Rozwód z winy – jakie mogą być skutki jej ustalenia?

Z roku na rok coraz więcej osób pozostających w związkach małżeńskich decyduje się na rozwód z różnych względów. Czasami chodzi o kłótnie, przemoc, a nierzadko są pary żyjące w spokoju, które także decydują się na rozwiązanie związku małżeńskiego. Kiedy jednak sąd może na podstawie przepisów prawa orzec rozwód z winy jednej ze stron? Jakie są negatywne przesłanki do jego orzeczenia, czyli kiedy sąd bezwzględnie nie może tego zrobić? Na te pytania, a także na to, czym jest wina w rozkładzie pożycia i w jakim celu się ją ustala, udzieli odpowiedzi niniejszy artykuł.

Kiedy sąd może orzec rozwód?

Sąd orzeka rozwód na podstawie art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (kro), jeśli między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia.

Na pożycie małżonków składają się następujące więzi:

• duchowa – zespół wzajemnych uczuć miłości i przywiązania, których dalszymi skutkami są szacunek, zaufanie, szczerość, lojalność, wyrozumiałość, respektowanie osobistych cech małżonka;
• fizyczna – oznacza wspólne współżycie małżonków;
• gospodarcza – oznacza wspólne prowadzenie gospodarstwa, rozliczenia.

Trwałość rozkładu pożycia oznacza, że w konkretnych okolicznościach sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi i że w sposób trwały wygasły wszystkie 3 więzi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków. Pomocne w ustaleniu trwałego rozkładu pożycia jest porównanie okresu rozłączenia małżonków z czasem trwania ich małżeństwa. Doświadczenie pokazuje, że im pożycie małżeńskie trwa dłużej, tym większe prawdopodobieństwo, że ewentualne nieporozumienia między małżonkami nie doprowadzą do rozbicia małżeństwa.

Zupełność rozkładu pożycia oznacza, że wszelkie więzi łączące małżonków wygasły.

Praktyka sądowa wskazuje, że zdarza się, choć wyjątkowo, iż wskutek bardzo poważnego zdarzenia powstały rozkład od początku uznać można za zupełny i trwały. Musi to być okoliczność o takiej wadze i znaczeniu dla pożycia małżonków i tak dalece naruszająca harmonijność tego pożycia, że zgodnie z doświadczeniem życiowym nie można oczekiwać powrotu małżonków do pożycia, mimo iż rozłam w małżeństwie nastąpił w ciągu, obiektywnie rzecz biorąc, krótkiego czasu, jaki upłynął od konkretnego zdarzenia. Za taką okoliczność można uznać np. zdradę małżeńską skutkującą pochodzeniem dziecka od innego mężczyzny, pobicie przez współmałżonka.

Negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu

Rozwodu nie orzeka się, nawet jeśli nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia, jeżeli:

• wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków;

Przykład 1.

Pani Magdalena i pan Piotr rozstali się, wygasły między nimi wszelkie więzi, ale mieszkają  razem, a ich małoletnie dzieci każdego dnia widują się z obojgiem rodziców, są z nimi bardzo zżyte i nie wyobrażają sobie, że rodzice przestaną mieszkać razem. Również z opinii biegłych psychologów wynika, że rozwód będzie miał negatywny, nieodwracalny wpływ na dzieci i sprawi, że ich dobro ucierpi. W takiej sytuacji sąd będzie musiał oddalić pozew o rozwód.

• z innych względów orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

Przykład 2.

Pani Paulina i pan Konrad są małżeństwem od kilkunastu lat. Od dwóch jednak ich relacje nie układają się poprawnie – często się kłócą, nie mają wspólnych planów. Pan Konrad się wyprowadził. Podjął decyzję o rozwodzie, jednak jeszcze przed złożeniem pozwu do sądu dowiedział się, że jego żona jest ciężko chora, a choroba jest nieuleczalna i będzie wymagała pomocy do końca życia. Nie mają oni dzieci, a pani Paulina nie ma żadnej bliskiej rodziny. W takiej sytuacji sąd może oddalić powództwo, gdyż rozwód będzie sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

• żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyraża na to zgodę albo że odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Rozwód z winy

Zgodnie z art. 57 kro sąd orzeka, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.

Brak jest definicji winy w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Aby zatem ustalić, czym jest wina, należy posiłkować się innymi ustawami, tj. Kodeksem cywilnym. Wedle niego zaś na winę składają się dwa elementy:

• obiektywny – w postaci naruszenia określonej normy postępowania, który występuje wtedy, gdy zachowanie małżonka narusza jego obowiązki ustawowe lub wypływające z zasad współżycia społecznego;
• subiektywny – określający stosunek psychiczny osoby do własnego zachowania się lub do zaniechania, oznacza możliwość przewidywania znaczenia i skutków zachowania się oraz możliwość podjęcia i ujawnienia woli co do nastąpienia określonych skutków.

Dla przypisania winy oba te elementy składowe muszą występować łącznie, natomiast brak któregoś powoduje, że o winie nie może być mowy.

Na gruncie prawa rozwodowego zastosowanie mają wszystkie stopnie winy wyodrębniane według kryterium woli i świadomości możliwych skutków zachowania. Może to być zatem:

• wina umyślna, gdy małżonek chciał dokonać czynu lub dopuścić się zaniechania lub kiedy godził się z ewentualnością dokonania czynu, zaniechania czynu lub wystąpienia określonego skutku;
• wina nieumyślna, czyli niedbalstwo polegające na naruszeniu wzorca staranności, zwłaszcza staranności wobec małżonka.

Warunkiem koniecznym do przypisania małżonkowi winy za rozkład pożycia jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy jego zachowaniem a rozkładem pożycia.

Orzekając o winie, nie można pomijać aktów nagannego zachowania się współmałżonka prowadzących do permanentnego zakłócania przebiegu normalnego pożycia małżeńskiego i wywierających destrukcyjny wpływ na to pożycie. O winie za rozkład pożycia nie można orzec w oderwaniu od całego jego przebiegu, na podstawie jedynie konkretnego, ostatniego aktu definitywnie zamykającego, kończącego postępujący od pewnego czasu proces.

Do najczęstszych powodów uznania winy któregoś z małżonków należy:

• zdrada;
• znęcanie się nad współmałżonkiem;
• zaniedbania w sferze dbania o dobro rodziny;
• trwonienie majątku wspólnego;
• popełnienie przestępstwa na szkodę współmałżonka;
• opuszczenie współmałżonka, porzucenie rodziny;
• nieokazywanie szacunku, nieszczerość, brak zaufania.

Skutki orzeczenia rozwodu z winy

Rozwód z winy, prócz satysfakcji dla małżonka niewinnego albo zrekompensowania wyrządzonych mu w toku małżeństwa krzywd, uprawnia go do dodatkowych roszczeń.

Zgodnie z art. 60 kro małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

W takim przypadku musi jednak wykazać swój niedostatek – sytuację, w której wskutek rozwodu będzie pozbawiony środków do życia.

Przykład 3.

Pani Maria rozwiodła się ze swoim mężem, panem Piotrem, z winy obu stron, ponieważ wzajemnie się zdradzili. Maria przez cały czas trwania małżeństwa zajmowała się domem i wychowaniem dzieci, nie pracowała, nie ma żadnego wyuczonego zawodu. Po rozwodzie została bez środków do życia. W tej sytuacji znalazła się w niedostatku, nie ma bowiem możliwości szybkiego podjęcia pracy.

Osoba, której współmałżonek został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej, chociażby nie znajdował się w niedostatku, może żądać alimentów.

Przykład 4.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie orzekł o rozwodzie pani Klaudii i pana Sebastiana z wyłącznej winy pana Sebastiana. Mąż zarabiał w związku ok. 10 000 zł miesięcznie, natomiast żona minimalne wynagrodzenie – ok. 1000 zł, bo pracowała na pół etatu, pozostałą część czasu poświęcała na zajmowanie się domem. W wyniku rozwodu jej sytuacja materialna istotnie się pogorszyła – pieniądze wystarczały jej na miesięczne opłaty, jednak nie zawsze choćby na zakup wyżywienia, adekwatnej odzieży, wykupienie leków. W takiej sytuacji może pozwać pana Sebastiana o alimenty z uwagi na pogorszenie jej sytuacji materialnej.