Związki partnerskie – jak wyglądają kwestie dziedziczenia, majątku?

Prawo polskie nie wprowadza szczególnych rozwiązań mających regulować kwestie nabywania i dziedziczenia majątku przez osoby pozostające w związkach partnerskich. Przywileje w tym zakresie przysługują wyłącznie małżonkom. Obecnie trwają prace nad uregulowaniem zagadnień dla osób pozostających w związkach partnerskich. Miejmy nadzieje, że kształt tych regulacji zostanie podany niebawem do publicznej wiadomości. Na ten moment przedstawiamy, jak aktualnie wygląda kwestia dziedziczenia przez partnerów w nieformalnych związkach i nabywania przez nich majątku w czasie trwania tych związków. Omówione rozwiązania dotyczą zarówno par heteroseksualnych, jak i homoseksualnych pozostających w nieformalnych związkach czyli omowione zostana tzw. związki partnerskie. 

Związek nieformalny, związek partnerki, małżeństwo

Związek partnerski to formalnie zarejestrowany związek dwóch osób. 

W Polsce w 2024 roku nie ma możliwości zarejestrowania związku partnerskiego. Osoby, które chcą pozostawać ze sobą w formalnej relacji, muszą zawrzeć małżeństwo. Jednak nie każdy może to uczynić, ponieważ w świetle polskiego prawa rodzinnego małżeństwo może zawrzeć wyłącznie kobieta i mężczyzna, zatem osoby homoseksualne nie będą mogły sformalizować swojego związku. Gdyby jednak wprowadzone zostały regulacje dopuszczające związki partnerskie, najczęściej właśnie osoby żyjące w związkach jednopłciowych mogłyby z tego korzystać. 

Na ten moment w Polsce osoby żyjące ze sobą w związku pozostają w konkubinacie. Konkubinat definiowany jest jako wspólne pożycie, podobne do małżeństwa, które nie jest zalegalizowane. W konkubinacie podobnie jak w małżeństwie istnieje więź duchowa, fizyczna i ekonomiczna pomiędzy partnerami. Różnica, jaka występuje pomiędzy małżeństwem a konkubinatem, jest taka, że konkubenci nie decydują się na sformalizowanie związku.

Nabycie majątku przez partnerów w związku nieformalnym

W świetle prawa nabycie jakiegokolwiek majątku, podczas pozostawania w konkubinacie oznacza, że stanowi on wyłączną własność tego z partnerów, który go nabył. W przypadku małżonków taki majątek byłby wspólny, a w przypadku konkubentów decydujące jest to, który z partnerów dokonał nabycia danego składnika majątkowego. 

Może zdarzyć się sytuacja, kiedy dane aktywo zostało nabyte przez konkubentów wspólnie. Wówczas do takiego aktywa będa miały zastosowanie zasady dotyczące współwłasności określone w prawie cywilnym. Przy czym ważne jest to, aby nabycie zostało udokumentowane wspólnie, np. w formie umowy kupna. 

Brak oficjalnego potwierdzenia będzie prowadził do sytuacji, że w przypadku rozstania partnerów konieczne będzie ewentualne rozliczenie się z tego składnika majątku na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. 

Przykład 1. 

Co stanie się po rozstaniu konkubentów z domem położonym w Józefowie, który został kupiony na podstawie aktu notarialnego z 17 czerwca 2024 roku przez pana Bartosza i panią Marzenę, jeżeli w umowie figuruje oboje partnerów i ich udziały w domu są równe? Z uwagi na to, że z aktu notarialnego jasno wynika, że oboje partnerów miało równy wkład w nabycie tego aktywa, po rozstaniu konieczne będzie zniesienie współwłasności nieruchomości, co może nastąpić poprzez podział fizyczny, przejęcie przez jednego z partnerów nieruchomości w całości i spłatę udziału drugiego współwłaściciela lub sprzedaż. 

Przykład 2. 

Jakie uprawnienia przysługują pani Irenie, która przekazała przelewem swojemu partnerowi – panu Mikołajowi – kwotę 500 000 zł na zakup willi w Konstancinie, którą nabył on na podstawie umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego, w której wyłącznie on figuruje jako nabywca nieruchomości? Pani Marzena może dochodzić zwrotu przekazanej kwoty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia. 

Dziedziczenie po partnerze

W Polsce wyróżnia się 2 podstawy dziedziczenia:

1. dziedziczenie ustawowe,
2. dziedziczenie testamentowe.

W ramach dziedziczenia ustawowego wyróżnia się 5 grup uprawnionych do dziedziczenia po spadkodawcy:

• grupa I obejmuje: małżonka, dzieci, wnuki;
• grupa II obejmuje: małżonka, rodziców, rodzeństwo, zstępnych rodzeństwa;
• grupa III obejmuje: dziadków i dzieci oraz wnuki dziadków;
• grupa IV obejmuje: pasierbów;
• grupa V obejmuje: gminę lub Skarb Państwa.

Powyższy katalog został zmodyfikowany w wyniku nowelizacji przepisów prawa spadkowego i obowiązuje dla spadków otwartych po 15 listopada 2023 roku. Dla spadków otwartych przed tym dniem zastosowanie znajdą stare zasady. Poprzednio grupa III obejmowała wszystkich zstępnych dziadków, co prowadziło do sytuacji, kiedy powołani do dziedziczenia byli bardzo dalecy krewni, którzy często nawet nie znali spadkodawcy. 

Dziedziczenie testamentowe ma miejsce wtedy, kiedy spadkodawca przed śmiercią rozrządził majątkiem na wypadek śmierci, sporządzając testament. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Testament uznany będzie za nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.

Nieważność testamentu z powyższych przyczyn może zostać stwierdzona, jeśli powołano się na nią przed upływem 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku.

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.

Podatek od dziedziczenia po partnerze

W aktualnym brzmieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej w okresie 5 lat, począwszy od 1 lipca 2023 roku oraz w każdym kolejnym okresie 5 lat: 

1. kwoty 36 120 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej; 
2. kwoty 27 090 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
3. kwoty 5733 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Do I grupy podatkowej zalicza się następujące osoby: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.

Do II grupy podatkowej zalicza się następujące osoby: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.

Do III grupy podatkowej zalicza się innych nabywców.

Nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych od tego samego zbywcy następujące więcej niż 1 raz wymaga, aby do czystej wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych doliczyć czystą wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych dotychczas od tego samego zbywcy w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.

W przypadku przekroczenia kwot zwolnionych od podatku podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według następujących skal: 

1. w przypadku I grupy podatkowej:
• do kwoty 11 833 zł – podatek wynosi 3%,
• od kwoty 11 833 zł do kwoty 23 665 zł – podatek wynosi 355 zł i 5% od nadwyżki ponad 11 833 zł,
• powyżej kwoty 23 665 zł – podatek wynosi 946,60 zł i 7% od nadwyżki ponad 22 665 zł;
2. w przypadku II grupy podatkowej:
• do kwoty 11 833 zł – podatek wynosi 7%,
• od kwoty 11 833 zł do kwoty 23 665 zł – podatek wynosi 828,40 zł i 9% od nadwyżki ponad 11 833 zł,
• powyżej kwoty 23 665 zł – podatek wynosi 1893,30 zł i 12% od nadwyżki ponad 23 665 zł;
3. w przypadku III grupy podatkowej:
• do kwoty 11 833 zł – podatek wynosi 12%,
• od kwoty 11 833 zł do kwoty 23 665 zł – podatek wynosi 1420 zł i 16% od nadwyżki ponad 11 833 zł,
• powyżej kwoty 23 665 zł – podatek wynosi 3313,20 zł i 20% od nadwyżki ponad 23 665 zł.

Podsumowanie - związki partnerskie a dziedziczenie majątku

Podsumowując, w przypadku związków partnerskich dziedziczenie jest dopuszczalne jedynie w formie testamentu i wiąże się to z najwyższymi stawkami podatku. Jeśli chodzi o nabywanie majątku, to z reguły nabyte aktywa stanowią własność tego z partnerów, który dokonał nabycia, chyba że z odpowiednich dokumentów wynika, że nabycie nastąpiło na zasadzie współwłasności.