Zwrot nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego z ZUS

Zasiłek macierzyński jest świadczeniem pieniężnym wypłacanym kobiecie w związku z urodzeniem lub przyjęciem na wychowanie dziecka. Czasami zdarza się, że zostaje on pobierany bezpodstawnie – czy w takim przypadku nienależnie pobrane świadczenie powinno być zwrócone do ZUS-u? Kiedy konieczny jest zwrot nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego z ZUS. 

Kto jest uprawniony do zasiłku macierzyńskiego?

Zasady przyznawania świadczeń pieniężnych związanych z macierzyństwem zostały uregulowane w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Znajdziemy w niej m.in. zasady przyznawania oraz wysokość świadczenia macierzyńskiego.

Kiedy zasiłek macierzyński jest nienależnie pobrany?

Procedura ustalania prawa do zasiłku macierzyńskiego przebiega co do zasady bardzo sprawnie. Czasami jednak zdarzają się pomyłki i wnioskodawca dostaje zasiłek, który nie powinien być mu wypłacany lub otrzymuje zbyt wysokie świadczenie.

O nienależnym zasiłku macierzyńskim mówimy, gdy został on wypłacony:

• na podstawie fałszywych dokumentów lub nieprawdziwych informacji podanych przez wnioskodawcę,
• w sytuacji świadomego wprowadzenia w błąd organu zasiłkowego przez osobę pobierającą określone świadczenie,
• z powodu błędów istniejących po stronie organu zasiłkowego, np. będących skutkiem niedopatrzenia pracownika takiego organu.

Nienależny zasiłek macierzyński pojawia się więc wtedy, gdy pobierający tak naprawdę nie ma do niego prawa w całości lub odpowiedniej części (np. pobiera zbyt wysokie świadczenie).

Zwrot nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego

Nieuprawnione pobranie jakiegokolwiek zasiłku nie zawsze musi wiązać się ze złą wolą osoby, która go otrzymuje. Zaniedbania w tym zakresie mogą być skutkiem niezawinionych przez nikogo błędów (np. usterek w systemie teleinformatycznym). Czy każde nienależne pobranie zasiłku macierzyńskiego rodzi obowiązek zwrotu świadczenia do ZUS-u?

Okazuje się, że żądanie zwrotu zasiłku macierzyńskiego jest uzasadnione tylko po łącznym spełnieniu dwóch przesłanek:

• gdy osoba pobierająca świadczenie nie miała w ogóle do niego prawa (nie spełniała ustawowych przesłanek do otrzymania zasiłku macierzyńskiego),
• gdy osoba pobierająca świadczenie miała pełną świadomość tego, że jest ono jej nienależne (tzn. była wcześniej pouczona przez organ wypłacający zasiłek o warunkach, których spełnienie gwarantuje wypłatę danego świadczenia).

Pamiętajmy jednak, że brak świadomości i złej woli po stronie osoby pobierającej nienależne świadczenie pieniężne może być dobrym argumentem, który pozwoli uniknąć zwrotu zasiłku macierzyńskiego do ZUS-u.

Kiedy nie trzeba zwracać nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego?

Brak winy po stronie osoby pobierającej nienależny zasiłek macierzyński może pomóc w ewentualnym sporze z ZUS-em. W zdecydowanej większości przypadków Zakład Ubezpieczeń Społecznych żąda zwrotu wypłaconego zasiłku, jeśli tylko zauważy, że był on wypłacany niezgodnie z przepisami lub w zawyżonej wysokości.

W takiej sytuacji konieczne będzie wyjaśnienie sprawy – pomocne okazać się może z pewnością powołanie się na stanowisko Sądu Najwyższego, który nie tak dawno odniósł się do omawianej kwestii.

Zwrot nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego - procedura

Jeśli ZUS zorientuje się, że dana osoba pobiera zasiłek macierzyński, który nie powinien być wypłacony, wydaje stosowną decyzję administracyjną. Zobowiązuje w niej adresata do zwrotu takiego świadczenia w ściśle określonym terminie lub złożenia stosownego odwołania (pouczenie o prawie do wniesienia odwołania musi się znaleźć w takiej decyzji obowiązkowo).

W tym momencie pobierający zasiłek macierzyński ma dwie możliwości:

• zapłacić żądaną kwotę na konto ZUS w zakreślonym terminie – ta opcja pojawia się, gdy uprawniony ma świadomość, że na skutek swojego zachowania pobierał świadczenie, które mu się w ogóle nie należało lub było wypłacane w zawyżonej kwocie. Jeśli wysokość nienależnie pobranych świadczeń jest bardzo duża, zawsze istnieje możliwość wnioskowania do ZUS-u o rozłożenie zadłużenia na raty;
• wnieść odwołanie od decyzji ZUS-u żądającej zwrotu świadczenia – ta opcja pojawia się, gdy uprawniony nie przyczynił się w żaden sposób do tego, że wypłacany mu zasiłek był nienależny i wie, że spełnia przesłanki do jego pobierania. Odwołanie wnosi się zawsze w terminie 14 dni od chwili odebrania decyzji z ZUS-u. Pamiętajmy, że nie wymaga ono sporządzania długiego uzasadnienia, choć w praktyce lepiej wyjaśnić, dlaczego nie zgadzamy się z obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego. Odwołanie wnosimy do Samorządowego Kolegium Odwoławczego za pośrednictwem ZUS-u. Od decyzji SKO przysługuje jeszcze skarga do właściwego sądu administracyjnego w terminie 30 dni od daty jej odebrania przez adresata.

Przedawnienie nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego

Istnieje także inna możliwość pozwalająca uniknąć zwrotu nienależnie pobranego świadczenia – jest nią przedawnienie. Jeśli od chwili uprawomocnienia się decyzji ustalającej prawo do zasiłku macierzyńskiego minęło co najmniej 10 lat, to żądanie zwrotu wypłaconych na jej podstawie świadczeń uznaje się za przedawnione.

Pamiętajmy także, że decyzja ZUS-u stanowi podstawę do ściągnięcia należności w trybie egzekucyjnym tylko wtedy, gdy została wydana nie później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależny zasiłek macierzyński.

Zwrot nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego – podsumowanie

Nienależnie pobrany zasiłek macierzyński nie zawsze oznacza konieczność jego zwrotu do ZUS-u. Organ w zdecydowanej większości upomni się o swoje pieniądze, jeśli stwierdzi nienależnie wypłacane świadczenie.

Zwrot zasiłku macierzyńskiego będzie konieczny, gdy był on wypłacany niezgodnie z prawem na skutek zawinionego działania osoby, która pobierała takie świadczenie (np. celowo zataiła pewne okoliczności sprawy, przedłożyła fałszywe dokumenty, złożyła nieprawdziwe oświadczenie).

Pobierający zasiłek nie będzie musiał go jednak zwracać, jeśli ma on do niego prawo lub gdy nienależne pobieranie nastąpiło na skutek okoliczności, które nie były przez niego zawinione (spowodowane zostały np. błędem pracownika ZUS-u). Podobnie będzie w przypadku przedawnienia decyzji ustalającej prawo do takiego świadczenia (gdy minie co najmniej 10 lat od uprawomocnienia się takiej decyzji).

Aby uniknąć zwrotu nienależnie pobranego zasiłku, należy wnieść odwołanie od decyzji zawierającej takiej żądanie. Pismo kierujemy do Samorządowego Kolegium Odwoławczego za pośrednictwem ZUS-u w terminie 14 dni od chwili odebrania powyższej decyzji.