ZUS przyzna nienależne świadczenie, a po latach zażąda zwrotu z odsetkami – najnowsze zmiany
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) przyzna świadczenie przewidziane w systemie ubezpieczeń społecznych – bez obligatoryjnej weryfikacji – a następnie po kilku latach zażąda zwrotu wraz z odsetkami liczonymi w sposób wyjątkowo niekorzystny dla ubezpieczonych – brzmi niewiarygodnie, ale właśnie takie przepisy już obowiązują. ZUS uzyskał także szersze uprawnienia, jeśli chodzi o dochodzenie należności. Czy osoby pobierające świadczenia mają powody, żeby obawiać się nowych rozwiązań? Czy nienależne świadczenie będzie trzeba oddać? – o tym poniżej w artykule.
Zwrot nienależnie pobranych świadczeń – podstawa prawna zmian
Nowe rozwiązania w zakresie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń zostały wprowadzone na mocy Ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, zwanej dalej nowelizacją.
Modyfikacje prawne dotyczą Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, określanej dalej jako ustawa systemowa.
Zmiany w ustawie systemowej wynikające z nowelizacji weszły w życie z 18 września 2021 roku.
Nowe zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
Zmiany dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych polegają na noweli art. 84 ustawy systemowej. Należy podkreślić, że sama procedura zwrotu nienależnych świadczeń istniała już w dotychczasowych regulacjach i w ogólnym zarysie nie uległa zmianie. Art. 84 ust. 1 ustawy systemowej stanowi w dalszym ciągu, że osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem zasady, że w przypadku gdy osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ je wypłacający o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to były one nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń podlegają zwrotowi bez odsetek.
Wątpliwości wzbudza natomiast zdanie drugie w przywołanym art. 84 ust. 1 ustawy systemowej, do tej pory bowiem ZUS nie dysponował podstawą prawną uzasadniającą naliczanie odsetek z okresu poprzedzającego decyzję w sprawie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Nowelizacja ustawy systemowej zmienia ten stan rzeczy.
W przytoczonym zapisie zawarto odwołanie do ust. 1a dodanego w art. 84 ustawy systemowej. Oznacza to, że razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do takiego zwrotu, ZUS nie będzie mógł naliczać odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.
Kwoty nienależnie pobranych świadczeń po nowelizacji
W dotychczasowym stanie prawnym (art. 84 ust. 2 ustawy systemowej) za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:
- świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
- świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.
W art. 84 ust. 2 ustawy systemowej dodano pkt 3, który definiuje nową kategorię kwot nienależnie pobranych świadczeń.
Zmiana w powyższym zakresie rozwiązuje kwestię braku pouczeń w przypadku żądania przez ZUS zwrotu nienależnie pobranych świadczeń – po noweli wystarczające będzie stwierdzenie wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Należy jednak pamiętać, że ZUS nie może żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.
Nienależne świadczenia – zmiana trybu dochodzenia należności
Nie dość, że nowe rozwiązania prawne mogą spowodować, iż ubezpieczeni zostaną zobowiązani do zapłacenia odsetek za dłuższy okres, to jeszcze w ramach nowelizacji zmieniono tryb dochodzenia świadczeń uznanych za nienależne. Do tej pory kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia podlegały potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istniało – ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 84 ust. 4 ustawy systemowej). Po noweli tego przepisu możliwości ZUS-u w zakresie odzyskania nienależnie pobranych kwot zostały zwiększone.
W konsekwencji tego ZUS będzie mógł przystąpić do postępowania sądowego prowadzonego przez komornika, co przed zmianami nie było dopuszczalne.
Jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami naliczonymi od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone (art. 84 ust. 6 ustawy systemowej). Nowelizując ten przepis, doprecyzowano, że obowiązek zwrotu dotyczy całego okresu, za który nienależne świadczenia wypłacono.
Termin przewidziany na wydanie decyzji w sprawie nienależnie pobranych świadczeń
W odniesieniu do terminu wydania decyzji ustalającej nienależnie pobrane świadczenia obowiązują zasady określone w art. 84 ust. 7a ustawy systemowej.
Oznacza to, że ZUS dysponuje stosunkowo długim, 5-letnim okresem, w którego ramach istnieje możliwość kwestionowania prawa do określonego świadczenia z ubezpieczeń społecznych i zażądania zwrotu tego świadczenia wraz z odsetkami ustalonymi w sposób niekorzystny dla osoby ubezpieczonej.
ZUS przyzna nienależne świadczenie, a po latach zażąda zwrotu z odsetkami – najnowsze zmiany. Podsumowanie
W założeniu ustawodawcy zmiany w ustawie systemowej dotyczące nienależnie pobranych świadczeń miały na celu ujednolicenie procedur oraz zwiększenie możliwości prawnych w zakresie dochodzenia należności. Nowelizacja budzi jednak obawy wśród ubezpieczonych, ZUS może bowiem przyznać konkretne świadczenie wyłącznie na wniosek zainteresowanej osoby, natomiast weryfikacja tego wniosku może nastąpić znacznie później, praktycznie do upływu 5-letniego ustawowego okresu. Jeżeli w ramach tej kontroli okaże się, że świadczenie było wypłacane nienależnie, ubezpieczony będzie zobowiązany do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczonymi w sposób niekorzystny, tzn. od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty. To nie wszystko – ZUS zyskał nowe uprawnienia w przedmiocie dochodzenia należności, znowelizowane regulacje umożliwiają bowiem Zakładowi ściągnięcie nienależnie pobranych kwot w drodze egzekucji sądowej. Jeżeli zatem w stosunku do ubezpieczonego jest wdrożone prowadzone przez komornika postępowanie egzekucyjne, ZUS będzie mógł do niego przystąpić, egzekwując swoje roszczenia.
