Dziedziczenie alimentów - co warto wiedzieć?

Alimenty są świadczeniem kojarzonym przede wszystkim ze środkami pieniężnymi przeznaczanymi na utrzymanie małoletnich dzieci. Czasami zdarza się, że uprawniony do nich lub zobowiązany do płatności umiera – czy w tym przypadku dziedziczenie alimentów będzie zgodne z prawem?

Czym są alimenty?

Alimenty to tak naprawdę środki przeznaczane na utrzymanie uprawnionego do ich pobierania, a w przypadku dzieci także do ich wychowywania. Świadczenia tego rodzaju przybierają najczęściej formę pieniężną, choć ustawodawca pozwala, aby mogły się przejawiać także w innej postaci – np. zakupu żywności, ubrań, opału, środków higienicznych czy też opłacania rachunków uprawnionego do alimentacji.

O formie świadczeń alimentacyjnych w pierwszej kolejności decydują zobowiązany i uprawniony, a jeśli jest to niemożliwe – sąd orzekający o powstaniu takiego obowiązku. Dodajmy, że alimenty mogą wynikać zarówno z umowy, jak i odpowiedniego orzeczenia sądowego (np. stwierdzającego rozwiązanie małżeństwa).

Dziedziczenie prawa do alimentów

Kwestię dziedziczenia świadczeń alimentacyjnych możemy rozpatrywać z dwóch stron – z punktu widzenia zobowiązanego do opłacania alimentów oraz z punktu widzenia uprawnionego do świadczeń.

W przypadku śmierci zobowiązanego do alimentacji sprawa jest dosyć jasna – zgodnie z treścią art. 139 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego. Wraz ze śmiercią zobowiązanego do alimentów wygasa obowiązek względem uprawnionego – w tym zakresie nie mówimy więc o dziedziczeniu alimentów. Bez znaczenia pozostaje tutaj źródło świadczeń alimentacyjnych, ich wysokość oraz wiek uprawnionego.

Przykład 1.

Pan Jan był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych na rzecz swojego małoletniego syna Damiana na podstawie umowy notarialnej zawartej z byłą żoną – panią Moniką (matką dziecka). Mężczyzna płacił miesięcznie kwotę 1500 zł. 25 czerwca 2023 roku pan Jan zmarł, a do całości swojego spadku powołał swoją nową żonę – panią Martę. Czy alimenty obciążające mężczyznę wejdą do spadku po nim?

Nie, ponieważ z chwilą śmierci zobowiązanego do alimentacji wygasa obowiązek płatności. Ani była żona pana Jana, ani jego syn nie mają prawa żądać od pani Marty zapłaty żadnej kwoty pieniężnej tytułem alimentów.

Przykład 2.

Pan Michał został zobowiązany wyrokiem rozwodowym do opłacania alimentów na rzecz swojej byłej żony – pani Ilony. 3 miesiące po uprawomocnieniu się wyroku mężczyzna zmarł, a kobieta zażądała zapłaty świadczeń alimentacyjnych od jego krewnych, którzy przyjęli spadek. Czy przysługują jej takie żądania?

Nie, ponieważ z chwilą śmierci pana Michała wygasł jego obowiązek alimentacyjny na rzecz byłej żony, spadkobiercy nie muszą więc opłacać alimentów na rzecz pani Ilony.

Podobnie wygląda kwestia dziedziczenia alimentów, gdy mówimy o śmierci osoby uprawnionej do tych świadczeń. Wraz z chwilą śmierci uprawnionego obowiązek alimentacyjny również wygasa.

Przykład 3.

Pan Marek był uprawniony do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych od swojej matki – pani Iwony. 15 lipca 2023 roku zmarł, przy czym 1 lipca otrzymał jeszcze alimenty przeznaczone na cały miesiąc. Czy w tej sytuacji w skład masy spadkowej po panu Marku wejdą roszczenia o zapłatę alimentów należnych dla niego od pani Iwony?

Nie, ponieważ w chwili śmierci mężczyzny nie istniały żadne zaległości alimentacyjne. Spadkobiercy pana Marka nie odziedziczą po nim prawa do żądania zapłaty alimentów, a pani Iwona została zwolniona z obowiązku zapłaty w dniu śmierci swojego syna.

Dziedziczenie długów alimentacyjnych

Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia dziedziczenia świadczeń alimentacyjnych, które stały się zaległe jeszcze przed śmiercią uprawnionego. W tym przypadku roszczenie o zapłatę wchodzi do spadku po uprawnionym. Jeśli jednak zobowiązany do alimentacji zmarł i pozostawił po sobie nieopłacone świadczenia, to wejdą one do długów spadkowych, które będą musieli uregulować jego spadkobiercy.

Przykład 4.

Pan Kacper był uprawniony do świadczeń alimentacyjnych od swojego ojca – pana Tadeusza. Zobowiązany do alimentacji miał płacić 5. dnia każdego miesiąca kwotę odgórnie ustaloną przez sąd. Pan Kacper zmarł 5 marca 2023 roku, przy czym do dnia jego śmierci pan Tadeusz nie zapłacił mu 3 ostatnich rat alimentacyjnych (za grudzień 2022 roku oraz za styczeń i luty 2023 roku). Czy dług alimentacyjny wjedzie do spadku po panu Kacprze, a jeśli tak, to w jakiej wysokości?

Tak, prawo żądania zapłaty zaległych alimentów przejdzie na spadkobierców pana Kacpra. W tym przypadku będą mogli oni żądać zapłaty 4 rat alimentacyjnych – począwszy od grudnia 2022 roku aż do 5 marca 2023 roku włącznie, ponieważ dzień śmierci uprawnionego do tych świadczeń był jednocześnie dniem zapłaty kolejnej raty alimentów.

Przykład 5.

Pani Anna była uprawniona do świadczeń alimentacyjnych od swojego ojca – pana Tomasza. Zobowiązany do alimentacji miał płacić 5. dnia każdego miesiąca kwotę odgórnie ustaloną przez sąd. Pani Anna zmarła 4 marca 2023 roku, przy czym do dnia jej śmierci pan Tomasz nie zapłacił jej 2 ostatnich rat alimentacyjnych (za styczeń i luty 2023 roku). Czy dług alimentacyjny wejdzie do spadku po kobiecie, a jeśli tak, to w jakiej wysokości?

Tak, prawo żądania zapłaty zaległych alimentów przejdzie na spadkobierców pani Anny. W tym przypadku będą mogli oni żądać zapłaty 2 rat alimentacyjnych – za styczeń i luty 2023 roku. Świadczenie za marzec 2023 roku nie wejdzie do spadku po pani Annie, ponieważ w ogóle nie powstało – kobieta zmarła, zanim zyskała prawo do alimentów za marzec 2023 roku.

Przykład 6.

Pan Maciej był zobowiązany do alimentacji na rzecz swojego syna Bartosza. Przez ostatnie 6 miesięcy nie opłacał jednak świadczeń dla dziecka i zmarł nagle 5 sierpnia 2023 roku. Spadek po panu Macieju nabyła jego siostra – pani Ewa. Czy spadkobierczyni jest zobowiązana do regulowania świadczeń alimentacyjnych na rzecz Bartosza?

Tak, ale tylko tych, które były zaległe aż do dnia śmierci pana Macieja. Bartosz może więc żądać spłaty alimentów za ostatnie 6 miesięcy, nie będzie miał jednak prawa do świadczeń w przyszłości, licząc od dnia śmierci swojego ojca.

Odrzucenie spadku a dziedziczenie alimentów

Powołanie do spadku nie oznacza, że dana osoba stanie się spadkobiercą. Prawo pozwala bowiem na odrzucenie spadku lub przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza – w tej sytuacji możliwe jest uniknięcie odpowiedzialności za długi alimentacyjne lub ich znaczne ograniczenie. Jeśli powołany do dziedziczenia odrzuci spadek, to nie przejdzie na niego odpowiedzialność za niezapłacone alimenty spadkodawcy. Jeżeli zdecyduje się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jego odpowiedzialność ograniczy się tylko do wysokości stanu czynnego spadku. Niekiedy może to również oznaczać brak odpowiedzialności alimentacyjnej spadkobiercy.

Przykład 7.

Pani Monika została powołana do spadku po swoim ojcu – panu Adamie, który w chwili śmierci zalegał z płatnościami alimentacyjnymi na rzecz swojej byłej żony – pani Ewy. Zaległość obejmowała 3 raty alimentacyjne każda po 1000 zł (razem 3000 zł). Pani Monika odrzuciła spadek w ustawowym terminie.

Czy w tej sytuacji pani Ewa może żądać od pani Moniki zapłaty zaległych alimentów? Nie, ponieważ pani Monika nie doszła w ogóle do dziedziczenia i nie jest spadkobiercą.

Przykład 8.

Pan Wojciech został powołany do spadku po swoim ojcu – panu Piotrze, który w chwili śmierci zalegał z płatnościami alimentacyjnymi na rzecz swojej byłej żony – pani Olgi. Zaległość obejmowała 4 raty alimentacyjne każda po 1000 zł (razem 4000 zł). W skład spadku weszły oszczędności zmarłego w kwocie 2500 zł, nie było innych składników majątkowych. Pan Wojciech przyjął spadek po ojcu z dobrodziejstwem inwentarza – czy będzie zobowiązany do zapłaty zaległych świadczeń alimentacyjnych na rzecz pani Olgi?

Tak, ale tylko do kwoty 2500 zł, ponieważ taka jest właśnie wartość stanu czynnego spadku (aktywów spadkowych).

Podsumowanie - dziedziczenie alimentów

Zgodnie z obowiązującymi przepisami świadczenia alimentacyjne nie podlegają dziedziczeniu. Wraz z chwilą śmierci uprawnionego lub zobowiązanego do alimentów wygasa węzeł łączący te osoby – alimenty po prostu ustają. Jeśli jednak w chwili śmierci istniały zaległości alimentacyjne, spadkobiercy uprawnionego mogą żądać ich zapłaty od zobowiązanego. Spadkobiercy zobowiązanego mają zaś obowiązek spłacić dług alimentacyjny na rzecz uprawnionego, choć może on być ograniczony w przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.