Kary za niepłacenie alimentów - od odebrania prawa jazdy po więzienie

Każdego roku liczba dłużników alimentacyjnych wzrasta. Co istotne, to dłużnicy z mniejszych miast i miejscowości wiodą prym w niewypełnianiu swoich powinności alimentacyjnych. Do tej grupy należą głównie mężczyźni niewywiązujący się z ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego, a rekordzista posiada zadłużenie na kwotę prawie 600 000 zł. Jakie są kary za niepłacenie alimentów?

Obowiązek alimentacyjny

Przede wszystkim obowiązek alimentacyjny dotyczy powinności rodziców względem dzieci i to najczęściej tu pojawiają się problemy z ich realizacją. Rodzic lub inna osoba zobligowana do świadczeń alimentacyjnych musi liczyć się z możliwością wszczęcia wobec niego/niej egzekucji zaległych i bieżących alimentów, ale nie są to jedyne konsekwencje.

W Polsce nadal mamy do czynienia z sytuacjami, gdy oficjalnie osoby pracujące na czarno zarejestrowane są jako bezrobotne i nie ma możliwości zwindykowania z nich alimentów, ponieważ otrzymują wynagrodzenie pod stołem, co trudno wykazać.

Odpowiedzialność za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego

Przepisy Kodeksu karnego przewidują odpowiedzialność dla osób zobligowanych do alimentów, które uchylają się od realizacji tego obowiązku.

Kary za niepłacenie alimentów

1. kara grzywny

Kara grzywny jest wymierzana przez sąd w stawkach dziennych poprzez określenie liczby stawek oraz wysokość jednej stawki. Przy czym najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540.

Stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych ani też nie może przekraczać 2000 złotych.

Ustalając wysokość stawki dziennej, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

2. kara ograniczenia wolności

Najczęściej dłużnicy alimentacyjni oskarżeni o przestępstwo niealimentacji otrzymują karę ograniczenia wolności. Trwa ona najkrócej miesiąc, a najdłużej 2 lata. Kara ta jest wymierzana w miesiącach i latach.

Wykonując karę ograniczenia wolności, skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu oraz ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec następujące obowiązki:

• przeproszenia pokrzywdzonego;
• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
• wykonywania pracy zarobkowej;
• nauki lub przygotowania się do zawodu;
• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;
• poddania się terapii uzależnień;
• poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji;
• uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;
• powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;
• powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób.

Potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej w okresie, na jaki zostało ono wskazane; skazany nie może rozwiązać stosunku pracy bez zgody sądu.

3. kara pozbawienia wolności

Kara pozbawienia wolności wymierzona jest w miesiącach oraz latach i trwa najkrócej miesiąc.

Złagodzenie odpowiedzialności karnej

Jeśli osoba obowiązana do alimentacji mająca zaległości z tego tytułu, wobec której wszczęto postępowanie karne, uiści w całości zaległe alimenty nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego, nie będzie podlegać odpowiedzialności karnej.

Ponadto sąd odstąpi od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa niealimentacji narażający osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.

Recydywa

Sprawcy przestępstwa niealimentacji, którzy uchylają się mimo skazania ich wyrokiem, muszą liczyć się z tym, że mogą być skazani po raz kolejny i wówczas jako recydywiści poniosą surowszą odpowiedzialność – np. zostaną skazani na karę bezwzględnego pozbawienia wolności lub zostanie im wymierzona kara powyżej górnej granicy ustawowego zagrożenia.

Przestępstwo niealimentacji w orzecznictwie sądowym

Wskazać należy, że zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Siedlcach, II Wydział Karny, z 14 sierpnia 2019 roku, sygn. II Ka 316/19: „Okresowe tylko, nieregularne i spektakularne zaspokajanie niektórych potrzeb dziecka nie może być uznane za rzetelne wywiązywanie się z obowiązku łożenia na jego utrzymanie, na które składają się nie tylko rozrywki czy ubrania”. A zatem sprawca czynu, który od czasu do czasu zaspokaja potrzeby dziecka, musi liczyć się z odpowiedzialnością karną.

Jak wskazano w wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli, II Wydział Karny, z 3 marca 2020 roku, sygn. II K 515/19: „Istota przestępstwa narażenia na niemożność zaspokojenia potrzeb życiowych polega na tym, że taka niemożność następuje na skutek uchylania się od obowiązku opieki przez jedną z osób zobowiązanych, nawet jeśli uprawniony ma zaspokojone wszystkie podstawowe potrzeby na skutek zwiększonego wysiłku innej osoby (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 lipca 1970 roku, V KRN 259/71). Przez podstawowe potrzeby życiowe należy natomiast rozumieć nie tylko zabezpieczenie każdemu człowiekowi minimum egzystencji w postaci środków przeznaczonych na jego utrzymanie: żywności, odzieży, mieszkania itp., ale również odpowiednio do wieku zapewnienie mu niezbędnego wykształcenia i przygotowania zawodowego, a także możliwości korzystania z dóbr kulturalnych”.

Postępowanie w sprawie przestępstwa niealimentacji

Postępowanie przeciwko sprawcy przestępstwa niealimentacji nie będzie mogło być prowadzone w sytuacji, gdy zostało przyjęte zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, ale podmiot do tego uprawniony wskazany powyżej nie złożył wniosku o ściganie. W takim wypadku postępowanie przeciwko sprawcy zostanie umorzone.

Wniosek o ściganie może być złożony w formie pisemnej lub ustnie do protokołu dokonywanej czynności związanej z prowadzonym postępowaniem.

Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może przybrać formę pisemną lub ustną.

Złożenie ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa polega na stawieniu się w dowolnej jednostce policji lub prokuratury i zadeklarowaniu przez pokrzywdzonego potrzeby złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Wówczas policjant bądź prokurator sporządzają protokół, w którym zapisane zostaną wszelkie wskazane przez pokrzywdzonego okoliczności dotyczące popełnionego przez dłużnika alimentacyjnego przestępstwa. W takim wypadku wierzyciel alimentacyjny jako pokrzywdzony po przyjęciu od niego ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa może od razu zostać przesłuchany w charakterze świadka. Z czynności przesłuchania również sporządzany jest protokół. W obu przypadkach podpisują go pokrzywdzony i osoba prowadząca czynność przyjęcia ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa i przesłuchania świadka.

Złożenie pisemnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa wymaga sporządzenia pisma, które musi zawierać następujące elementy:

• oznaczenie organu, do którego jest skierowane, tj. policji lub prokuratury;
• oznaczenie danych osobowych osoby składającej zawiadomienie oraz jej adresu;
• wskazanie numeru telefonu, telefaksu i adresu poczty elektronicznej albo oświadczenie, że osoba składająca zawiadomienie nie posiada telefonu, telefaksu, adresu e-mail;
• właściwą treść zawiadomienia oraz dowody na poparcie podnoszonych okoliczności, w tym wypadku okoliczności dotyczących zadłużenia;
• wniosek o wszczęcie i przeprowadzenie postępowania przygotowawczego w sprawie;
• wniosek o ściganie;
• datę;
• podpis składającego zawiadomienie.

Dodatkowo w treści zawiadomienia warto złożyć wniosek o informowanie pokrzywdzonego o podejmowanych w sprawie czynnościach i ich terminach celem umożliwienia mu aktywnego uczestnictwa w prowadzonym postępowaniu.

Składając pisemne zawiadomienie, dobrze jest załączyć do jego treści dowody, np. postanowienia o bezskuteczności egzekucji, wypisy z ksiąg wieczystych dowodzące przenoszenie składników majątkowych przez dłużnika na osoby trzecie lub inne podmioty.

Podsumowując, osoba odpowiedzialna z tytułu obowiązku alimentacyjnego, która się z niego nie wywiązuje, musi liczyć się z odpowiedzialnością karną. Oczywiście nie zawsze osoba taka zostanie skazana na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, ale powtarzające się tego rodzaju sytuacje, a tym samym kolejne wyroki skazujące, nie mogą już być tak łagodnie traktowane i być może konieczne będzie odbycie kary w zakładzie karnym za przestępstwo niealimentacji.