Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

Kogo obciąża obowiązek alimentacyjny? Powszechnie uważa się, że alimenty płacą rodzice na swoje niepełnoletnie dzieci – czy jest tak rzeczywiście? Wyjaśniamy, kiedy można stwierdzić wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego. Poza teorią zostaną przytoczone przykłady, aby w przystępniejszy sposób wyjaśnić, na czym to polega.

Co kryje się pod pojęciem obowiązku alimentacyjnego?

Definicja obowiązku alimentacyjnego jest zawarta w Ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: KRO).

Zgodnie z art. 128 KRO obowiązek alimentacyjny to obowiązek:

• dostarczania środków utrzymania;
• dostarczania środków wychowania, w miarę potrzeby.

Obowiązek alimentacyjny dostarczania środków utrzymania oznacza zatem obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentacji. Wypełnianie tego obowiązku może polegać również na dostarczaniu uprawnionemu mieszkania, opieki lekarskiej i domowej.

Obowiązek alimentacyjny w zakresie wychowania może polegać na osobistych staraniach zobowiązanego, poprzez osobistą opiekę nad dzieckiem, przygotowywanie posiłków, dbanie o czystość, pielęgnację w chorobie, pomoc w lekcjach, uczenie dziecka języka obcego

Przykład 1.

Małoletnie dziecko mieszka wraz z matką, wychowuje się bez ojca. Poprzez osobiste starania w zakresie opieki nad dzieckiem jego matka wypełnia swój obowiązek alimentacyjny.

Środkami wychowania są w szczególności wydatki na:

• wykształcenie, jak opłaty związane ze szkołą, korepetycjami, zajęciami pozalekcyjnymi;
• rozwój fizyczny – zakup sprzętu, odzieży;
• zaspokajanie potrzeb kulturalnych, rozrywkę, jak kino, teatr, koncerty, ZOO, festiwale itd.

Środki utrzymania i wychowania mogą mieć postać świadczenia pieniężnego, ale mogą być również dostarczane w naturze poprzez zakup różnych niezbędnych rzeczy, na przykład odzieży, obuwia, wyżywienia, przyborów szkolnych, środków higieny. 

Kogo obciąża obowiązek alimentacyjny?

Źródłem obowiązku alimentacyjnego są stosunki o charakterze prawnorodzinnym łączące zobowiązanego z uprawnionym. Stosunkami tymi są:

• pokrewieństwo,
• powinowactwo,
• małżeństwo,
• przysposobienie.

W przypadku obowiązku alimentacyjnego istotna jest kolejność – obciąża on zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeśli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Zstępny to przodek – jest nim ojciec, matka, dziadek, babka.

Wstępny to następca – dziecko, wnuk.

Przykład 2.

Małoletnia Marta ma jednego rodzica i dwoje dziadków, a także dorosłego brata. Obowiązek alimentacyjny obciąży w pierwszej kolejności jej matkę, następnie dziadków, a w ostatniej kolejności jej brata.

Obowiązek alimentacyjny małżonków przed i po rozwodzie

Małżonek również ma prawo żądania alimentów na zabezpieczanie potrzeb rodziny, którą wspólnie założyli.

O alimenty może się także starać małżonek rozwiedziony od swojego byłego małżonka w następujących sytuacjach:

• jeśli nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i znajduje się w niedostatku

Przykład 3.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie orzekł rozwód pani Marii i pana Pawła z winy obojga małżonków. Przed rozwodem pani Maria nie pracowała, nie miała żadnego majątku osobistego, a jej mąż wszystko odziedziczył po swoich rodzicach. Po rozwodzie pani Maria wyprowadziła się, nie miała jednak pracy, predyspozycji do podjęcia zawodu, musiała mieszkać u przyjaciół, gdyż nie było jej stać na wynajęcie mieszkania, nie przysługiwało jej prawo do emerytury, renty, zasiłku. W takiej sytuacji, pozostając w niedostatku, może pozwać pana Pawła o alimenty.

• jeśli drugi małżonek został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, chociażby nie znajdował się w niedostatku

Przykład 4.

Sąd Okręgowy w Krakowie orzekł o rozwodzie pani Pauliny i pana Jana z wyłącznej winy mężczyzny. Mąż zarabiał w związku ok. 10 000 zł miesięcznie, żona zaś minimalne wynagrodzenie – ok. 2000 zł. W wyniku rozwodu jej sytuacja materialna istotnie się pogorszyła – pieniądze wystarczały jej na wszystkie miesięczne opłaty, jednak nie zawsze zostawało jej choćby na wykupienie leków. W takiej sytuacji może pozwać pana Jana o alimenty z uwagi na pogorszenie jej sytuacji materialnej. 

Wyjątek:

Obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.

Obowiązek alimentacyjny w stosunku do dziecka

Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Zasadą jest zatem, że to rodzice mają obowiązek alimentacyjny wobec swoich dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie.

W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny.

Przykład 5.

Marta ma 8 lat i dorosłego brata. Nie ma rodziców, dziadków ani innej rodziny. Wystąpiła o alimenty w stosunku do brata. Ten jednak może wnosić o oddalenie powództwa z uwagi na to, że nie pracuje, utrzymuje się wyłącznie ze stypendium socjalnego, które otrzymał na uczelni, nie ma możliwości podjęcia pracy.

Kiedy kończy się obowiązek alimentacyjny?

W stosunku do dzieci obowiązek alimentacyjny, wbrew powszechnemu przekonaniu, nie kończy się z osiągnięciem przez nie pełnoletności.

Zgodnie z przepisem trwa ono do czasu, gdy dziecko jest w stanie się samodzielnie utrzymać.

Z uwagi na takie sprecyzowanie przepisu każdorazowo sytuacja będzie inna i do każdego przypadku należy podejść indywidualnie i indywidualnie to oceniać.

Przykład 6.

Pan Marcin opłaca zasądzone wyrokiem sądu alimenty na córkę, Magdalenę. Magdalena uczęszczała do szkoły zawodowej, po ukończeniu 18. roku życia rozpoczęła pracę w zakładzie fryzjerskim. Wyprowadziła się od matki, wynajęła mieszkanie, a wynagrodzenie umożliwia jej samodzielne utrzymanie. W takiej sytuacji pan Marcin będzie mógł żądać stwierdzenia, że nastąpiło wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego.

Przykład 7.

Pan Wojciech opłaca zasądzone wyrokiem sądu alimenty na córkę, Katarzynę. Katarzyna ukończyła naukę w liceum, poszła na studia na kierunku lekarskim. Z uwagi na liczbę zajęć nie może podjąć pracy, skupia się w całości na nauce. Dopiero po studiach podjęła pracę na stażu, z którego otrzymuje minimalne wynagrodzenie, równocześnie nadal opłacając wynajęcie mieszkania, opłaty, dojazdy do szpitala. W takiej sytuacji nawet po osiągnięciu wieku 25 lat możliwe, że nadal nie będzie w stanie samodzielnie się utrzymać i powództwo może zostać oddalone.

W przypadku rozwiedzionych małżonków obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa:

• w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa;
• z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni (w przypadku, gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia).

W jaki sposób stwierdza się wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego?

Co do zasady obowiązek alimentacyjny wobec dzieci istnieje bez niezbędności wydawania w sprawie wyroku. Jeżeli kwestia ta nie jest uregulowana, to nie ma potrzeby sądowego stwierdzania jego wygaśnięcia.

Jeśli jednak w sprawie został wydany wyrok albo została zawarta ugoda, na podstawie której zasądzono alimenty, to stwierdzenie jego wygaśnięcia również musi być dokonane przez sąd.

W tym celu należy złożyć pozew do sądu, który zasądził alimenty. Będzie to zawsze sąd I instancji – sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich, nawet jeśli w sprawie wnoszona była apelacja, gdyż po jej rozpoznaniu akta wracają do sądu I instancji.

W uzasadnieniu należy opisać okoliczności świadczące o tym, że osoba uprawniona do alimentów jest już samodzielna, może się utrzymać we własnym zakresie, nie pozostaje już w niedostatku lub zawarła nowy związek małżeński (w przypadku małżonków), natomiast w przypadku dorosłych dzieci, które zawrą związek małżeński – obowiązek alimentacyjny obciąża współmałżonka.