Rodzinny Kapitał Opiekuńczy – kiedy i komu się należy?

Rodzinny Kapitał Opiekuńczy to nowy program mający na celu poprawę sytuacji i jakości życia polskich rodzin. To nowe świadczenie, które przysługuje od 1 stycznia 2022 roku, a które zostało wprowadzone wraz z innymi rozwiązaniami określanymi jako Polski Ład.

Czym jest Rodzinny Kapitał Opiekuńczy?

Rodzinny Kapitał Opiekuńczy jest świadczeniem, które przysługuje na drugie i każde kolejne dziecko.

Celem kapitału jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.

Komu i kiedy przysługuje Rodzinny Kapitał Opiekuńczy?

Rodzinny Kapitał Opiekuńczy przysługuje matce albo ojcu, ale również osobie, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, na drugie i każde kolejne dziecko.

Rodzice nie tracą prawa do świadczenia mimo śmierci pierwszego dziecka, chyba że śmierć nastąpiła przed urodzeniem się drugiego czy kolejnego dziecka albo przyjęciem ich na wychowanie.

Rodzinny Kapitał Opiekuńczy przysługuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36. miesiąc życia. 

W przypadku dziecka przyjętego na wychowanie, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, kapitał przysługuje od pierwszego dnia 12. miesiąca liczonego od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, do ostatniego dnia miesiąca przypadającego przed 36. miesiącem liczonym od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, nie dłużej jednak niż do miesiąca ukończenia przez dziecko 7. roku życia albo 10. roku życia, jeżeli wobec dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego. 

Jak wygląda wypłata Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego?

Rodzic składający wniosek o wypłatę kapitału wskazuje we wniosku o ustalenie prawa do kapitału miesięczną wysokość, w jakiej ma być on wypłacany. 

Kapitał przysługuje w wysokości 500 zł albo 1000 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie, jednak jego suma nie może przekroczyć w okresie jego pobierania 12 000 zł.

Wysokość, w jakiej ma być wypłacany kapitał, może zostać zmieniona jedynie raz w okresie pobierania świadczenia na wniosek rodzica. 

Marnotrawienie Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego

Ustawa z dnia 17 listopada 2021 roku o rodzinnym kapitale opiekuńczym przewiduje instrumenty mające zapobiegać marnotrawieniu kapitału przez rodziców, co niestety w dzisiejszych czasach nadal się zdarza. I tak, jeśli rodzice będą marnotrawić wypłacany im kapitał lub świadczenie wychowawcze 500+ albo wydatkować je niezgodnie z celem, należny kapitał w całości lub w części zostanie im przekazany przez kierownika ośrodka pomocy społecznej albo dyrektora centrum usług społecznych w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług.

Jeżeli Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie miał wątpliwości co do sprawowania opieki przez osobę ubiegającą się lub otrzymującą, jak też w wypadku wydatkowania świadczenia niezgodnie z celem lub marnotrawienia kapitału, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zwrócić się do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się lub otrzymującej kapitał kierownika ośrodka pomocy społecznej, a  w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – do dyrektora centrum usług społecznych, o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego w celu weryfikacji tych wątpliwości.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wystąpić do ośrodka pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – do centrum usług społecznych, z wnioskiem o udzielenie informacji o okolicznościach dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem, wydatkowania kapitału niezgodnie z celem lub marnotrawienia kapitału, jeżeli informacje te zostały ustalone w rodzinnym wywiadzie środowiskowym przeprowadzonym nie wcześniej niż 3 miesiące przed dniem otrzymania przez ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych wniosku o udzielenie informacji.

Gdy organy pomocy społecznej ustalą, że kapitał jest wydatkowany niezgodnie z celem lub marnotrawiony, przekazują informację o tym do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazuje należny osobie uprawnionej kapitał na rachunek płatniczy lub na instrument płatniczy ośrodka pomocy społecznej albo centrum usług społecznych w celu wypłaty tego kapitału w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. Zakład Ubezpieczeń Społecznych informuje o tym osobę uprawnioną do kapitału.

Ustalenie prawa do Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego oraz jego wypłata następują na wniosek matki albo ojca. 

Wniosek o wypłatę Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego

Rodzic może złożyć wniosek od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończy 9. miesiąc, do końca miesiąca, w którym dziecko kończy 13. miesiąc. Złożenie wniosku w tym okresie oznacza przyznanie prawa do świadczenia, jakim jest Rodzinny Kapitał Opiekuńczy, od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc, do ostatniego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończy 23. miesiąc w przypadku wybrania wariantu wypłaty kapitału po 1000 zł miesięcznie albo ostatniego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończy 35. miesiąc w przypadku wybrania wariantu wypłaty kapitału po 500 zł miesięcznie.

Złożenie wniosku po miesiącu, w którym dziecko ukończy 13. miesiąc, oznacza, że świadczenie zostanie pomniejszone o 500 zł za każdy miniony miesiąc od ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia.

Osoba ubiegająca się o przyznanie Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego, która przyjęła dziecko na wychowanie, może złożyć wniosek od pierwszego dnia 9. miesiąca liczonego od dnia, w którym wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, do ostatniego dnia 13. miesiąca liczonego od dnia, w którym wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia.

Złożenie wniosku w tym okresie oznacza, że świadczenie zostanie przyznane od pierwszego dnia 12. miesiąca liczonego od dnia, w którym wystąpiono do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, do ostatniego dnia 23. miesiąca w przypadku wybrania wariantu wypłaty kapitału po 1000 zł albo 35. miesiąca w przypadku wybrania wariantu wypłaty kapitału po 500 zł, nie dłużej jednak niż do miesiąca, w którym dziecko ukończy 7. rok albo do miesiąca, w którym dziecko ukończy 10. rok, jeśli legitymuje się decyzją o odroczeniu obowiązku szkolnego.

Złożenie wniosku po wymienionych terminach oznacza przyznanie świadczenia od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek.

Wniosek składa się na formularzu:

1. RKO-R w przypadku, gdy wnioskodawcą jest biologiczny rodzic;

2. RKO-O w przypadku, gdy wnioskodawcą jest osoba, która wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie dziecka.

Wniosek można złożyć w następujący sposób:

• przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) ZUS,
• przez portal Emp@tia, 
• przez bankowość elektroniczną

Wniosek o wypłatę Rodzinnego Kapitału Opiekuńczego zawiera następujące elementy:

1. dane dotyczące wnioskodawcy;
2. dane dotyczące małżonka wnioskodawcy albo drugiego rodzica dziecka w przypadku rodziców wspólnie wychowujących dziecko;
3. dane dotyczące dziecka, na które wnioskodawca ubiega się o kapitał;
4. dane dotyczące pierwszego dziecka;
5. numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych, chyba że przepisy o  koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe stanowią inaczej. 

Do wniosku dołącza się w zależności od sytuacji:

1. zaświadczenie sądu opiekuńczego lub ośrodka adopcyjnego o prowadzonym postępowaniu sądowym w sprawie o przysposobienie dziecka, zawierające w szczególności datę wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia;
2. oświadczenie o dacie przyjęcia na wychowanie dziecka, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia;
3. prawomocne orzeczenie sądu orzekające rozwód lub separację;
4. kartę pobytu w przypadku cudzoziemca przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z wykonywaniem pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji;
5. kartę pobytu i decyzję o udzieleniu cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub inny dokument uprawniający cudzoziemca do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, który uprawnia do wykonywania pracy;
6. odpis orzeczenia sądu wskazującego na pozostawanie dziecka pod opieką naprzemienną obojga rodziców sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach;
7. inne dokumenty, w tym oświadczenia niezbędne do ustalenia prawa do kapitału.

ZUS ma obowiązek ustalić prawo do kapitału w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku wraz z dokumentami. 

Wypłata przysługującego kapitału następuje nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do kapitału w formie bezgotówkowej na wskazany we wniosku numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego.