Jakie konsekwencje powoduje praca w czasie zwolnienia chorobowego?

Choroba pracownika i związana z tym nieobecność w pracy powodują utratę prawa do wynagrodzenia. Przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przewidują jednak wypłacanie pracownikom w to miejsce świadczeń chorobowych. Obowiązuje przy tym zasada, że świadczenia te nie przysługują równocześnie z wynagrodzeniem za pracę, a zatem pracownik za dany okres może otrzymać wspomniane wynagrodzenie albo świadczenie chorobowe. Dowiedz się jakie konsekwencje rodzi praca w czasie zwolnienia chorobowego.

Niezdolność do pracy wskutek choroby

Zgodnie z § 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1632) przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy.

W myśl § 3 pkt 1 wspomnianego rozporządzenia dowodami usprawiedliwiającymi nieobecność w pracy jest w szczególności zaświadczenie lekarskie, o którym mowa w art. 55 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r. poz. 159) – dalej „ustawa zasiłkowa” – które jest dowodem stwierdzającym czasową niezdolność do pracy z powodu choroby, pobytu w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne albo konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny (art. 53 ust. 1 ustawy).

Jak wynika z powyższego, stwierdzoną zaświadczeniem lekarskim niezdolność do pracy wskutek choroby traktuje się jako nieobecność usprawiedliwioną.

Prawo do świadczeń chorobowych

Co do zasady wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za pracę faktycznie wykonaną (por. art. 80 Kodeksu pracy). Natomiast w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby przepisy przewidują wypłacanie pracownikowi – w miejsce utraconego wynagrodzenia za pracę – świadczeń chorobowych, do których należą:

• wynagrodzenie chorobowe,
• zasiłek chorobowy.

Oznacza to, że ryzyko socjalne związane z zatrudnieniem pracownika przeniesiono z osoby zatrudnionej na pracodawcę oraz na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, gdyż to te dwa podmioty finansują wspomniane świadczenia.

Wynagrodzenie chorobowe przysługuje pracownikowi za czas jego niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną – trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia – trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Pracownik zachowuje wówczas prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu. Natomiast w razie wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży, a także w przypadku poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów – pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia (art. 92 § 1 Kodeksu pracy).

Jeżeli niezdolność do pracy trwa dłużej niż wyżej wspomniane okresy – odpowiednio ponad 33 albo 14 dni – pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy przez czas trwania tej niezdolności, nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni (art. 8 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Praca w czasie zwolnienia chorobowego

W myśl art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony (w tym pracownik) wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Warto odnotować, że w orzecznictwie sądów przyjmuje się, iż nie każda działalność jest pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Chociaż ustawa ta nie określa wyjątków, niemniej przyjmuje się, że sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego.

Należy jednak zdawać sobie sprawę z ryzyka podejmowania takiej aktywności w warunkach zwolnienia chorobowego, gdyż kryteria oceny danego zachowania pracownika w tego typu sytuacjach są nieostre i nie ma pewności, jak dany przypadek zostanie oceniony (por. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 15 grudnia 2020 roku, III UK 57/20).

Przykład

Pracownik zatrudniony na stanowisku kierownika działu zakupów, przebywający na zwolnieniu lekarskim w domu, podpisał kwalifikowanym podpisem elektronicznym przygotowaną przez podległych mu pracowników umowę na dostawę sprzętu specjalistycznego, niezbędnego do zapewnienia firmie (pracodawcy) niezakłóconego funkcjonowania. Był to zakup pilny, w związku z awarią dotychczas używanego sprzętu i związaną z tym nieprzewidzianą koniecznością jego wymiany. Wobec sporadycznego i wymuszonego okolicznościami charakteru podjętego działania, można – jak się wydaje – uznać, że złożenie wspomnianego podpisu nie spowodowało, że zwolnienie od pracy było wykorzystywane w sposób niezgodny z jego celem. Należy również stwierdzić, że wspomniany pracownik nie wykonywał w ten sposób pracy zarobkowej, gdyż z tytułu wykonania omawianej czynności nie zażądał od pracodawcy i nie otrzymał wynagrodzenia za pracę. To skłania do wniosku, iż w opisanych okolicznościach nie wystąpiły przesłanki do pozbawienia pracownika zasiłku chorobowego.

Kontrola wykorzystywania zwolnień lekarskich

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy zasiłkowej Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek, w tym pracodawcy, są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.

W myśl przepisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz. 743), kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy powinna być dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki.

Osobie kontrolującej prawidłowość wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy płatnik składek wystawia imienne upoważnienie, które uprawnia do wykonywania kontroli również w:

• miejscu zamieszkania,
• miejscu czasowego pobytu lub
• miejscu zatrudnienia osoby kontrolowanej.

W razie stwierdzenia w trakcie kontroli wykonywania pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem osoba kontrolująca sporządza protokół, w którym podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Protokół należy przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag.

Celem zwolnienia lekarskiego jest stworzenie pracownikowi warunków sprzyjających powrotowi do zdrowia. Z tego powodu podejmowanie w czasie tego zwolnienia pracy zarobkowej lub wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem jest niedopuszczalne. Ponadto wykonywanie w tym czasie pracy zarobkowej, czyli pobieranie, poza świadczeniem chorobowym, również wynagrodzenia za pracę (np. u innego pracodawcy), przeczy zasadzie, iż za ten sam okres nie można otrzymać jednocześnie wspomnianego wynagrodzenia i świadczenia chorobowego.