Dziedziczenie przez małoletniego
Do dziedziczenia można powołać w zasadzie każdą osobę, wliczając w to także przedsiębiorstwa, gminy i Skarb Państwa. Niepełnoletność nie jest żadną przeszkodą, jeśli chodzi o możliwość nabycia spadku. Okazuje się jednak, że młody wiek wiąże się z koniecznością dopełnienia kilku ważnych formalności – w przeciwnym wypadku dziedziczenie przez małoletniego może okazać się poważnym problemem.
Spadkobierca potencjalny i definitywny
Powołanie do spadku nie oznacza, że dana osoba dojdzie w ogóle do dziedziczenia. Jeśli nie będzie chciała przyjąć masy spadkowej lub zostanie uznana za niegodną, spadek przejdzie w ręce innej osoby. W takim przypadku mówimy o potencjalnym spadkobiercy, a więc osobie, która teoretycznie mogłaby nabyć spadek, jednak finalnie w ogóle do tego nie dochodzi.
Spadkobierca może jednak przyjąć spadek – albo z mocy samego prawa po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania, albo poprzez wcześniejsze złożenie oświadczenia woli o nabyciu spadku (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza). W takiej sytuacji mówimy o spadkobiercy definitywnym, który faktycznie dochodzi do dziedziczenia i nie ma już możliwości wycofania się.
Pojęcie spadkobiercy potencjalnego oraz definitywnego możemy stosować względem każdej powołanej do dziedziczenia osoby, także do małoletniego. W praktyce oznacza to, że osoba niepełnoletnia również może odrzucić przypadający jej spadek, choć ze względu na brak lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie może tego uczynić samodzielnie.
Dziedziczenie przez małoletniego - powołanie do spadku małoletniego
Osoba niepełnoletnia może zostać powołana do spadku zarówno na mocy testamentu, jak i przepisów ustawy. W pierwszym przypadku spadkodawca powinien wyraźnie wskazać przyszłego dziedzica w treści pozostawionego przez siebie testamentu. Możliwa jest przy tym sytuacja, że w chwili sporządzania stosownego dokumentu spadkobierca będzie małoletni, jednak po śmierci spadkodawcy będzie już osobą dorosłą – wtedy samodzielnie decyduje o tym, czy przyjąć, czy też odrzucić dany spadek.
W przypadku dziedziczenia ustawowego małoletni dochodzi do spadku najczęściej wtedy, gdy umiera jego rodzic i nie pozostawił on po sobie żadnego testamentu. Zstępni spadkodawcy (a więc nie tylko jego dzieci, lecz także wnuki lub prawnuki) należą obok małżonka do pierwszej grupy osób, które są powoływane do spadku na mocy przepisów Kodeksu cywilnego.
Przyjęcie spadku przez małoletniego
Osoba małoletnia nie może samodzielnie złożyć żadnego oświadczenia spadkowego – ani w przedmiocie odrzucenia spadku, ani też jego nabycia. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, że małoletni ma np. 17 lat i wkrótce osiągnie pełnoletniość – do dnia 18. urodzin nie wolno podjąć mu takiej czynności.
Małoletni może jednak przyjąć spadek w sposób automatyczny, bez potrzeby dokonywania żadnej czynności formalnej. Potrzebny jest tutaj wyłącznie upływ czasu – wspomnianych wcześniej 6 miesięcy od chwili, gdy taka osoba dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku. Gdy okres ten minie, małoletni nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a więc z ograniczeniem swojej odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku. Oczywiście taka sytuacja nie zwalnia od załatwienia formalności spadkowych, tzn. uzyskania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia albo prawomocnego postanowienia ws. stwierdzenia nabycia spadku – są to dokumenty potwierdzające nabycie praw do pozostawionego przez spadkodawcę majątku.
Przyjęcie spadku przez małoletniego może dokonać się jednak znacznie szybciej niż wskazany 6-miesięczny okres. Wymaga to jednak uzyskania zgody sądu rodzinnego i opiekuńczego. W tym celu rodzice lub opiekunowie prawni dziecka zobowiązani są złożyć wniosek do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania małoletniego. Pismo to podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 100 zł i wymaga załączenia do niego aktu zgonu spadkodawcy oraz ewentualnego testamentu. Sąd nie jest związany takim wnioskiem, co w praktyce oznacza, że nie musi zgadzać się na nabycie spadku przez małoletniego. Taka sytuacja będzie miała miejsce chociażby wtedy, gdy w skład spadku będą wchodziły liczne zobowiązania zmarłego, które nie zostały w pełni uregulowane za jego życia. Sąd rodzinny bada w pierwszej kolejności to, czy nabycie nie naruszy dobra dziecka, czy nie spowoduje u niego zadłużenia, które odbije się negatywnie na jego finansach oraz całym przyszłym życiu. Jeśli tak by się stało, zgoda na nabycie nie zostanie wydana.
Odrzucenie spadku przez małoletniego
Sytuacje, w których wnioskuje się o uzyskanie zgody na nabycie spadku w imieniu dziecka, nie są zbyt częste – ostatecznie, jeśli rodzic lub prawny opiekun chce, aby małoletni nabył spadek, wystarczy, że poczeka 6 miesięcy i stanie się to automatycznie z mocy samego prawa. Inaczej jest w przypadku problematycznych spadków, które trzeba szybko odrzucić. Małoletni ani też jego przedstawiciele ustawowi nie mogą samodzielnie dokonać takiej czynności bez zezwolenia sądu rodzinnego i opiekuńczego – jeśli nie uzyskają stosownego orzeczenia w terminie, możliwe jest, że dziecko nabędzie spadek. W przypadku mas majątkowych, w których pojawiają się długi, może to rodzić poważne problemy (zobowiązania trzeba będzie niestety uregulować, choć nie zawsze w pełnej ich wysokości).
Procedura uzyskania zgody na odrzucenie spadku jest analogiczna jak w przypadku przyjmowania spadku w imieniu małoletniego. Konieczne jest złożenie wniosku do właściwego sądu rodzinnego i opiekuńczego. W praktyce pismo takie może złożyć nawet jeden z rodziców, czasami jednak sądy wzywają do tego, by drugi rodzic wyraził swoje zdanie w tym zakresie. Wniosek powinien zawierać w swej treści:
- oznaczenie wnioskodawcy – jest nim zawsze małoletni reprezentowany przez rodzica lub prawnego opiekuna;
- oznaczenie uczestnika postępowania – jest nim drugi rodzic lub opiekun prawny dziecka;
- określenie sądu, do którego kierowane jest pismo;
- wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego;
- wskazanie, z jakiego tytułu spadek przypada na rzecz dziecka, kto jest spadkodawcą i kiedy zmarła ta osoba;
- uzasadnienie wniosku, w którym trzeba opisać, dlaczego odrzucenie spadku jest w danych okolicznościach niezbędne. Warto w tym miejscu zaznaczyć, co dokładnie wchodzi w skład spadku;
- podpis przedstawiciela ustawowego dziecka.
Do wniosku oprócz odpisu aktu zgonu spadkodawcy należy dołączyć także odpis aktu urodzenia małoletniego, dowód opłaty sądowej w wysokości 100 zł (wystarczający jest wydruk z bankowości elektronicznej lub znaczki sądowe o odpowiednim nominale), 2 kopie wniosku wraz z załącznikami, testament (jeśli taki występuje w ogóle w sprawie).
Po przeprowadzeniu rozprawy sąd rozstrzyga o możliwości wydania zgody na odrzucenie spadku przez przedstawiciela ustawowego w imieniu małoletniego. Stosowne orzeczenie stanowi podstawę do dokonania takiej czynności zarówno przed notariuszem, jak i przed sądem spadku. Pamiętajmy, że od chwili złożenia wniosku do sądu rodzinnego aż do czasu uprawomocnienia się orzeczenia w tej sprawie nie biegnie termin 6 miesięcy na odrzucenie spadku. W praktyce sprawy sądowe tego rodzaju mogą trwać nawet do roku.
Odpowiedzialność małoletniego za długi spadkowe
Nabycie spadku przez dziecko nie zwalnia go z odpowiedzialności za długi zmarłego. Dla wierzycieli nie ma żadnego znaczenia wiek osoby, która przejęła cudze zobowiązania. W praktyce oznacza to, że małoletni musi spłacić wszelkie zaległości finansowe spadkodawcy, jeśli zdecydował się przyjąć spadek. Pewną ochroną jest tutaj jednak nabycie z dobrodziejstwem inwentarza, które ogranicza odpowiedzialność młodego spadkobiercy. Małoletni nie musi wówczas odpowiadać za całość długów, lecz tylko do wartości aktywnej części spadku.
Przykład 1.
Michał ma 10 lat i nabył spadek z mocy samego prawa po swoim dziadku. W skład masy spadkowej wchodził samochód o wartości 45 000 zł, pieniądze w kwocie 35 000 zł oraz niespłacona pożyczka w kwocie 100 000 zł. Z racji tego, że nabycie spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza (takie jest obecnie nabycie z mocy samego prawa), Michał będzie odpowiadał za zobowiązanie dziadka tylko do kwoty 80 000 zł – taka jest bowiem wartość aktywów spadkowych (wartościowego majątku spadkowego). Dziecko nie będzie więc musiało spłacać długu spadkodawcy w całej wysokości.
Podsumowanie - dziedziczenie przez małoletniego
Dziedziczenie przez małoletniego w polskim prawie nie jest szczególną sytuacją – dzieci mogą być spadkobiercami na równi z osobami dorosłymi. Warto jednak pamiętać, że odrzucenie lub nabycie spadku w imieniu małoletniego wymaga uzyskania zgody sądu rodzinnego oraz opiekuńczego i to w terminie krótszym niż 6 miesięcy, licząc od dnia, gdy dowiedzieliśmy się o powołaniu dziecka do spadku. Jeśli termin ten minie, małoletni nabędzie spadek automatycznie z mocy samego prawa, choć jego odpowiedzialność za ewentualne długi spadkowe będzie ograniczona. Wiek dziecka nie zwalnia z konieczności spłaty zobowiązań zmarłego.
