Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Obowiązek alimentacyjny - do kiedy płaci się alimenty na dziecko?

Rodzice mają obowiązek łożenia na utrzymanie swoich dzieci. Obowiązek ten jest zazwyczaj ograniczony w czasie i trwa tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Wbrew obiegowym opiniom, przepisy polskiego prawa nie przewidują wieku, po którego osiągnięciu rodzice nie muszą już płacić alimentów. Zatem jak długo może trwać obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny - do kiedy płaci się alimenty

Obowiązek alimentacyjny może wynikać z orzeczenia sądu okręgowego, orzekającego rozwód lub separację rodziców dziecka albo z orzeczenia sądu rodzinnego (na przykład w sprawie o ustalenie ojcostwa, o alimenty, o podwyższenie lub obniżenie alimentów). Sąd orzekając o alimentach, nie określa, jak długo obowiązek alimentacyjny będzie trwał.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie przewiduje jednego, uniwersalnego momentu zakończenia obowiązku alimentacyjnego względem dzieci. Wygaśnięcie obowiązku płacenia alimentów na rzecz dziecka jest zależne od wielu rozmaitych okoliczności, związanych zarówno z możliwościami dziecka i jego zachowaniem, jak i z sytuacją majątkową rodziców.
W różnych rodzinach i różnych sytuacjach czas trwania obowiązku alimentacyjnego będzie odmienny. Zgodnie z ogólną zasadą, obowiązek alimentacyjny trwa tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Osiągnięcie pełnoletności nie powoduje wygaśnięcia obowiązku łożenia na utrzymanie dziecka – o ile dziecko dokłada należytych starań w celu osiągnięcia w przyszłości możliwości samodzielnego utrzymania.
Wybrane przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące alimentów
„art. 128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.[...]
art. 133. § 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. 
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. 
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się[...]
art. 138. W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”.
Warunek „dokładania starań” ma kluczowe znaczenie przy ocenie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego. Sąd bierze pod uwagę szereg czynników, do których należą zarówno okoliczności leżące po stronie dziecka (np. jego zdolności, chęć do kontynuowania dalszej nauki, osiągane wyniki), jak i po stronie rodziców (np. ich stan zdrowia, wysokość wynagrodzenia, posiadany majątek, możliwości zarobkowe).

Przykład 1.

Pan Kazimierz jest zobowiązany na mocy wyroku sądu do płacenia alimentów w wysokości 700 zł miesięcznie na rzecz pełnoletniego syna Mariusza. Mariusz marzył o studiowaniu medycyny, ale jego wyniki maturalne nie pozwoliły mu na dostanie się na wybrany uniwersytet. Mariusz rozpoczął studia na politechnice i w kolejnym roku podszedł do matury raz jeszcze – poprawiony wynik sprawił, że został przyjęty na wymarzony kierunek. Mariusz ukończył pierwszy rok studiów z dobrymi wynikami. W czasie letnich wakacji pracował jako ratownik na miejscowym kąpielisku. Zarobione pieniądze przeznaczył na wyjazd wakacyjny. W ocenie jego ojca Mariusz może podjąć dodatkową pracę, a środki zarobione podczas wakacji powinien przeznaczyć na swoje utrzymanie. W opisanej sytuacji sąd najprawdopodobniej nie uchyli obowiązku alimentacyjnego, uznając, że pan Kazimierz powinien nadal łożyć na utrzymanie syna. Sąd wskaże, że medycyna jest wymagającym kierunkiem studiów, którego ukończenie daje dobre możliwości utrzymania w przyszłości. Jeżeli zatem dziecko osiąga dobre wyniki w nauce i dokłada starań w celu ukończenia studiów i uzyskania zawodu (nawet po rocznej przerwie, spowodowanej poprawką matury), rodzice w miarę swoich możliwości muszą łożyć na utrzymanie dziecka do momentu jego usamodzielnienia.

Do którego roku życia płaci się alimenty jeżeli dziecko się nie stara?

Zazwyczaj dziecko zaczyna pracować i dobrowolnie rezygnuje z alimentów od rodziców. Czasami jednakże zdarzają się sytuację, w których dzieci próbują możliwie jak najdłużej korzystać ze środków otrzymywanych od osób zobowiązanych do alimentacji, nawet wówczas, gdy obiektywnie mają możliwości do samodzielnego utrzymania.

Jeżeli rodzic zobowiązany do płacenia alimentów uważa, że środki te już się dziecku nie należą, powinien złożyć do sądu rodzinnego pozew o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł. Podstawą do złożenia pozwu jest przepis art. 138 kro.
Obowiązek alimentacyjny w takim przypadku nie zakończy się automatycznie. Jeżeli pełnoletnie dziecko nadal (na przykład przy pomocy komornika sądowego) pobiera alimenty od rodzica, rodzic powinien wystąpić do sądu z pozwem o uchylenie alimentów. Pozew należy złożyć do sądu rodzinnego w miejscu zamieszkania dziecka.

W toku postępowania rodzic – powód powinien wykazać, w jaki sposób zmieniła się sytuacja stron, przede wszystkim w zakresie możliwości samodzielnego utrzymania przez dziecko. Sąd będzie badał możliwości dziecka, a nie stan rzeczywisty – jeżeli dziecko może pracować, ale tego nie robi (na przykład nie uczy się w ogóle, studiuje na trzecim z kolei kierunku studiów mimo posiadania kwalifikacji wystarczających do podjęcia pracy zarobkowej, itp.), sąd uzna, że dziecko ma możliwość samodzielnego utrzymania.

Jak wynika z orzecznictwa:

samodzielne utrzymanie oznacza zapewnienie minimum socjalnego, zapewniającego zaspokajanie przez dziecko podstawowych potrzeb życiowych (koszty związane z mieszkaniem, wyżywienie, ubranie, koszty nauki, dojazdu do szkoły itp.). Zwrot „jeszcze nie jest w stanie utrzymać się” wskazuje, że dziecko powinno podejmować próby usamodzielnienia się, jeżeli jest to możliwe i uzasadnione. Uprzywilejowany obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka, które jeszcze się nie usamodzielniło, trwa tak długo, dopóki dziecko nie osiągnie samodzielności, tzn. dopóki nie zdobędzie odpowiadających jego uzdolnieniom i predyspozycjom kwalifikacji zawodowych. Rodzice muszą przeto łożyć na utrzymanie i wykształcenie dziecka, które mimo ukończenia 18 lat nadal zdobywa takie kwalifikacje, pod warunkiem, że wykorzystuje ono ten czas rzeczywiście na naukę” (por.wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 19 grudnia 2018 r., wydany w sprawie o sygn. I Ca 456/18).

Powód może wykazywać możliwości dziecka na rozmaite sposoby, na przykład na podstawie zeznań świadków (np. członków rodziny), dokumenty (np. zaświadczenia ze szkoły, plan zajęć w przypadku szkoły weekendowej) czy wywiad w miejscowym urzędzie pracy (na okoliczność ofert pracy dostępnych dla osób z wykształceniem i kwalifikacjami zbliżonymi do tych posiadanych przez dziecko).

Przykład 2.

Pani Alina jest zobowiązana na mocy wyroku sądu do płacenia alimentów w wysokości 600 zł miesięcznie na rzecz swojej pełnoletniej córki Julii. Julia ma 21 lat, nie pracuje, uczy się w systemie zaocznym. Julia od czasu wkroczenia w wiek nastoletni sprawiała rodzicom liczne problemy wychowawcze. W szkole Julia wagarowała i w rezultacie nie ukończyła liceum w terminie, nie zdała również matury. Kontynuuje naukę w szkole, w której zajęcia odbywają się w systemie weekendowym. Pani Alina próbowała zachęcić córkę do podjęcia zatrudnienia, choćby dorywczego, lecz jej córka nie była zainteresowana – w jej ocenie uczęszczanie na zajęcia dwa razy w miesiącu jest wystarczające do dalszego otrzymywania alimentów od matki. W opisanej sytuacji pani Alina może złożyć do sądu rodzinnego pozew o uchylenie obowiązku alimentacyjnego względem córki.

Do ilu lat płaci się alimenty kiedy dziecko choruje?

W niektórych sytuacjach obowiązek alimentacyjny może trwać dłużej, na przykład wówczas, gdy osoba uprawniona do otrzymywania tych środków choruje. Warunkiem ustania obowiązku jest zawsze możliwość samodzielnego utrzymania, przy wykorzystaniu środków pochodzących z własnej pracy dziecka lub posiadanego przez niego majątku. Jeżeli dziecko jest niepełnosprawne i nie ma możliwości podjęcia zajęcia przynoszącego dochody wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania (tj. opłacenia kosztów mieszkania, zakupu żywności i odzieży, pokrycia kosztów pomocy lekarskiej, itp), wówczas obowiązek alimentacyjny może trwać dożywotnio.

W przypadku dzieci niepełnosprawnych sąd badając sprawę dotyczącą uchylenia obowiązku alimentacyjnego, musi wziąć pod uwagę stan zdrowia dziecka i rzeczywistą możliwość podjęcia choćby dorywczej pracy. Jeśli dziecko może podjąć pracę przynoszącą wyłącznie bardzo skromne dochody, sąd odmówi uchylenia obowiązku alimentacyjnego ciążącego na rodzicu.