Alimenty na rzecz rodzica – czy się należą?

Pierwszym skojarzeniem, jakie pojawia się przy temacie alimentów, jest to, że należą się one od rodziców na rzecz dzieci. Tak się też składa, że działają one w drugą stronę i dorosłe dzieci mogą w przyszłości alimentować swoich rodziców, którzy wcześniej alimentowali je.

Katalog osób zobowiązanych do alimentów

Przy czym obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi, lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Przykład 1. 

Pan Adam wniósł o zasądzenia alimentów od pozwanego dorosłego syna – pana Antoniego – w wysokości 500 zł miesięcznie płatnych do 10. dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat. Uzasadniając żądanie pozwu, powód podał, że ma 89 lat, choruje na chorobę Parkinsona, a pozwany jest jego jedynym synem. W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa, powołując się na to, że zdiagnozowano u niego nowotwór i jego sytuacja nie pozwala na alimentację ojca. Pan Antoni posiada dwoje dzieci. W takiej sytuacji pan Adam może pozwać osoby zobowiązane w dalszej kolejności, czyli wnuki.

Kiedy dziecko może uchylić się od obowiązku łożenia alimentów na rodzica?

Dziecko pozwane przez rodzica o alimenty może się uchylić od ich uiszczania w sytuacji, gdy wykaże, że nie ma możliwości ich płacenia bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny lub rodzic ma możliwość samodzielnego utrzymania, lub też, że zasądzenie alimentów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Najczęściej żądanie alimentów od dorosłych dzieci na rzecz rodziców będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, kiedy rodzic nie interesował się dzieckiem, uchylał się od łożenia środków na utrzymanie, popełnił przestępstwo na rzecz dziecka, porzucił je. 

Przykład 2.

Pan Adam wniósł o zasądzenia alimentów od pozwanego dorosłego syna – pana Antoniego – w wysokości 500 zł miesięcznie płatnych do 10. dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat. Uzasadniając żądanie pozwu, powód podał, że ma 76 lat, choruje na nowotwór, a pozwany jest jego synem. Wskazał, że jedynym dochodem powoda jest emerytura w wysokości 1200 zł miesięcznie, która nie wystarczy na pokrycie kosztów jego utrzymania. Pozwany nie utrzymuje kontaktów z ojcem, nie partycypuje w kosztach jego utrzymania. W odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa, powołując się na to, że jego sytuacja nie pozwala na alimentację ojca, a ponadto zasądzenie alimentów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż powód był skazany za znęcanie się nad nim, jak też nie interesował się nim i nie łożył na jego utrzymanie. Sąd oddalił żądanie zasądzenia alimentów, uznając je za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Alimenty na rzecz rodzica - jak uzyskać?

Rodzic lub rodzice, którzy chcą ubiegać się o alimenty od swoich dzieci, muszą złożyć pozew do sądu o ich zasądzenie.

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego pozew o zasądzenie alimentów od dzieci na rzecz rodzica powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

• dokładnie określone żądanie; 
• oznaczenie wartości przedmiotu sporu; 
• oznaczenie daty wymagalności roszczenia;
• wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
• informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Nadto pozew może zawierać wnioski:

• o zabezpieczenie powództwa;
• o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności;
• o przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda; 
• o wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i ich przesłuchanie;
• o polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu;
• o zażądanie dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich, wraz z uprawdopodobnieniem, że strona sama nie może ich uzyskać.

Dorosłe dziecko lub dzieci muszą mieć możliwości finansowe pozwalające na płacenie alimentów. Przy ustalaniu obowiązku alimentacyjnego na rzecz rodzica brane są pod uwagę te same kryteria jak w przypadku alimentów należnych od rodziców na rzecz dzieci. Istotne są usprawiedliwione potrzeby osoby uprawnionej oraz możliwości zarobkowe i majątkowe osoby zobowiązanej.

Dzieci posiadające majątek lub znaczne możliwości finansowe pozwalające na alimentację rodzica muszą liczyć się z faktem zasądzenia od nich na rzecz rodziców alimentów.

Kwota zasądzanych alimentów tak jak w przypadku małoletnich dzieci winna być udowodniona. Nie ma żadnego przelicznika pozwalającego określić wysokość alimentów, wszystko zależy od indywidualnej sytuacji danej osoby. 

Przede wszystkim, ustalając alimenty na rzecz rodzica, sąd będzie brał pod uwagę potrzeby osoby uprawnionej do alimentów. Nie oznacza to jednak, że wszystkie zgłaszane potrzeby zostaną uwzględnione.

Sąd w toku postępowania weryfikuje, jakie dochody i potrzeby ma rodzic ubiegający się o alimenty, ale również stan jego zdrowia celem ustalenia, czy osoba taka może podjąć pracę zarobkową.

Często o alimenty na rzecz rodzica występują osoby w podeszłym wieku, schorowane, które z tych względów nie są w stanie pracować, a przysługujące im świadczenia rentowe czy emerytalne nie pozwalają na pokrycie wszystkich niezbędnych wydatków mających za cel zapewnienie im najważniejszych potrzeb, czyli mieszkania, wyżywienia, opieki, leczenia.

Przykład 3.

Pani Zofia wniosła o zasądzenia alimentów od pozwanej dorosłej córki – pani Karoliny – w wysokości po 600 zł miesięcznie płatnych do 10. dnia każdego miesiąca z  ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat, uzasadniając żądanie tym, że pozostaje w niedostatku. Jedynym dochodem powódki jest emerytura w wysokości 1200 zł miesięcznie, która nie wystarcza na pokrycie kosztów jej utrzymania. Przebywa ona w domu opieki, ponieważ ze względu na stan zdrowia wymaga całodobowej opieki, natomiast córka nie utrzymuje z nią kontaktów. Ponadto powódka wskazała, że zanim trafiła do ośrodka, przekazała córce w darowiźnie cały majątek obejmujący własność kilku nieruchomości gruntowych i nieruchomość zabudowaną domem mieszkalnym. W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa, powołując się na to, że w jej ocenie matka nie pozostaje w niedostatku, gdyż pomaga jej finansowo syn. Sąd zasądził od pozwanej alimenty, uznając, że matka pozostaje w niedostatku, sytuacja majątkowa pozwanej pozwala jej wspierać matkę finansowo, zwłaszcza, że otrzymała od niej dorobek całego życia w darowiźnie.

Usprawiedliwione potrzeby i możliwości majątkowe i zarobkowe

Kolejny aspekt, który musi uwzględnić sąd, to możliwości zarobkowe i majątkowe dziecka lub dzieci zobowiązanych do alimentacji rodzica. Jeśli dochody dziecka zobowiązanego do alimentacji rodzica wystarczają zaledwie na utrzymanie swoje i swojej rodziny, wówczas sąd nie powinien takiej osoby dodatkowo obciążać, jednak wszystko zależy od uznania sądu rozpoznającego konkretną sprawę.

Zdarzają się sytuacje, kiedy mimo trudnej sytuacji zobowiązanego do alimentów, sąd orzeknie o obowiązku płacenia alimentów na rzecz rodzica, ustalając ich wysokość na symboliczną kwotę.

Często zdarza się, że strona pozwana po otrzymaniu pozwu o alimenty wykazuje jedynie minimalne dochody na potrzeby postępowania.

Sędziowie orzekający w sprawach alimentacyjnych posiadają również doświadczenie życiowe, na którego podstawie są w stanie ocenić, czy wykazywane przed sądem dochody pozostają w zgodzie z możliwościami zarobkowymi podmiotu zobowiązanego do alimentacji.

Rodzic domagający się zasądzenia na swoją rzecz alimentów powinien, składając pozew o  ich zasądzenie, złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia alimentacyjnego. 

Wniosek o zabezpieczenie alimentów

Wniosek taki można zawrzeć w treści pozwu. Wniosek o zabezpieczenie oraz pozew o alimenty na rzecz rodzica nie podlegają opłacie sądowej.

W sprawach o alimenty podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. W zakresie przesłanki uprawdopodobnienia roszczenia strona domagająca się udzielenia zabezpieczenia musi wykazać, że w konkretnych okolicznościach faktycznych przysługuje jej roszczenie podlegające ochronie prawnej. Uprawdopodobnienie może nastąpić w każdy możliwy sposób. Strona lub uczestnik postępowania powinien przedstawić i uzasadnić twierdzenia stanowiące podstawę dochodzonego roszczenia.

Uprawdopodobnienie odnosi się do okoliczności faktycznych, ale również do podstawy prawnej roszczenia, która powinna być także prawdopodobna w tym znaczeniu, że dochodzone roszczenie znajduje podstawę normatywną. W toku postępowania zabezpieczającego nie jest wymagane przedstawienie niepodważalnych dowodów, natomiast definitywne wykazanie przez uprawnionego roszczenia jest przedmiotem postępowania rozpoznawczego.