Umowa cywilnoprawna pomiędzy osobami fizycznymi – jak wygląda rozliczenie
Zawieranie umów większości osobom kojarzy się z działalnością gospodarczą prowadzoną przez wyspecjalizowany podmiot i ich podpisywaniem między przedsiębiorcami lub przedsiębiorcami a konsumentami. Faktycznie, niektóre umowy determinują jeden z podmiotów w stosunku cywilnoprawnym, jak np. umowa leasingu, umowa agencyjna, umowa rachunku bankowego. Jednakże umowa cywilnoprawna pomiędzy osobami fizycznymi także jest możliwa. Umowy, w których występują jako osoby nieprowadzące działalności gospodarczej, a np. zlecają innej osobie wykonywanie pewnych czynności lub też konkretnego przedmiotu. Jakie skutki rodzi zawarcie umowy między osobami niebędącymi przedsiębiorcami? Odpowiedź poniżej.
Kategorie umów cywilnoprawnych zawieranych przez osoby fizyczne
Do najczęściej zawieranych przez osoby fizyczne umów cywilnoprawnych należą umowa zlecenia i umowa o dzieło.
Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Strony umowy nazywane są zleceniodawcą – osoba, które zleca wykonanie/wykonywanie danych czynności – i zleceniobiorcą – osoba, która przyjmuje zlecenie do wykonania, zgodnie z wolą i warunkami przedstawionymi przez zleceniodawcę.
Co warto podkreślić, elementami przedmiotowo wyróżniającymi zarówno umowę zlecenia (gdy chodzi o czynności prawne – art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego), jak i umowę o świadczenie usług nieuregulowanych innymi przepisami (gdy chodzi o czynności faktyczne – art. 750 Kodeksu cywilnego) są zatem starania celem wykonania umówionej czynności. Umowa zlecenia nie akcentuje rezultatu (wyniku) jako koniecznego do osiągnięcia.
Cechą charakterystyczną oraz przedmiotem umowy zlecenia jest wykonanie szeregu powtarzających się czynności, bez względu na to, jaki rezultat one przyniosą. W tej kategorii umów nie ma znaczenia, czy osiągnięty zostanie rezultat. Najistotniejsze jest wykonywanie przez zleceniobiorcę przedmiotu umowy w sposób staranny i zgodny z wolą zleceniodawcy.
Przykład 1.
Państwo Kowalscy potrzebują opieki nad psem podczas ich wyjazdu na wakacje. Z uwagi na odległość miejsca docelowego planowanego urlopu, nie mogą zabrać ze sobą psa. Postanowili skorzystać z pomocy 18-letniego sąsiada, który w okresie ferii poszukuje pracy dorywczej. Państwo Kowalscy podpisali z ich sąsiadem umowę zlecenia na okres 1 tygodnia, gdzie jako stawkę dzienną wskazano 100,00 zł, której przedmiotem była opieka nad psem przez okres ich pobytu na urlopie.
Z powyższego przykładu wynika, że sąsiad jako zleceniobiorca będzie wykonywał powtarzające się czynności i jest zobowiązany przy wykonywaniu tych czynności do zachowania wszelkiej staranności. Przedmiotem umowy nie jest określony rezultat, a jedynie zobowiązanie zleceniobiorcy do starannego działania.
Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 25 czerwca 2019 roku (III AUa 1020/18): „Umowy, której przedmiotem są usługi (np. związane z dbaniem o rośliny) w szerokim tego słowa znaczeniu, nie można uznać za umowę o dzieło, lecz – jak wynika z samej nazwy tego stosunku prawnego – za umowę o świadczenie usług. Wykonywanie powtarzalnych czynności – usług (np. zalesianie, grodzenie, koszenie) w pewnym przedziale czasowym, nie może zostać zakwalifikowane, jako umowa o dzieło, z uwagi na ciągłość czynności i brak ich wyraźnie twórczego charakteru”.
Oczywiście zarówno umowa zlecenia, jak i umowa o dzieło zakładają dążenie do osiągnięcia pewnego rezultatu, jednak działający z zachowaniem należytej staranności zleceniobiorca w razie niezrealizowania celu umowy nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania. Zleceniobiorca jako przyjmujący zlecenie nie bierze na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy oparta jest na zasadzie starannego działania (art. 355 § 1 Kodeksu cywilnego).
Z kolei przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W przypadku tej kategorii umowy cywilnoprawnej najważniejszym elementem jest osiągnięcie określonego rezultatu – celu umowy.
Umowa o dzieło to umowa o pewien określony rezultat pracy i umiejętności ludzkich. Niezbędne jest zatem, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu.
Zasadniczą cechą umowy o dzieło jest osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego w umowie rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Innymi słowy, w wyniku wykonania zawartej umowy musi powstać dające się skonkretyzować już na etapie jej zawarcia „dzieło”.
Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 19 lipca 2019 roku (III AUa 393/18): „Zobowiązanie do wykonania oznaczonego dzieła/rezultatu, mającego cechy pozwalające je zindywidualizować w oparciu o treść umowy, stanowi element charakterystyczny (określany niekiedy także jako konstytutywny) umowy o dzieło, pozwalający odróżnić ją od innych umów zaliczanych w ramach typologii kodeksowej do kategorii świadczenia usług. Dzieło musi istnieć w postaci postrzegalnej, pozwalającej nie tylko odróżnić je od innych przedmiotów, ale i uchwycić istotę osiągniętego rezultatu. Przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy”.
W konsekwencji uznać należy, że wykonywanie powtarzalnych czynności, nawet gdy prowadzą one do pewnego wymiernego efektu, nie może być rozumiane jako jednorazowy rezultat i kwalifikowane jako realizacja umowy o dzieło. Przedmiotem umowy o dzieło nie może być bowiem osiąganie kolejnych, bieżąco wyznaczanych rezultatów.
Przykład 2.
Pan Jan hobbistycznie wykonuje różnego rodzaju konstrukcje drewniane. Pan Mariusz poprosił pana Jana o przygotowanie projektu i wykonanie budy dla psa. Panowie podpisali umowę o dzieło, gdzie jako wynagrodzenie wskazali kwotę 2000,00 zł.
Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy. Nie musi być czymś nowatorskim, jednak powinno posiadać charakterystyczne, wynikające z umowy cechy umożliwiające zbadanie, czy dzieło zostało wykonane prawidłowo, zgodnie z indywidualnymi wymaganiami bądź upodobaniami zamawiającego.
Dzieło opisane w przykładzie nie jest co prawda nowatorskie ani innowacyjne, ale wykazuje się pewnym stopniem indywidualizmu i jest robione na zamówienie oraz według indywidualnego projektu, zatem liczy się w tym przypadku określony rezultat,
Umowa cywilnoprawna pomiędzy osobami fizycznymi a rozliczenie podatkowe
W kwestii rozliczeń podatkowych pojawia się pytanie, kto dokonuje rozliczenia podatkowego, jeśli została zawarta umowa cywilnoprawna pomiędzy osobami fizycznymi. Zleceniodawca (umowa zlecenia) czy też zamawiający (umowa o dzieło) nie jest płatnikiem podatku, zatem nie ma obowiązku obliczenia, pobrania i odprowadzenia go we wskazanym terminie.
Transakcja między osobami fizycznymi nie określa płatnika. Oczywiście w umowie strony mogą dowolnie określić tę kwestię, jednakże co do zasadny płatnikiem jest zleceniobiorca (umowa zlecenia) / przyjmujący zamówienie (umowa o dzieło).
W tym przypadku zleceniobiorca (umowa zlecenia) / przyjmujący zamówienie (umowa o dzieło) może postąpić dwojako:
- uiszczać comiesięczne zaliczki na podatek dochodowy do właściwego urzędu skarbowego do 20. dnia każdego miesiąca lub
- w zeznaniu rocznym PIT-36 w pozycji „inne źródła” wskazać osiągnięty przychód, następnie złożyć deklarację podatkową w roku następującym po roku osiągnięcia przychodu (np. do 30 kwietnia 2025 roku za rok podatkowy 2024).
Wybór metody rozliczenia podatku zależy już od samego podatnika. Niewątpliwie, w przypadku umowy zlecenia, jeżeli przychód osiągany jest co miesiąc, zasadnym byłoby skorzystanie z pierwszej metody i odprowadzania comiesięcznych zaliczek na poczet podatku. Natomiast w przypadku umów o dzieło wynagrodzenie zazwyczaj wypłacane jest jednorazowo, po wykonaniu dzieła, zatem mniej inwazyjna byłaby metoda druga.
Jednak każda ze spraw wymaga indywidualnego podejścia i dokonania stosownych obliczeń i kalkulacji w zależności od konkretnego stanu faktycznego.
