję do tworzenia atrakcyjnych miejsc pracy jako formy motywującego benefitu dla swoich podwładnych. Kompensacja taka dodaje im również energii i pozytywnego nastawienia do codziennych obowiązków.
Przerwy na wyjście do toalety
Żadne przepisy nie regulują kwestii przerw na wyjście do toalety. Zakaz wyjścia do toalety, pomniejszanie wymiaru przerwy lub obniżanie wynagrodzenia za ten czas wydają się sprzeczne z prawem. Odwołać się bowiem należy do art. 8 Kodeksu pracy, który mówi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Przerwa dla młodocianych pracowników
Zgodnie z przepisami prawa pracy młodociani pracownicy mają specjalne uprawnienia dotyczące przerw w pracy. W przypadku gdy dzień pracy młodej osoby wynosi powyżej 4,5 godziny, przysługuje jej jedna 30-minutowa przerwa. Warto jednak wiedzieć, że przerwa ta jest jedynie przysługująca, a nie obowiązkowa, co oznacza, że młody pracownik może z niej zrezygnować.
Dodatkowo, jeśli młodociany pracownik znajduje się w mikroklimacie gorącym, a temperatura w miejscu pracy przekracza 26°C, przysługuje mu 10-minutowa przerwa po każdych 50 minutach pracy, trwająca 10 minut po wykonaniu trzech godzin pracy.
Zarówno standardowa przerwa, jak i ta wynikająca z warunków pracy to ważne uprawnienia, które mają na celu zapewnienie młodemu pracownikowi należytego wypoczynku i ochrony zdrowia w miejscu pracy.
Przerwa w pracy dla osób niepełnosprawnych
Pracownicy niepełnosprawni mają prawo do przywilejów wynikających z art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Oznacza to, że przysługuje im dodatkowa 15-minutowa przerwa na wypoczynek lub gimnastykę usprawniającą. Zasada ta obowiązuje niezależnie od poziomu niepełnosprawności danego pracownika.
Od kwietnia 2021 roku wszedł w życie nowy projekt ustawy, który jeszcze bardziej upraszcza procedurę skorzystania ze specjalnych uprawnień dla osób niepełnosprawnych. Wdrożenie unijnych dyrektyw oznacza, że osoby niepełnosprawne mogą liczyć na szersze spektrum możliwości i większe benefity – zarówno finansowe, jak i te dotyczące utrzymania stałego miejsca pracy czy chociażby asysty podczas codziennych czynności. Nowe uprawnienia obejmują również dodatkową opiekę medyczną bądź rehabilitacyjną oraz szeroki wybór narzędzi stosowanych do poprawienia warunków ich pracy.
Przerwa w pracy na karmienie dla matek
Kobieta karmiąca dziecko ma określone prawo do przerw na karmienie, które zależą od długości czasu pracy. W przypadku gdy wynosi on mniej niż 4 godziny, przerwa nie przysługuje. Czas pracy trwający od 4 do 6 godzin to dla kobiet karmiących dziecko prawo do jednej przerwy trwającej 30 minut (lub 45 minut w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka). Natomiast jeśli czas pracy obejmuje więcej niż 6 godzin, przysługują dwie przerwy trwające 30 minut (lub 45 minut w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka).
Przerwa z tytułu wykonywania pracy monotonnej, uciążliwej lub szkodliwej
Kiedy pracownik wykonuje zajęcia o charakterze monotonnym, pracodawca może skrócić podstawowy czas normy pracy w taki sposób, że zmniejsza dobowy wymiar czasu pracy bądź wprowadza dodatkowe nieodpłatne przerwy, które są do niego wliczone. Ma to na celu zapewnienie lepszego komfortu i bezpieczeństwa oraz odciążenia psychofizycznego dla osób wykonujących uciążliwą lub szkodliwą dla zdrowia pracę. Przyjmowanie określonej długości odpoczynku pozwala również na odprężenie się i regenerację energii niezbędnych do wykonywania obowiązków zawodowych.
Praca przy komputerze a przysługujące przerwy – podsumowanie
Pracownik wykonujący pracę przy komputerze może skorzystać z różnych przerw w zależności od tego, jakie posiada uprawnienia i od tego, przez ile godzin w ciągu dnia realizuje swoje obowiązki służbowe. Pracownicy pracujący po 8 godzin dziennie mogą liczyć na 15-minutową przerwę, która jest wliczana do czasu pracy. Pozostałe przerwy są zależne od innych czynników.
