Czy intercyza ma wpływ na dziedziczenie?

Zawarcie małżeństwa powoduje powstanie z mocy samego prawa ustawowej wspólności majątkowej. Istnieje możliwość zniesienia takiego ustroju poprzez zawarcie stosownej umowy małżeńskiej przed notariuszem – mowa oczywiście o popularnej intercyzie. Czy rozdzielność majątkowa - intercyza ma jednak wpływ na kwestie dziedziczenia?

Czym jest intercyza?

Małżonkowie mają prawo znieść ustawową wspólność majątkową w każdym czasie trwania ich związku. Taka możliwość jest dopuszczalna również przed ślubem, choć zawsze wymaga sporządzenia odpowiedniej umowy w formie aktu notarialnego. Intercyza powoduje częściowe lub całkowite zniesienie majątku wspólnego pomiędzy mężem a żoną i skupienie się na ich majątkach osobistych (dawniej określanych także mianem odrębnych).

Intercyza jest więc czynnością prawną i dokumentem, które pozwalają ukształtować relacje majątkowe w małżeństwie w sposób zgodny z wolą stron. W praktyce intercyza jest bardzo dobrym rozwiązaniem, gdy co najmniej jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą. W tej sytuacji w przypadku ewentualnego bankructwa długi przedsiębiorcy nie obciążą drugiego małżonka. Intercyza powoduje powstanie dwóch osobnych majątków, które zarządzane są wyłącznie przez daną osobę – oznacza to, że żaden z małżonków nie ma prawa do środków zgromadzonych przez drugą stronę, nie może nimi swobodnie dysponować tak, jak ma to miejsce w przypadku majątku wspólnego.

Dziedziczenie

Prawo spadkowe przewiduje dwie formy dziedziczenia – testamentową oraz ustawową. Pierwsza opiera się na realizacji ostatniej woli zmarłego, która zostanie wyrażona w odpowiednim dokumencie. Druga zaś ma miejsce wtedy, gdy zmarły nie pozostawił po sobie żadnego testamentu lub został on uznany za nieważny w całości albo części.

Dziedziczenie w polskim prawie może odbywać się zarówno w kręgu najbliższej rodziny, jak i względem osób całkowicie obcych spadkodawcy. Niezależnie jednak od tego, na jakiej podstawie będzie się ono odbywało, zawsze doprowadzi do tego samego skutku – przekazania całości lub części masy spadkowej w ręce oznaczonej osoby.

Prawo spadkowe jest stosowane także względem małżonków – zarówno to w formie testamentowej, jak i ustawowej. Co ważne, małżonek należy do pierwszej grupy podmiotów mogących dziedziczyć na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, a więc wtedy, gdy nie istnieje żaden testament, gdy pozostawiony testament okazał się nieważny albo gdy w testamencie nie rozrządzono całym majątkiem spadkodawcy. Małżonek dochodzi więc do dziedziczenia w pierwszej kolejności wraz ze zstępnymi zmarłego (jego dziećmi, wnukami itd.). Pamiętajmy, że udział małżonka w spadku nie może być niższy niż 1/4 – oczywiście dotyczy to wyłącznie dziedziczenia ustawowego, ponieważ przy testamentowym można taką wartość modyfikować w dowolny sposób.

Przykład 1.

Pan Jan ma żonę Marię oraz 4 dzieci i 2 wnuków. Chce, aby jego majątek trafił w ręce każdej z tych osób, więc pozostawił po sobie testament, w którym do całości spadku powołał wszystkie powyższe osoby w równych udziałach (razem 7 członków rodziny pana Jana). W tej sytuacji każdy ze spadkobierców otrzyma udział wynoszący 1/7 części – jest to zgodne z obowiązującymi przepisami. Gdyby nie doszło jednak do dziedziczenia testamentowego (np. wskutek unieważnienia testamentu), do spadku dojdzie jego żona w udziale 1/4 oraz 4 dzieci – każde w udziale 3/16 (pozostały udział w wysokości 3/4 dzielimy na 4 dzieci, co daje nam wspomniane 3/16).

Intercyza a dziedziczenie

Wiele osób obawia się podpisania intercyzy z obawy przed utratą praw do spadku – w rzeczywistości rozdzielność majątkowa nie ma żadnego wpływu na kwestię dziedziczenia. Żadna małżeńska umowa majątkowa nie powoduje zmian w zasadach nabywania spadku – ani testamentowego, ani  też ustawowego. Bez znaczenia w tym zakresie jest także chwila zawarcia intercyzy. Małżonkowie mogą więc ustanowić rozdzielność majątkową zarówno przed ślubem, jak i wiele lat po nim i w żaden sposób nie wpłynie to na możliwość nabycia spadku pomiędzy mężem a żoną.

Przykład 2.

Pan Michał ma żonę Elwirę – od początku ich małżeństwa posiadali wspólny majątek. W związku z tym, że mężczyzna zamierza rozpocząć własną działalność gospodarczą, która wiąże się ze sporym ryzykiem strat finansowych, małżonkowie postanowili zawrzeć intercyzę. W przypadku śmierci którejkolwiek z tych osób taka umowa nie wpłynie jednak na możliwość ich wzajemnego dziedziczenia.

Intercyza, mimo że nie wyklucza praw do spadku, może jednak wpłynąć na rzeczywistą wartość spadku, którą nabędzie dany małżonek. W przypadku ustroju wspólności ustawowej w skład spadku wchodzi połowa majątku wspólnego, przy intercyzie nie jest to jednak możliwe, ponieważ taki majątek w ogóle nie istnieje. W praktyce powoduje to więc ograniczenie masy spadkowej małżonka dochodzącego do dziedziczenia.

Przykład 3.

Piotr i Magdalena nie mają rozdzielności majątkowej. W chwili śmierci mężczyzny nie istniał żaden testament, para nie posiadała żadnych wspólnych dzieci. Do całości spadku z mocy przepisów ustawy dojdzie zatem Magdalena, przy czym faktycznie otrzyma ona zarówno majątek osobisty męża (nabyty przez niego jeszcze przed ślubem), jak i połowę ich majątku wspólnego (nabytego po ślubie).

Przykład 4.

Piotr i Magdalena ustanowili rozdzielność majątkową jeszcze przed swoim ślubem. Po 20 latach związku Magdalena zmarła i nie pozostawiła po sobie żadnego testamentu – do spadku doszedł tylko mąż kobiety, ponieważ nie posiadali oni żadnych wspólnych dzieci. W tej sytuacji Magdalena odziedziczy tylko to, co wchodziło do majątku osobistego Piotra – w skład spadku nie wejdzie połowa majątku wspólnego, ponieważ taki nigdy nie istniał w ich związku.

Dziedziczenie a rozwód

Ustanie majątku wspólnego może być skutkiem nie tylko intercyzy, lecz także rozwodu. Rozwiązanie małżeństwa ma jednak bardzo istotny wpływ na kwestie dziedziczenia pomiędzy byłymi małżonkami. Zgodnie bowiem z treścią art. 940 Kodeksu cywilnego małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, termin do wytoczenia powództwa wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

Jak wynika z powyższego, rozwód, ale także wytoczenie sprawy rozwodowej, powoduje przekreślenie możliwości dziedziczenia na podstawie przepisów ustawy. Oczywiście dopuszczalne jest tutaj dziedziczenie testamentowe, choć w praktyce takie sytuacje zdarzają się niezwykle rzadko.

Przykład 4.

Igor i Ewa byli małżeństwem przez 4 lata, w ich związku obowiązywał ustrój rozdzielności majątkowej. Na pół roku przed śmiercią mężczyzny wszczęte zostało z jego inicjatywy postępowanie rozwodowe (żądał on rozwodu z winy Ewy, która dopuściła się zdrady) – nie zostało ono jednak ukończone, ponieważ Igor zmarł w wypadku samochodowym. W tej sytuacji Ewa nie dojdzie do dziedziczenia, mimo że faktycznie w chwili śmierci mężczyzny pozostawała jego żoną.

Podsumowanie - intercyza a dziedziczenie

Intercyza może zostać podpisana zarówno przed ślubem, jak i w trakcie trwania małżeństwa. Jej skutkiem jest ustanie wspólnego majątku pomiędzy stronami – nie powoduje to jednak przekreślenia praw do spadku zarówno męża, jak i żony. Intercyza nie wpływa w żaden sposób na prawo do dziedziczenia, może jednak ograniczać faktyczną masę spadkową. Wytoczenie sprawy rozwodowej, które doprowadza do ustania wspólności ustawowej,