Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób sprzeczny z jego celem - konsekwencje
Zwolnienie lekarskie ma przede wszystkim służyć powrotowi pracownika do zdrowia. Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób sprzeczny z jego celem będzie oznaczać pozbawienie świadczeń z tytułu ubezpieczenia chorobowego, a gdy zostały wypłacone – ich zwrot.
Zasiłek chorobowy – kiedy można go otrzymać?
Przepisy Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa określają zasady otrzymania zasiłku chorobowego. Na ich podstawie ubezpieczony otrzyma zasiłek chorobowy, jeżeli stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek chorobowy przysługuje osobie ubezpieczonej przez okres trwania niezdolności do pracy:
- z powodu choroby;
- z powodu niemożności wykonywania pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
- z powodu poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
- z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego;
- z powodu przebywania w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą poprzez stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;
- wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.
Podjęcie pracy a pozbawienie zasiłku chorobowego
Podejmowanie pracy w czasie przebywania na zwolnieniu chorobowym skutkuje jego odebraniem. Podjęcie pracy w przypadku kontroli wykorzystywania zwolnienia lekarskiego jest rozumiane szeroko. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wskazywało, że każda praca zarobkowa, którą ubezpieczony wykonuje w okresie zwolnienia lekarskiego z powodu choroby, powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego.
Praca, która stanowi podstawę do pozbawienia zasiłku chorobowego, może być wykonywana na podstawie umowy o pracę z innym podmiotem, umów cywilnoprawnych, ale jako praca może być także zakwalifikowane wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej czy pracy w gospodarstwie rolnym.
W orzecznictwie sądowym za wykonywanie pracy w okresie zwolnienia lekarskiego zostały uznane następujące szczególne sytuacje:
- udział pracownika będącego członkiem rady nadzorczej spółki akcyjnej w posiedzeniach rady nadzorczej i wykonywanie czynności nadzorczych oraz otrzymywanie z tego tytułu wynagrodzenia;
- udział adwokata w rozprawach;
- odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego czynności zawodowych;
- zawarcie przez przedsiębiorcę w okresie pobierania zasiłku chorobowego umowy o pracę z nowym pracownikiem;
- nieodpłatne wykonywanie przez ubezpieczonego czynności członka zarządu spółki w okresie korzystania z zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia na stanowisku jej dyrektora;
- wykonywanie czynności zarządu przez jednoosobowo zarządzającego spółką z o.o. prezesa zarządu;
- wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem zakładu w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej obejmujących nadzór nad pracownikami, obsługę klientów, wydawanie produktów lub świadczenie usług.
Przykładami czynności, które wykonywane przez przedsiębiorcę w czasie pobierania zasiłku chorobowego nie powodują utraty prawa do zasiłku, są m.in.:
- wystawienie faktury,
- opłacanie bieżących zobowiązań,
- niezbędne czynności kadrowe,
- podpisanie dokumentów.
Należy wskazać, że w wyroku Sądu Najwyższego z 27 lipca 2022 roku (I USKP 101/21) uznano, że wystawianie faktury w czasie pobierania przez przedsiębiorcę zasiłku chorobowego nie jest podstawą do odebrania mu tego zasiłku, a tym samym brak jest konieczności jego zwrotu jako świadczenia nienależnie pobranego.
Przedsiębiorca, który prowadzi firmą jednoosobowo, będąc jednocześnie ubezpieczonym i pracodawcą, ma obowiązek powstrzymania się od wykonywania czynności zarządzania firmą pod rygorem utraty prawa do zasiłku chorobowego. Taki przedsiębiorca powinien powierzyć innej osobie czynności związane z prowadzeniem działalności. Pomocne w tym wypadku może być skorzystanie z pomocy rodziny przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Dobrym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest zawarcie umowy zlecenia, a jeśli zleceniobiorca zgodzi się na nieodpłatne jego wykonywanie, nie będzie potrzeby zgłaszania go do ZUS-u ani opłacania za niego składek, jak też nie powstanie podstawa do opodatkowania takiej umowy.
Praca, która nie prowadzi do pozbawienia zasiłku chorobowego
Czynnościami wykonywanymi w czasie zwolnienia chorobowego, które nie zostały zakwalifikowane jako praca, są:
- udział wspólnika spółki cywilnej, którego wkład nie polega na świadczeniu usług, w zysku wypracowanym przez innych wspólników;
- udział radnego w posiedzeniach zarządu miasta i uzyskiwaniu z tego tytułu diet;
- udział w akcjach ratowniczych członków ochotniczej straży pożarnej i otrzymywanie należnego z tego tytułu ekwiwalentu;
- udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej i otrzymywanie z tego tytułu rekompensaty w formie ryczałtu;
- działalność uzasadniona potrzebą środowiskową, społeczną czy publiczną, nawet gdy ubezpieczony otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy.
Kontrola zwolnienia chorobowego
Przedsiębiorcy powinni pamiętać, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich. Kontrola formalna zwolnienia lekarskiego polega na weryfikacji, czy zaświadczenie jest autentyczne oraz stwierdzeniu, czy zwolnienie zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Pracodawca ma uprawnienie do przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania przez pracownika zwolnienia lekarskiego od pracy z powodu choroby. Istnieje również możliwość stwierdzenia niewłaściwego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy nie tylko w wyniku przeprowadzenia kontroli.
Pracodawca wypłacający z własnych środków wynagrodzenie za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia – trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży czy też poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, jest uprawniony do przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania przez pracowników zwolnień lekarskich od pracy. Pracodawca zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych ma uprawnienie do kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby lub konieczności sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad członkiem rodziny. Pracodawca, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 20 ubezpieczonych, w celu kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnienia chorobowego musi wystąpić o przeprowadzenie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy do właściwego oddziału ZUS-u, który wypłaca te zasiłki.
Stwierdzenie nieprawidłowości przy korzystaniu ze zwolnienia chorobowego
Stwierdzenie w trakcie kontroli nieprawidłowości w wykorzystaniu zwolnienia lekarskiego obliguje kontrolującego do sporządzenia protokołu, w którym należy zawrzeć informacje o tym, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Po sporządzeniu protokołu trzeba go przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag. Następnie właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rozstrzyga o tym, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem.
Decyzja pozbawiająca świadczenia z tytułu choroby
Uznając, że doszło do nieprawidłowości w korzystaniu ze zwolnienia lekarskiego, ZUS wyda decyzję pozbawiającą ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego. Ubezpieczony powinien wraz z decyzją otrzymać pouczenie o możliwości odwołania się od decyzji.
Odwołanie od decyzji ZUS-u nie jest zbyt sformalizowane. Powinno zawierać następujące elementy:
- oznaczenie sądu i organu, za którego pośrednictwem jest wnoszone;
- oznaczenie odwołującego się;
- dokładne oznaczenie zaskarżonej decyzji;
- twierdzenia, wnioski, dowody;
- uzasadnienie;
- podpis.
Od wyroku wydanego na skutek odwołania przez sąd rejonowy przysługuje apelacja do właściwego sądu okręgowego.
Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób sprzeczny z jego celem - podsumowanie
Podsumowując, wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób sprzeczny z jego celem niesie dla ubezpieczonego negatywne konsekwencje w postaci utraty prawa do świadczenia oraz, jeśli było ono wypłacone, jego zwrotu. Wykonywanie różnej pracy może prowadzić do utraty prawa do zasiłku chorobowego, dlatego też należy wystrzegać się takich sytuacji.
