Rodzinny Kapitał Opiekuńczy (RKO) – pytania i odpowiedzi

1 stycznia 2022 roku weszły w życie nowe rozwiązania prawne określające warunki nabywania prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego, zwanego dalej „RKO” lub „kapitałem”, oraz zasady przyznawania i wypłacania tego kapitału. Jakie są najważniejsze regulacje przewidziane w nowych przepisach – o tym w niniejszym artykule.

Rodzinny kapitał opiekuńczy – podstawa prawna

Regulacje prawne dotyczące RKO zostały zawarte w Ustawie z dnia 17 listopada 2021 roku o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz.U. poz. 2270), zwanej dalej „ustawą o RKO”.

Ustawa o RKO wchodzi w życie, z kilkoma wyjątkami, 1 stycznia 2022 roku.

RKO – pytania i odpowiedzi

Ustawa o RKO jest nowym aktem prawnym, zatem będzie zasadnym zapoznanie się z jego podstawowymi unormowaniami za pośrednictwem pytań i odpowiedzi.

Czym jest RKO?

Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o RKO celem kapitału jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.

Komu przysługuje RKO?

O RKO mogą ubiegać się obywatele polscy oraz cudzoziemcy spełniający warunki ustawowe (art. 2 pkt 2 i ust. 2 ustawy o RKO). W myśl postanowień art. 4 ust. 1 ustawy o RKO wspomniany kapitał przysługuje matce albo ojcu, przez których rozumie się także osobę, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie, jeżeli dziecko to wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki lub ojca.

Kiedy RKO nie przysługuje?

Stosownie do treści art. 6 ustawy o RKO kapitał nie przysługuje w następujących przypadkach:

• gdy dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej;
• gdy rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej;
• jeżeli członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do kapitału, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

W jakim okresie przysługuje RKO?

RKO przysługuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36. miesiąc życia.

W jakiej wysokości przysługuje RKO?

RKO przysługuje w wysokości 500 zł albo 1000 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie. Matka lub ojciec wskazują we wniosku o ustalenie prawa do kapitału miesięczną wysokość, w jakiej ma być wypłacany kapitał. Wskazane osoby mogą wnioskować o zmianę wysokości kapitału, z tym że prawo do tej czynności przysługuje tylko raz w okresie otrzymywania kapitału.

W przypadku dziecka przyjętego na wychowanie, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, kapitał przysługuje tej osobie w kwocie 12 000 zł łącznie, niezależnie od kwoty kapitału pobranej uprzednio na to dziecko przez inną osobę.

Jeżeli dziecko – zgodnie z orzeczeniem sądu – jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, znajdujących się w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę RKO ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego kapitału.

Która instytucja jest właściwa w sprawach związanych z RKO?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) prowadzi postępowanie w zakresie RKO oraz wypłaca kapitał.

Na jakiej podstawie następuje ustalenie prawa do RKO?

Ustalenie prawa do kapitału oraz jego wypłata następują na wniosek matki albo ojca złożony w ZUS. Wniosek powinien spełniać ustawowe wymogi określone w art. 12 ust. 3 i 4 ustawy o RKO. Ponadto, do wniosku dołącza się odpowiednio zaświadczenia lub oświadczenia oraz dowody niezbędne do ustalenia prawa do kapitału (art. 12 ust. 5 ustawy o RKO).

Czy przy ubieganiu się o RKO obowiązują kryteria dochodowe?

Ustawa o RKO nie przewiduje stosowania kryteriów dochodowych przy przyznawaniu kapitału.

W jakiej formie złożyć wniosek o RKO wraz z załącznikami?

Wniosek i załączniki do wniosku o RKO składa się wyłącznie w postaci elektronicznej za pośrednictwem:

• profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS;
• systemu teleinformatycznego banków krajowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych świadczących usługi drogą elektroniczną, spełniających wymogi określone w informacji zamieszczonej na stronie Biuletynu Informacji Publicznej ZUS;
• systemu teleinformatycznego utworzonego przez ministra właściwego do spraw rodziny.

Kiedy składa się wnioski o RKO?

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o RKO wnioski o kapitał składa się w okresie między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego miesiąc ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po miesiącu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. W przypadku wniosków na dziecko przyjęte na wychowanie, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia – wniosek o RKO składa się w okresie między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego 12. miesiąc liczony od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po 12. miesiącu liczonym od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia.

W przypadku złożenia wniosku po upływie okresu, o którym mowa w art. 31 ust. 1 ustawy o RKO, łączna wysokość kapitału podlega obniżeniu o kwotę 500 zł za każdy miniony miesiąc.

Czy przyznanie przez ZUS kapitału wymaga decyzji?

Przyznanie przez ZUS kapitału nie wymaga wydania decyzji. ZUS udostępnia osobie ubiegającej się o RKO informację o przyznaniu kapitału na jej profilu informacyjnym utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez Zakład. Wspomniana informacja lub zawiadomienie o umieszczeniu tej informacji na profilu informacyjnym mogą zostać przesłane przez ZUS osobie ubiegającej się o kapitał na wskazany we wniosku adres poczty elektronicznej bądź numer telefonu. Nieodebranie informacji o przyznaniu RKO nie wstrzymuje wypłaty kapitału.

Kiedy ZUS jest obowiązany wydać decyzję?

ZUS wydaje decyzję w sprawach:

• odmowy przyznania RKO,
• uchylenia lub zmiany prawa do kapitału,
• nienależnie pobranego RKO.

Jakie są terminy rozpatrzenia wniosku o RKO oraz kiedy następuje wypłata kapitału?

Ustalenie prawa do RKO następuje w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku wraz z dokumentami. Wypłata przysługującego kapitału następuje nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do RKO.

ZUS wypłaca RKO w formie bezgotówkowej na wskazany we wniosku numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Czy RKO można uzyskać na dzieci urodzone przed dniem 1 stycznia 2022 roku?

Istnieje taka możliwość, ponieważ zgodnie z art. 51 ust. 1 ustawy o RKO na dziecko, które ukończyło 12. miesiąc życia i nie ukończyło 36. miesiąca życia przed dniem 1 stycznia 2022 roku, kapitał przysługuje w łącznej wysokości 12 000 zł pomniejszonej o kwotę 500 zł za każdy miesiąc, począwszy od miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, a przypadający przed miesiącem, w którym ustawa o RKO weszła w życie (czyli przed styczniem 2022 roku).

Powyższy zapis stosuje się odpowiednio do osób, które przyjęły dzieci na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia.

Czy od RKO trzeba odprowadzać zaliczki na PIT?

Środki otrzymywane w ramach RKO przez uprawnioną osobę podlegają zwolnieniu z opodatkowania PIT – odpowiednie zapisy w tej sprawie wprowadzono do Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Czy środki z RKO podlegają egzekucji komorniczej?

Nie. Ustawa o RKO przewiduje w tym zakresie zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, dzięki którym RKO nie podlega egzekucji.

Rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO) – pytania i odpowiedzi. Podsumowanie

Rodzinny kapitał opiekuńczy stanowi nową formę wsparcia dla rodzin, w których jest 2 lub więcej dzieci. Przepisy dotyczące RKO wchodzą w życie 1 stycznia 2022 roku, mimo to istnieją możliwości uzyskania środków w ramach tego programu na dziecko urodzone przed tym dniem. W celu uzyskania środków należy złożyć wniosek wraz z załącznikami do ZUS. Wniosek i załączniki są składane wyłącznie w postaci elektronicznej. Świadczenia otrzymane z tytułu RKO nie podlegają egzekucji komorniczej oraz są zwolnione z PIT.