Dziedziczenie po dziadkach - kiedy wnuk może dostać spadek?

Kiedy wnuki mogą liczyć na spadek? Wyjaśniamy, jak wygląda dziedziczenie po dziadkach. Śmierć rodzica, odrzucenie przez niego spadku, a nawet wydziedziczenie - to wszystko umożliwia wnukom otrzymanie części majątku dziadków. Nie muszą płacić podatku od spadku, jeśli dopełnią formalności w urzędzie skarbowym.

Czy dziadek napisał testament?

Gdy umiera któreś z dziadków, jego majątek stanowi spadek. Kto ten spadek dostanie? Jakimi zasadami rządzi się dziedziczenie po dziadkach?

Jeśli dziadek zostawił testament, to spadek przypadnie tej osobie lub tym osobom, które zostały wskazane w testamencie jako spadkobiercy. Nie ma przeszkód, żeby dziadek jako spadkobiercę wskazał w testamencie wnuka czy wnuczkę. Spadkobiercami może być też kilka osób. Wszystko zależy wtedy od treści testamentu. Testament to najprostszy sposób na dziedziczenie po dziadkach.

Co jeśli testamentu nie było? Decydują wtedy przepisy Kodeksu cywilnego o spadkach. Kiedy - mimo braku testamentu - na dziedziczenie po dziadkach mogą liczyć wnuki?

Kiedy spadek po dziadku dziedziczy babcia i dzieci?

Jeśli dziadek nie zostawił testamentu, to dziedziczenie po dziadkach wygląda w następujący sposób:

• spadkiem podzielą się żona dziadka z dziećmi dziadka; dziedziczą spadek w równych częściach;
• część żony nie może być mniejsza niż ¼ spadku.

Jeśli więc wszystkie dzieci dziadka żyją, to one (razem z babcią) są spadkobiercami. Żadne z wnuków nie dziedziczy wtedy spadku, nie następuje dziedziczenie po dziadkach przez wnuki. Wyjątkiem (gdy spadek trafi do wnuków) będzie sytuacja, gdy dziecko dziadka odrzuciło spadek - piszemy o tym w dalszej części.

Przykład 1.

Zmarł dziadek. W chwili jego śmierci żyła babcia i wszystkie dzieci dziadka (syn i córka). Dziadek ma też 5 wnuków. Dziadek nie napisał testamentu. Spadek po nim dziedziczą babcia (⅓ spadku), syn (⅓ spadku) i córka (⅓ spadku). Wnuki nie będą dziedziczyć spadku.

Co, jeśli w chwili śmierci dziadka nie żyła już babcia? Jeśli dziadek nie zostawił testamentu, to spadek trafia w całości do dzieci dziadka.

Przykład 2.

Zmarł dziadek. Wcześniej umarła babcia. Dziadek miał 4 dzieci. To one dziedziczą spadek - każde w ¼ części.

Czy wnukom należy się spadek po dziadkach?

Co zatem z dziedziczeniem spadku przez wnuków? Wcześniej wyjaśniliśmy, że spadek w pierwszej kolejności trafia do żony dziadka i dzieci dziadka. Nie do wnuków.

Jeśli żona dziadka nie żyje (zmarła przed dziadkiem), to spadek trafia w całości do dzieci dziadka. Część babci nie trafia do wnuków, tylko do dzieci dziadka. Nadal więc nie następuje dziedziczenie po dziadkach przez wnuki.

Kiedy więc wnuki mogą liczyć na spadek, na dziedziczenie po dziadkach? Wtedy, gdy ich rodzic (dziecko dziadka) już nie żyje - zmarł wcześniej, niż dziadek. Udział w spadku “przechodzi” wtedy na wnuki. Nie chodzi oczywiście o wszystkie wnuki dziadka. Udział przejdzie tylko na potomków zmarłego dziecka - dzielą się oni nim po równo. Wynika to z art. 931 § 2 Kodeksu cywilnego.

Przykład 3.

W styczniu 2024 r. zmarł dziadek Piotr. W momencie jego śmierci żyła jego żona oraz córka Anna i syn Jan. Rok wcześniej zmarło trzecie dziecko dziadka, syn Krzysztof. Krzysztof miał dwójkę dzieci (wnuków Piotra: Kubę i Marię). Spadek dziedziczą:

• żona dziadka (¼ spadku)
• córka Anna (¼ spadku)
• syn Jan (¼ spadku)
• wnuk Kuba (⅛ spadku)
• wnuczka Maria (⅛ spadku)

Odrzucenie spadku przez któreś z dzieci

Opisane wcześniej zasady dotyczą tego, kto i w jakiej części może zostać spadkobiercą. Trzeba jednak pamiętać o tym, że nie ma obowiązku przyjęcia spadku. Spadkobierca może spadek odrzucić. Może to mieć wpływ na dziedziczenie po dziadkach przez przez wnuki. Dlaczego?

Osoba, która odrzuciła spadek, nie jest spadkobiercą. Ale co ważne - jest traktowana “tak, jakby nie dożyła śmierci spadkodawcy”. Wcześniej pisaliśmy o tym, że jeśli któreś z dzieci spadkodawcy umarło wcześniej, to jego udział w spadku “przechodzi” na jego potomków. Jeśli więc np. syn dziadka zmarł wcześniej niż dziadek, ale sam miał dzieci - to te dzieci (czyli wnuki dziadka) dostaną udział spadkowy po swoim zmarłym rodzicu. Odrzucenie spadku powoduje dokładnie taki sam skutek. Otwiera wnukom drogę do tego, żeby nastąpiło dziedziczenie po dziadkach.

Przykład 4.

Zmarł dziadek. Pozostawił dwójkę dzieci - syna Jana i córkę Krystynę. Każde z nich powinno dziedziczyć spadek po połowie.

Jednak syn Jan odrzucił spadek. Gdyby Jan nie miał swoich potomków, to spadkobiercą całego spadku zostałaby Krystyna.

Ale Jan miał córkę Annę (wnuczkę zmarłego dziadka). Dlatego udział Jana (½ spadku) “przechodzi” na Annę (wnuczkę zmarłego). Dzięki temu wnuczka dziedziczy po dziadku.

Wnuczka Anna też może odrzucić spadek. Jeśli Anna ma dzieci - to odrzucony spadek przejdzie na nie. Jeśli nie ma dzieci (ani innych potomków), to odrzucony spadek trafi do jej cioci (Krystyny, córki zmarłego dziadka).

Spadkobierca może:

• przyjąć spadek wprost (czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe);
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi do wartości odziedziczonego spadku);
• odrzucić spadek.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku:

• składa się w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania;
• może być złożone przed sądem lub notariuszem;
• niezłożenie oświadczenia oznacza, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości odziedziczonego spadku.

Była już mowa o tym, że wnuk może dostać spadek po dziadku:

• w testamencie lub
• jeśli jego rodzic zmarł wcześniej niż dziadek lub
• jeśli jego rodzic odrzucił spadek.

Może się również zdarzyć inna sytuacja: gdy dziadek postanowi wydziedziczyć któreś ze swoich dzieci. Jak wiadomo, w testamencie można wskazać, kto ma być spadkobiercą. Można w ten sposób pominąć najbliższą rodzinę, np. małżonka, dzieci. Żeby najbliższa rodzina w takiej sytuacji nie została z niczym, może żądać od spadkobiercy tzw. zachowku.

Wydziedziczenie oznacza, że spadkodawca pozbawił w testamencie konkretną osobą prawa do zachowku. Może to dotyczyć małżonka, rodziców, dzieci, wnuków, dalszych potomków. Wydziedziczenie jest możliwe wtedy, gdy uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przykład 5.

Dziadek Piotr ma trójkę dzieci - dwie córki i syna Jana. Z synem jest w długoletnim konflikcie. W testamencie cały spadek przepisuje swoim dwóm córkom. Dodatkowo wpisuje do testamentu, że wydziedzicza swojego syna Jana.

Jan ma dwójkę dzieci (wnuki dziadka Piotra). Po śmierci dziadka, spadek dostają dwie córki (każda po ½ części spadku). Syn Jan nie został uwzględniony w testamencie, więc nie dziedziczy spadku.

Gdyby Jan nie został wydziedziczony (pozbawiony zachowku), to mógłby żądać zachowku (połowy tego, co by dziedziczył, gdyby nie było testamentu). Ponieważ dziedziczyłby wtedy spadek po równo z dwoma siostrami, więc dostałby ⅓ spadku. Zachowek wynosiłby więc równowartość ⅙ spadku.

Jan został wydziedziczony, ale Jan ma dwójkę dzieci. Dziadek nie wydziedziczył swoich wnuków (nie pozbawił ich prawa do zachowku). Zachowek Jana “przechodzi” na wnuki dziadka Piotra (czyli na dzieci Jana).

Dziedziczenie po dziadkach a podatek od spadku

Czy dziedziczenie po dziadkach oznacza dla wnuków, że muszą zapłacić podatek od spadku? Nie, nawet, gdy dziedziczą miliony. Trzeba tylko pamiętać o tym, żeby zgłosić fakt nabycia spadku naczelnikowi urzędu skarbowego. Jest na to 6 miesięcy. Zwolnienie od podatku wynika z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.