Dziedziczenie po rodzicach - ile w spadku dostaną dzieci?

Ile w spadku po rodzicach dostaną dzieci? kto oprócz dzieci dostanie spadek? Dziedziczenie po rodzicach jest najczęstsze. Nawet, jeśli dziecko nie zostanie uwzględnione w testamencie, ma prawo do zachowku. Chyba, że zostanie wydziedziczone. Co mówią na ten temat przepisy i co wchodzi w skład spadku? O tym poniżej.

Dziedziczenie po rodzicach - czy był testament?

Jak wygląda dziedziczenie po rodzicach? Najpierw trzeba sprawdzić, czy zmarły rodzic zostawił testament. W testamencie rodzic mógł wskazać, kto ma po nim dziedziczyć. Pominięte dzieci mogą domagać się zachowku. Rodzic mógł też w testamencie wydziedziczyć swoje dziecko, czyli pozbawić je nawet prawa do zachowku. Piszemy o tym w dalszej części.

Co jeśli nie było testamentu? O tym, kto dziedziczy i w jakiej części decydują przepisu Kodeksu cywilnego. Najpierw wyjaśnimy, jak wygląda dziedziczenie po rodzicach, gdy nie było testamentu.

Dziedziczenie po rodzicach - gdy brak testamentu

Najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, gdy zmarły nie pozostawił testamentu. O tym, kto wtedy dziedziczy i jak wygląda dziedziczenie po rodzicach, rozstrzygają przepisy Kodeksu cywilnego. Wszystko zależy od sytuacji rodzinnej zmarłego.

W pierwszej kolejności spadek należy się najbliższej rodzinie zmarłego. Zaliczani są do niej tylko małżonek zmarłego i dzieci zmarłego. Obowiązują dwie ważne zasady (art. 931 Kodeksu cywilnego):

• małżonek i dzieci dziedziczą spadek w równych częściach;
• część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Przykład 1.

Zmarł Krzysztof i pozostawił żonę i dwójkę dzieci (syna i córkę). Nie napisał testamentu. Spadek po nim dostaną żona (1/3), syn (1/3) i córka (1/3).

Przykład 2.

Zmarła Maria, która pozostawiła męża i czwórkę dzieci. Nie napisała testamentu. Spadek po niej dostaną mąż (1/4), i każde z czwórki dzieci (po 3/16 spadku każde).

Co, jeśli w chwili śmierci rodzica, drugi z rodziców już nie żył? I zmarły nie pozostawił testamentu? Spadek dziedziczą tylko dzieci, w częściach równych. Rodzeństwo czy kuzyni zmarłego nie dostaną żadnej części spadku.

Przykład 3.

Zmarł Tomasz, który w chwili śmierci był już wdowcem. Pozostawił trójkę dzieci, nie napisał testamentu. Jego spadkobiercami będą dzieci - każde w 1/3.

Dziedziczenie po rodzicach - gdy któreś z dzieci nie żyje

Może się też zdarzyć tak, że któreś z dzieci zmarło wcześniej, przed swoim rodzicem. Jak wtedy wygląda dziedziczenie po rodzicach?

Wszystko zależy od tego, czy zmarłe wcześniej dziecko miało swoich potomków, czy nie. Jeśli ich nie miało, to nie jest brane pod uwagę przy ustalaniu, kto dziedziczy. Jeśli zostawiło potomków - jego udział trafia do nich.

Przykład 4.

Jan zmarł w 2024 r. Miał trójkę dzieci. Jego najstarszy syn, Krzysztof, zmarł w 2010 r. Krzysztof nie miał potomków. W momencie śmierci Jana żyła jego córka i drugi syn oraz żona. Ponieważ najstarszy syn zmarł wcześniej i nie zostawił potomków, nie jest brany pod uwagę przy podziale spadku. W tej sytuacji spadek przypada w równych częściach żonie (1/3), córce (⅓) i drugiemu synowi (⅓).

Przykład 5.

Maria zmarła w 2024 r. Miała dwójkę dzieci (syna i córkę), ale córka zmarła wcześniej, w 2014 r. Córka Marii miała syna Adama (czyli wnuka Marii). W momencie śmierci Marii żyli: mąż, jej syn oraz wnuk Adam. Spadek przypada: mężowi (1/3), synowi (1/3) oraz wnukowi Adamowi (1/3).

Jaka część majątku rodziców to spadek?

Co wchodzi do spadku po zmarłym rodzicu? Jeśli rodzice mieli rozdzielność majątkową, to sprawa jest prosta. Każde miało swój majątek osobisty. Do spadku wchodzi majątek osobisty zmarłego rodzica.

Jednak w większości polskich małżeństw nie ma rozdzielności majątkowej. Jest wspólność majątkowa małżeńska. To, czego się małżonkowie dorobili w czasie trwania małżeństwa, tworzy majątek wspólny. Każde z małżonków może mieć też swój majątek osobisty (np. gdy dostało darowiznę). Ale najczęściej większość cennego majątku jest majątkiem wspólnym małżonków. Gdy jedno z nich umiera, ustaje wspólność majątkowa. Majątek wspólny dzieli się na pół. Połowa staje się majątkiem osobistym pozostałego przy życiu małżonka. Druga połowa wchodzi do spadku po zmarłym. Dziedziczenie po rodzicach obejmuje to, co weszło do spadku.

Przykład 6.

Anna i Jan K. w czasie trwania małżeństwa kupili działkę i zbudowali dom. Był to ich majątek wspólny małżeński. Następnie Jan K. zmarł. Po jego śmierci, 1/2 udziału w nieruchomości stała się wyłączną własnością jego żony, Anny K. Druga połowa weszła do spadku. Ponieważ zmarły Jan K. miał dwójkę dzieci, spadek po nim przypadł w równych częściach (po ⅓) żonie i każdemu z dzieci. Trzeba pamiętać, że do spadku weszła tylko połowa nieruchomości. Zatem każde z dwójki dzieci ma wprawdzie 1/3 udziału w spadku, ale daje każdemu z nich 1/6 udziału we własności nieruchomości. Pozostałe 4/6 należą do żony zmarłego (3/6 w wyniku podziału majątku wspólnego po śmierci, a 1/6 w wyniku dziedziczenia).

Testament, czyli jak pozbawić dzieci spadku?

Jeśli rodzic nie chce, żeby dziedziczyły po nim dzieci, powinien napisać testament. W testamencie należy wskazać jako spadkobiercę kogoś innego. Można np. wskazać jako spadkobiercę jedno dziecko, a pominąć drugie. Testament ma pierwszeństwo przed zasadami dziedziczenia z Kodeksu cywilnego. Jeśli dziecko nie zostało wskazane w testamencie jako spadkobierca, to nie dziedziczy spadku. Nie nastąpi wtedy dziedziczenie po rodzicach. Dziecko ma jednak wtedy praw do zachowku (o nim w dalszej części).

Dopiero jeśli nie było ważnego testamentu, to dziedziczenie po rodzicach odbywa się w sposób określony w Kodeksie cywilnym (opisany wcześniej).

Zachowek, czyli gdy pominięto dziecko w testamencie

To, że rodzic w testamencie nie uwzględnił dziecka nie oznacza, że dziecko niczego nie dostanie. Można w testamencie wyłączyć dziedziczenie po rodzicach (po rodzicu). Dziecko ma jednak wtedy prawo do zachowku po zmarłym rodzicu. Zachowek oblicza się w dość skomplikowany sposób. Uwzględnia się m.in. otrzymane wcześniej darowizny. W uproszczeniu jednak zachowek powinien wynieść połowę tego, co dziecko otrzymałoby, gdyby rodzic nie napisał testamentu. Jeśli dziecko nie skończyło 18 lat, zachowek jest większy - wynosi ⅔. To samo dotyczy sytuacji, gdy dziecko jest trwale niezdolne do pracy. Wynika to z art. 991 Kodeksu cywilnego.

Przykład 7.

Helena miała trójkę dzieci. Jej mąż zmarł wcześniej. Gdyby Helena nie napisała testamentu, to każde z dzieci dostałoby w spadku po 1/3 jej majątku. Jednak Helena napisała testament i cały spadek przekazała swojemu przyjacielowi. Każde z dzieci może żądać od niego zachowku. Dzieci Heleny są pełnoletnie, nie są trwale niezdolne do pracy. Zatem każde może żądać jako zachowku połowy tego, co otrzymałoby, gdyby nie było testamentu. Daje to równowartość 1/6 spadku dla każdego z dzieci.

Co to jest wydziedziczenie dziecka?

Zdarza się, że konflikt między rodzicem a dzieckiem lub dziećmi jest tak duży, że następuje wydziedziczenie dziecka. Co to takiego? 

Wydziedziczenie dziecka oznacza, że spadkodawca napisał w testamencie, że dziecku nie należy się nie tylko spadek, ale także nie ma prawa do otrzymania zachowku. Przypomnijmy, że jeśli w testamencie spadkodawca nie uwzględni dziecka, to dziecko ma prawo do zachowku. Wydziedziczenie oznacza, że nie dostanie nawet zachowku.

Kiedy jest możliwe wydziedziczenie? Jest to możliwe tylko wtedy, jeśli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; lub
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; lub
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.