Zerwane więzi – czy przysługuje za nie zadośćuczynienie?

Niemal każdego dnia pojawiają się w mediach – czy to lokalnych, czy ogólnopolskich – informacje o różnego rodzaju wypadkach. Najczęściej są to wypadki komunikacyjne. Jedno zdarzenie zazwyczaj ma wpływ nie tylko na życie poszkodowanego w wypadku, lecz także bardzo często również na życie jego najbliższych członków rodziny. Czym jest zadośćuczynienie za zerwane więzi?

Dotychczasowa podstawa do dochodzenia roszczeń za zerwane więzi

Dotychczas podstawa do dochodzenia zadośćuczynienia za zerwane więzi nie była uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego regulujących odpowiedzialność deliktową.

Jednak wskazać należy, że z pomocą w tym zakresie przychodziło orzecznictwo Sądu Najwyższego, które jednak nie zawsze było jednolite, a to  powodowało rozbieżności i dużą uznaniowość sądu w tym zakresie. 

W uchwale Sądu Najwyższego z 27 marca 2018 roku (sygn. III CZP 36/17) wskazano: „Nie jest także sporne w orzecznictwie Sądu Najwyższego, chociaż wywołuje kontrowersje w doktrynie, zagadnienie, czy istnieje i podlega ochronie jako dobro osobiste wartość niemajątkowa, której istotą jest bliskość oraz więzi emocjonalne pomiędzy osobami pozostającymi w związku. Sąd Najwyższy wielokrotnie, również przed wprowadzeniem art. 446 § 4 kpc, wyraził pogląd o istnieniu takiego dobra, choć nazywane było różnie: więź rodzinna, więź rodzinna, której zerwanie powoduje ból, cierpienie i rodzi poczucie krzywdy, szczególna więź rodzinna, prawo do życia w rodzinie, prawo do życia rodzinnego, więź lub szczególna więź emocjonalna łącząca osoby bliskie, szczególna więź rodziców z dzieckiem, prawo do życia w związku małżeńskim albo posiadania ojca i życia w pełnej rodzinie (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 roku, III CZP 76/10, OSNC-ZD 2011, nr B, poz. 42, z dnia 13 lipca 2011 roku, III CZP 32/11, OSNC 2012, nr 1, poz. 10, z dnia 7 listopada 2012 roku, III CZP 67/12, OSNC 2013 r., nr 4, poz. 45, i z dnia 20 grudnia 2012 roku, III CZP 93/12, OSNC 2013, nr 7–8, poz. 84, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 roku, IV CSK 307/09, OSNC-ZD 2010, nr C, poz. 91, z dnia 10 listopada 2010 roku, II CSK 248/10, OSNC-ZD 2011, nr B, poz. 44, z dnia 11 maja 2011 roku, I CSK 621/10, nie publ., z dnia 25 maja 2011 roku, II CSK 537/10, nie publ., z dnia 15 marca 2012 roku, I CSK 314/11 »Izba Cywilna« 2013, nr 6, s. 37, z dnia 13 maja 2015 roku, III CSK 286/14, OSNC 2016, nr 4, poz. 45, i z dnia 20 sierpnia 2015 roku, II CSK 595/14, nie publ.). Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że mimo różnych określeń tego dobra osobistego, jego elementy konstrukcyjne w postaci więzi rodzinnych i więzi emocjonalnych pozostają takie same, a rozbieżność nazw ma charakter pozorny (postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 roku, III CZP 2/14, OSNC 2014, nr 12, poz. 124). W przytoczonych orzeczeniach Sąd Najwyższy przyjął, że każdej z osób połączonych tymi więzami służy własne, odrębne dobro osobiste, którego treścią jest prawo do zachowania więzi rodzinnych nierozerwalnie związane z istotą osoby fizycznej. Wskazał również na obiektywny charakter więzi rodzinnej istniejącej niezależnie od uczucia określanego jako więź emocjonalna. Zerwanie tej więzi jest więc źródłem własnej krzywdy osób najbliższych jako bezpośrednio poszkodowanych, a nie refleksem naruszenia cudzego dobra osobistego – przynależnego poszkodowanemu zdarzeniem sprawczym, każdej bowiem osobie połączonej więzami bliskości przysługuje indywidualne dobro tożsame co do treści pozwalające na realizację wartości związanych z pozostawaniem w związku. Sąd Najwyższy podkreślił, że elementem dobra jest także, przy istnieniu więzów bliskości jako czynnika obiektywnego, silna więź emocjonalna. Konsekwentna i jednolita linia orzecznictwa przemawia za przyjęciem poglądu, że więź bliskości, połączona z więzią emocjonalną, stanowi dobro osobiste i przedmiot ochrony jako immanentnie związana z człowieczeństwem, obejmująca psychiczną i fizyczną integralność człowieka, osobista i niezbywalna wartość, której emanacją jest prawo do pozostawania w bliskości z osobami najbliższymi we wszystkich aspektach tej więzi. […] Przyjęcie, że istnieje dobro osobiste określane jako »więź bliskości« i stanowi ono własne dobro osobiste każdego człowieka przesądza, że podlega ono ochronie na podstawie art. 24 § 1 w związku z art. 448 kc”.

Wprowadzenie do Kodeksu cywilnego regulacji dotyczącej zerwanych więzi

Sytuację tę zmieniła Ustawa z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, która weszła w życie 19 września 2021 roku.

Dochodzenie roszczeń za zerwane więzi

Wprowadzenie powyższej regulacji do Kodeksu cywilnego nie oznacza tego, że podmiot odpowiedzialny do naprawienia szkody wypłaci świadczenie. Należy spodziewać się, że podmioty odpowiedzialne będą kwestionować zaistnienie przesłanek warunkujących przyznanie zadośćuczynienia.

W takiej sytuacji nieuniknione będzie występowanie przez członków rodziny poszkodowanego na drogę postępowania sądowego, dlatego powinni oni pamiętać o wskazanych niżej zasadach z tym związanych.

Zadośćuczynienie za zerwane więzi ma charakter jednorazowy.

Przy określaniu wysokości zadośćuczynienia pomocne może okazać się dotychczasowe orzecznictwo odnoszące się do zerwania więzi. I tak w wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydział I Cywilny z 2 lutego 2015 roku (sygn. akt I C 24/13) wskazano: „Oczywiście ustalenie intensywności cierpień po stracie bliskiego jest niezwykle trudne i nie da się ich określić według konkretnej skali czy stopnia. Nie można też wycenić bólu i smutku, który towarzyszy takiej utracie. Przyznanie zadośćuczynienia powinno jednak uwzględniać cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej, intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rolę w rodzinie pełnioną przez osobę zmarłą czy wreszcie zaburzenia, jakie ta utrata spowodowała. Nie można też zapomnieć, że już ze względu na obiektywne kryteria strata bliskiego powoduje najdotkliwszą krzywdę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 roku, IV CSK 416/11)”.

Dochodzenie roszczeń za zerwane więzi w przypadku wszelkiego rodzaju wypadków komunikacyjnych odbywać się będzie poprzez zgłoszenie takiego żądania w toku postępowania likwidacyjnego. 

W sytuacji, gdy ubezpieczyciel kwestionuje zasadność żądania lub wypłacona kwota zadośćuczynienia będzie rażąco za niska, konieczne stanie się wystąpienie przez członków najbliższej rodziny poszkodowanego z powództwem na drogę postępowania sądowego.

Pozew o wypłatę zadośćuczynienia za zerwane więzy kierowany do sądu musi zawierać następujące elementy:

1. elementy pisma procesowego:
• oznaczenie stron i sądu, 
• rodzaj pisma, 
• osnowę pisma lub oświadczenia, 
• wskazanie faktów i dowodów na ich wykazanie, 
• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika, 
• wymienienie załączników, 
• oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby, adresy stron i pełnomocników, 
• numer PESEL ewentualnie również NIP, numer KRS, 
• odpowiednią liczbę odpisów;
2. określenie żądania, czyli tego, czego poszkodowany się domaga;
3. oznaczenie wartości przedmiotu sporu;
4. oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
5. wskazanie faktów, na których poszkodowany opiera swoje żądanie;
6. informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu;
7. uzasadnienie właściwości sądu.

Sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest co do zasady sąd miejsca zamieszkania pozwanego, czyli sprawcy zdarzenia, na którego skutek doszło do zerwania więzi lub podmiotu odpowiedzialnego będącego ubezpieczycielem sprawcy zdarzenia, na którego skutek doszło do zerwania więzi

Sądem rzeczowo właściwym do rozpoznania spraw, kiedy wartość przedmiotu sporu wynosi mniej niż 75 000 zł, będzie sąd rejonowy.

Sądem rzeczowo właściwym do rozpoznania spraw, kiedy wartość przedmiotu sporu wynosi więcej niż 75 000 zł, będzie sąd okręgowy.