Egzekucja alimentów bez udziału komornika – czy jest możliwa?

Wielu osobom hasło „egzekucja alimentów” kojarzy się jednoznacznie z prowadzonym przez komornika postępowaniem egzekucyjnym. I rzeczywiście w przeważającej liczbie przypadków alimenty egzekwowane są na wniosek wierzyciela alimentacyjnego przez wybranego do tego celu komornika sądowego. Jednak niewiele osób wie, że jest alternatywa dla tego sposobu egzekucji, która również pozwala na wyegzekwowanie należnych świadczeń alimentacyjnych. Kiedy możliwa jest egzekucja alimentów bez udziału komornika?

Tytuł wykonawczy jako podstawa egzekucji roszczeń alimentacyjnych

Podstawą egzekucji w każdym wypadku jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Zgodnie z art. 87 Kodeksu pracy: „Z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu Ustawy z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

1. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
2. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
3. zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
4. kary pieniężne przewidziane w art. 108”.

Potrącenia w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych będą dokonywane do wysokości trzech piątych wynagrodzenia.

Egzekucja alimentów bez udziału komornika na wniosek wierzyciela

Wierzyciel dłużnika alimentacyjnego chcący egzekwować alimenty bez udziału komornika, powinien złożyć do jego pracodawcy wniosek, w którym powinien wskazać następujące elementy:

• miejscowość i datę;
• nazwę i adres pracodawcy dłużnika, do którego kierowany jest wniosek;
• oznaczenie stron, czyli wierzyciela, dłużnika poprzez wskazanie danych umożliwiających ich identyfikację w tym imię, nazwisko, adres, PESEL;
• oznaczenie wniosku „Wniosek o dokonanie potrącenia przez pracodawcę należności alimentacyjnych z wynagrodzenia za pracę dłużnika”;
• żądanie potrącenia należności wynikających z tytułu egzekucyjnego i przekazanie ich na rzecz wierzyciela alimentacyjnego;
• uzasadnienie wniosku;
• podpis wierzyciela;
• załącznik: tytuł wykonawczy.

Po złożeniu wniosku przez wierzyciela alimentacyjnego pracodawca jest zobowiązany dokonać potrącenia z wynagrodzenia dłużnika zgodnie z żądaniem zawartym we wniosku.

Kwota, która zostanie potrącona przez pracodawcę, przekazywana jest wierzycielowi alimentacyjnemu w formie, jaką ten wskazał we wniosku, czyli najczęściej przelewem lub przekazem pocztowym.

Zasady potrąceń alimentów z wynagrodzenia za pracę

Dokonując potrąceń z wynagrodzenia za pracę, pracodawca musi przestrzegać zasad określonych w przepisach prawa.

Dłużnik alimentacyjny musi zostać obowiązkowo poinformowany o dokonaniu zajęcia wynagrodzenia z wniosku wierzyciela alimentacyjnego ze wskazaniem mu tytułu wykonawczego, który stanowi podstawę potrącenia.

Jak wskazano w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 marca 2013 roku (sygn. II FSK 1549/11), w wypadku zaistnienia ww. sytuacji pracodawca jest obowiązany do zaprzestania realizacji w trybie pozaegzekucyjnym potrąceń na poczet należności alimentacyjnych i ma obowiązek wykonania zajęcia wynagrodzenia za pracę w trybie egzekucyjnym. „[…] dla dopuszczalności dokonywania przez pracodawcę bezegzekucyjnych potrąceń należności alimentacyjnych, nie jest istotne, kiedy, tj. przed przystąpieniem do tych potrąceń, czy już w ich trakcie, wypełniły się przesłanki z art. 88 § 1 pkt 2 kp. Jak słusznie wskazał organ odwoławczy, ma to tylko takie znaczenie, że w pierwszym przypadku pracodawca odmawia przyjęcia tytułu wykonawczego do realizacji w trybie pozaegzekucyjnym, a w drugim przypadku obowiązany jest do zaprzestania dokonywania potrąceń należności alimentacyjnych i zwrotu tytułu wykonawczego wierzycielowi”.

Potrącenie alimentów z wynagrodzenia za pracę przez pracodawcę a egzekucja komornicza

Wszczęcie egzekucji komorniczej wiąże się dla wierzyciela z możliwością prowadzenia jej z  różnych składników jego majątku, natomiast dokonywanie potrąceń dotyczy jedynie wynagrodzenia za pracę. Ponadto komornik dysponuje różnymi instrumentami pozwalającymi ustalić stan majątku dłużnika.

Wszczęcie egzekucji przez komornika będzie lepszym rozwiązaniem w przypadku, kiedy dłużnik otrzymuje niewielkie wynagrodzenie, a kwota potrącenia może nie wystarczyć na pełne zaspokojenie wierzyciela.

Dokonywanie potrąceń przez pracodawcę może okazać się jednak szybszym rozwiązaniem, gdyż ten przekaże środki niezwłocznie wierzycielowi, podczas gdy komornik ma na to 4 dni, choć w sprawach o alimenty powinien zrobić to niezwłocznie.

W przypadku dokonywania potrąceń przez komornika dłużnik musi liczyć się z koniecznością uiszczenia również opłat egzekucyjnych. W sytuacji, kiedy pracodawca na wniosek wierzyciela dokonuje potrąceń z wynagrodzenia za pracę, dłużnik nie poniesie z tego tytułu żadnych dodatkowych kosztów.

Dokonywanie potrąceń wynagrodzenia lepiej sprawdzi się w wypadku tych dłużników, którzy mają wysokie wynagrodzenie, lub w sytuacji, gdy nie ma innych wierzycieli.

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę w orzecznictwie sądowym

Wskazać należy, że dokonywanie potrąceń przez pracodawców było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w wyroku z 29 stycznia 2007 roku sygn. II PK 181/06 wskazał: „Zgodnie z art. 87 § 1 kp (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 29 listopada 2002 roku) z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – podlegają potrąceniu tylko następujące należności: 1) sumy egzekwowane z mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, 2) sumy egzekwowane z mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, 3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi, 4) kary pieniężne przewidziane w art. 108 kp. Inne należności mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie (art. 91 kp). Przepis ten nie podlega wykładni rozszerzającej, a zatem pracodawca może potrącać bez zgody pracownika tylko ściśle określone w nim należności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się także, że ochronie takiej jak wynagrodzenie za pracę podlegają również inne świadczenia, w tym wynagrodzenie za czas urlopu i, będący surogatem urlopu, ekwiwalent pieniężny należny pracownikowi za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (por. wyrok z dnia 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNCP 1980 nr 12, poz. 248)”.

Wspomnieć należy, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 21 listopada 1980 roku (III CZP 53/80): „Na tle realizacji tytułu wykonawczego może dojść do sporu między dłużnikiem a wierzycielem w związku z twierdzeniem dłużnika, że zaspokoił już wierzyciela w całości lub w części, a twierdzenie to nie znajduje odzwierciedlenia w tytule wykonawczym bądź dlatego, że zaspokojenie długu nastąpiło dobrowolnie z pominięciem zakładu pracy, bądź też z powodu nieuczynienia wzmianki na tytule wykonawczym o wysokości dokonanych potrąceń. Rozstrzygnięcie tego rodzaju zarzutów nie należy w tych przypadkach do zakładu pracy, który obowiązany jest zrealizować tytuł wykonawczy zgodnie z jego treścią i wnioskiem wierzyciela. Dłużnikowi w tego rodzaju przypadkach przysługuje powództwo o  pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części (art. 840 § 1 kpc). Wybór bezegzekucyjnego potrącenia wierzytelności alimentacyjnej jest uprawnieniem wierzyciela, który może w każdym czasie zgłosić żądanie skierowania jego wniosku do komornika w celu dokonywania potrąceń w trybie postępowania egzekucyjnego. W razie więc zrezygnowania przez wierzyciela z uprawnienia do dalszego otrzymywania alimentów od zakładu pracy w trybie art. 88 kp, zakład pracy na żądanie wierzyciela powinien skierować jego wniosek wraz z tytułem wykonawczym do komornika w celu wszczęcia i prowadzenia egzekucji alimentów należnych od dłużnika. W tym przypadku zakład pracy powinien tytuł wykonawczy wraz z wnioskiem wierzyciela przesłać właściwemu komornikowi, czyniąc adnotację na tytule wykonawczym co do sumy dokonanych potrąceń przekazanych wierzycielowi (art. 816 kpc). Komornik, otrzymawszy tytuł wykonawczy ze wzmianką co do wysokości przekazanych przez zakład pracy wierzycielowi kwot, powinien uwzględnić tę okoliczność i odmówić ponownego egzekwowania spłaconych alimentów. Na takie postanowienia komornika zarówno wierzyciel, jak i dłużnik mogą wnieść skargę do sądu, który rozstrzygnie, czy działalność komornika była zgodna z prawem. Nie zachodzi natomiast w omawianej sytuacji konieczność odsyłania zainteresowanych na drogę powództwa cywilnego z art. 840 § 1 kpc”.

Z perspektywy wierzyciela zdecydowanie lepszym sposobem wyegzekwowania należności alimentacyjnych wydaje się mimo wszystko wszczęcie egzekucji przez komornika, gdyż ten jako podmiot bezstronny prowadzić będzie postępowanie z różnych składników majątkowych, co pozwoli na pełniejsze zaspokojenie wierzyciela.