Obowiązek alimentacyjny wobec dziecka - czy można go wznowić?

Świadczenia alimentacyjne są wypłacane najczęściej na rzecz małoletnich dzieci. Ustawodawca pozwala jednak, aby uprawnionymi były także osoby dorosłe. Kiedy i w jakich okolicznościach obowiązek alimentacyjny wobec dziecka można wznowić? Co takie pojęcie dokładnie oznacza?

Obowiązek alimentacyjny

Świadczenie alimentacyjne polega na dostarczaniu środków utrzymania i wychowania uprawnionej osobie. W praktyce alimenty są realizowane poprzez zapłatę konkretnej kwoty pieniężnej, choć nie ma problemu, aby przybierały postać materialną, np. zakupu jedzenia lub ubrań czy też opłacenia rachunków uprawnionego.

Alimenty mogą powstać na dwa różne sposoby:

• poprzez zawarcie umowy pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym – w przypadku niepełnoletniego dziecka musi występować w jego imieniu stosowny pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy;
• poprzez uzyskanie prawomocnego orzeczenia sądowego zasądzającego alimenty np. w ramach sprawy rozwodowej lub podczas odrębnego postępowania.

Obowiązek alimentacyjny wobec dziecka trwa co najmniej do ukończenia przez nie 18. roku życia, przy czym jeśli po tym czasie dziecko nadal się uczy i nie ma własnych dochodów, to trwa on w dalszym ciągu. W każdej chwili zobowiązany do alimentacji może jednak wystąpić z wnioskiem o ograniczenie swojego obowiązku lub wyłączenie go w całości. Z reguły wymaga to jednak założenia sprawy przed właściwym sądem.

Zawieszenie obowiązku alimentacyjnego

Obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują, że rodzice mogą się uchylić od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. W takiej sytuacji możemy mówić o tzw. zawieszeniu obowiązku alimentacyjnego, choć zaznaczmy, że jest to pojęcie nieformalne (przepisy nie przewidują stosowania takiej instytucji). W praktyce nie pojawi się ono w stosunku do małoletniego dziecka, które nie ma możliwości zarobkowania.

Zawieszenie alimentów musi być uzasadnione i wiąże się z sytuacją pełnoletniego dziecka. Przykładowo jeśli uprawniony jest już dorosły, nie kształci się i podjął pracę zarobkową, to rodzic nie musi już łożyć na jego utrzymanie. Dobrowolne zaprzestanie płacenia nie jest jednak dobrym pomysłem, szczególnie jeśli alimenty powstały wskutek orzeczenia sądu. W tym przypadku zobowiązany powinien wystąpić do sądu z wnioskiem o uchylenie jego obowiązku, względnie jego ograniczenie czasowe lub kwotowe. Jako uzasadnienie należy wówczas podać fakt podjęcia pracy zarobkowej uprawnionego dziecka lub brak kontynuowania nauki w szkole lub uczelni wyższej.

Wznowienie obowiązku alimentacyjnego

Niekiedy zdarza się, że pełnoletnie dziecko, które miało prawo do alimentów, po czasie ponownie wraca do dalszego kształcenia lub traci pracę i możliwości zarobkowania. Z taką sytuacją mamy do czynienia najczęściej w przypadku powrotu uprawnionego na studia. Czy skutkuje to wznowieniem obowiązku alimentacyjnego?

Jeśli płatność alimentacyjna została zaprzestana wskutek samowolnej decyzji zobowiązanego, to nigdy tak naprawdę nie doszło do zawieszenia tego świadczenia. Obowiązany rodzic lub inna osoba musieli opłacać alimenty i powinni to robić tak długo, aż uprawniony sam z nich nie zrezygnuje lub nie zostanie wydane odpowiednie orzeczenie sądu. Jeśli jednak alimenty zostały ograniczone lub uchylone, to nigdy nie mamy do czynienia z automatycznym powrotem do tego świadczenia.

Przykład 1.
Michał jest zobowiązany do opłacania alimentów na rzecz swojego 18-letniego syna Łukasza – wysokość alimentów została wskazana w wyroku rozwodowym. Chłopak 3 miesiące po osiągnięciu dorosłości rzucił szkołę i podjął pracę zarobkową. Michał dowiedział się o tym fakcie i zaprzestał płacenia alimentów, żadna sprawa sądowa nie została wszczęta w tym zakresie. Łukasz pracował łącznie przez 6 miesięcy, po czym zrezygnował z zatrudnienia i udał się do szkoły policealnej. W tej sytuacji chłopak ma prawo żądać od ojca zapłaty alimentów, zarówno tych bieżących, jak i zaległych. Michał nie miał prawa do samodzielnego zaprzestania płatności.

Przykład 2.
Monika jest zobowiązania do opłacania alimentów na rzecz swojej córki Karoliny, która ukończyła 22 lata. Dziewczyna studiuje w trybie stacjonarnym, nie pracuje i mieszka z babcią. 4 miesiące po swoich 22. urodzinach Karolina postanowiła zawiesić swoje studia i zająć się opieką nad chorą babcią, jednocześnie znalazła dochodową pracę zdalną, którą może wykonywać ze swojego domu. Monika dowiedziała się o tym fakcie i wystąpiła do sądu o uchylenie jej alimentów – sąd przychylił się do stanowiska kobiety i zniósł to świadczenie całkowicie. Po 9 miesiącach babcia Karoliny zmarła i dziewczyna postanowiła wrócić na studia, zrezygnowała jednocześnie z pracy i zwróciła się z wnioskiem do swojej matki o zapłatę alimentów. Monika stwierdziła jednak, że nie musi już niczego płacić swojej córce, bo ta jest dorosła. W tej sytuacji kobieta ma rację, ponieważ obowiązek alimentacyjny względem jej córki został uchylony przez sąd. Karolina ma jednak możliwość ponownego wystąpienia o alimenty do sądu.

W przypadku wznowienia obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka nie musimy martwić się o alimenty, które nie były płacone dziecku przez czas, gdy się mu nie należały. Oczywiście będzie to możliwe tylko wtedy, gdy obowiązek alimentacyjny został uchylony na dany okres przez sąd albo została zawarta odpowiednia umowa pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym. Wznowienie alimentacji to tak naprawdę powstanie powinności opłacania tego świadczenia od nowa, a nie kontynuacja poprzedniego zobowiązania.

Samodzielne zaprzestanie płacenia alimentów

Wiemy już, że samodzielne zawieszenie płatności alimentów jest sprzeczne z prawem. Zobowiązany, chcąc skorzystać z takiej możliwości, musi uzyskać albo prawomocne orzeczenie sądu, albo pisemną zgodę uprawnionego do świadczenia (forma aktu notarialnego nie jest tutaj konieczna, choć w praktyce pojawia się bardzo często).

Co się stanie, gdy zobowiązany zaprzestanie uiszczania alimentów na dziecko? W przypadku małoletniego uprawnionego jego przedstawiciel ustawowy (najczęściej drugi rodzic) może wystosować do zobowiązanego wezwanie do zapłaty lub udać się do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Świadczenia alimentacyjne zasądzone wyrokiem lub postanowieniem nie wymagają uzyskiwania klauzuli wykonalności, ponieważ są wykonalne z mocy samego prawa. Uprawniony może więc szybko dokonać wszczęcia postępowania egzekucyjnego i wystarczy, że do wniosku dołączy stosowne orzeczenie lub umowę alimentacyjną. Musimy pamiętać, że egzekucja w tym zakresie jest dosyć skuteczna i szybka – najczęściej przejawia się w formie zajęcia wynagrodzenia za pracę zobowiązanego do alimentacji. Dodatkowo będzie się to wiązało z koniecznością zapłaty zaległych świadczeń, odsetek oraz kosztów postępowania komorniczego.

Podsumowanie

Wznowienie obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka jest tak naprawdę powstaniem alimentów od nowa po przerwie spowodowanej ich nieuiszczaniem. Zobowiązany do alimentacji nie może jednak samodzielnie postanowić o zaprzestaniu płatności, nawet jeśli zajdą ku temu odpowiednie okoliczności. Konieczne w tym zakresie jest uzyskanie odpowiedniego orzeczenia sądowego zwalniającego z obowiązku alimentacji lub zawarcie odpowiedniej umowy pomiędzy uprawnionym a zobowiązanym. Wznowienie alimentacji nigdy nie następuje automatycznie, uprawniony musi uzyskać prawo do alimentów poprzez sąd lub stosowną umowę.