W jakich wypadkach możliwe jest zatarcie skazania?
Zatarcie skazania to jedna z instytucji prawa karnego materialnego, która powoduje uznanie skazania za przestępstwo za niebyłe po upływie czasu określonego w przepisach prawa. Jest to rodzaj fikcji prawnej.
Osoba skazana, wobec której nastąpiło zatarcie skazania, uważana jest za niekaraną, a z zatartego skazania nie można wyciągnąć żadnych skutków prawnych.
Zatarcie skazania przestępstw seksualnych
Zatarcie skazania w przypadku sprawcy skazanego na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15 będzie dopuszczalne wyłącznie w nadzwyczajnych okolicznościach na mocy ułaskawienia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Zatarcie skazania według Kodeksu karnego
Przesłanki zatarcia skazania uregulowane zostały w przepisach kk.
Zatarcie skazania może nastąpić z mocy prawa lub na wniosek.
Zgodnie z art. 107 kk w razie skazania na karę pozbawienia wolności do 15 lat lub karę 25 lat pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania bądź darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
W razie skazania na karę ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
W razie skazania na grzywnę zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
Przykład 1.
Pan Jan został skazany 20 sierpnia 2021 roku na karę grzywny w wysokości 30 stawek dziennych (po 20 zł każda). 6 grudnia 2021 roku zapłacił w całości grzywnę. 7 grudnia 2022 roku grzywna nie będzie już widoczna w Krajowym Rejestrze Karnym, bo doszło do jej zatarcia.
W razie odstąpienia od wymierzenia kary zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.
W razie skazania na karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
W przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia, jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia. Moment warunkowego zwolnienia w tym wypadku ma istotne znaczenie dla zatarcia skazania.
Jeżeli orzeczono środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania.
Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środka zabezpieczającego.
Przepisy kk przewidują również ograniczenia co do zatarcia skazania. W przypadku gdy sprawcę skazano za dwa lub więcej niepozostających w zbiegu przestępstw, jak również, jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.
Zatarcie skazania w przypadku przestępstw żołnierzy
Nadto w przypadku żołnierza służby zasadniczej, który został skazany za przestępstwo określone w części wojskowej kk popełnione w czasie tej służby na grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, sąd może zarządzić zatarcie skazania po przeniesieniu go do rezerwy, jeżeli kara lub orzeczony środek karny zostały wykonane.
Ponadto w przypadku żołnierzy, których sąd po zapoznaniu się z opinią dowódcy jednostki zwolnił od kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 6 miesięcy, okres odroczenia trwał co najmniej 6 miesięcy lub gdy okres odroczenia trwał krócej, przemawiają za tym szczególnie ważne powody, a żołnierz w tym okresie wyróżnił się w wykonywaniu obowiązków służbowych albo wykazał się odwagą, zatarcie skazania następuje z mocy prawa. Gdyby jednak wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem tej kary lub środka karnego.
Zatarcie skazania w kk skarbowym
Zatarcie skazania występuje także w przypadku przestępstw i wykroczeń karno-skarbowych.
Zatarcie skazania w przypadku przestępstw skarbowych następuje na zasadach wskazanych w kk.
Orzeczenie kary lub środka karnego za wykroczenie skarbowe uważa się za niebyłe z upływem 2 lat od wykonania, darowania albo przedawnienia ich wykonania, chyba że kk stanowi inaczej. W razie odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego, zatarcie skazania następuje z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.
Jeżeli ukarany po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu przewidzianego wskazanego okresu ponownie popełnił przestępstwo skarbowe, wykroczenie skarbowe, przestępstwo lub wykroczenie, za które orzeczono karę bądź środek karny, albo w razie odstąpienia od ich wymierzenia, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.
Nałożenie kary grzywny w drodze mandatu karnego uważa się za niebyłe z upływem roku od uiszczenia lub ściągnięcia tej grzywny albo od przedawnienia jej wykonania.
Zatarcie ukarania
Odpowiednikiem zatarcia skazania na gruncie Kodeksu wykroczeń jest instytucja zatarcia ukarania. Zgodnie z przepisami kw ukaranie uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. Jednak, gdyby ukarany przed upływem wskazanego wyżej okresu popełnił nowe wykroczenie, za które wymierzono mu karę aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny, ukaranie za oba wykroczenia uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od wykonania, darowania albo od przedawnienia wykonania kary za nowe wykroczenie. Jednakże gdyby orzeczono środek karny, uznanie ukarania za niebyłe nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania.
Usuwanie danych o skazaniu z KRK
Dane osobowe osób skazanych usuwane są z KRK, jeżeli z mocy prawa skazanie uległo zatarciu.
Ponadto usuwane są m.in. po otrzymaniu zawiadomienia o:
- zarządzeniu zatarcia skazania przez sąd na wniosek skazanego oraz zatarciu skazania żołnierza przeniesionego do rezerwy po wykonaniu kary lub środka karnego;
- zatarciu skazania w drodze ułaskawienia lub na podstawie amnestii;
- przywróceniu terminu do zaskarżenia orzeczenia odnotowanego w rejestrze albo uchyleniu takiego orzeczenia w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania;
- stwierdzeniu nieważności orzeczenia odnotowanego w rejestrze;
- zwolnieniu skazanego żołnierza od kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 6 miesięcy, gdy okres odroczenia trwał co najmniej 6 miesięcy lub gdy okres odroczenia trwał krócej, a przemawiają za tym szczególnie ważne powody lub od kary ograniczenia wolności, w razie powołania skazanego do czynnej służby wojskowej.
Gdyby zdarzyła się sytuacja, że mimo zatarcia skazania nadal figuruje ono w KRK, konieczne jest zwrócenie się do rejestru o usunięcie wpisu z informacją, że nastąpiło zatarcie z mocy prawa, a dopiero, gdyby odmówiono usunięcia, należałoby zwrócić się do sądu, który wydał wyrok o rozstrzygnięcie wątpliwości co do wykonania orzeczenia na podstawie art. 13 kk wykonawczego. Wydane w tym trybie postanowienie sądu stwierdzające, że nastąpiło zatarcie skazania stanowi podstawę do usunięcia skazania z Krajowego Rejestru Sądowego.
Zatarcie skazania na wniosek skazanego
Postępowanie w przedmiocie orzekania o zatarciu skazania na wniosek skazanego zostało uregulowane w przepisach kk wykonawczego.
Wniosek o zatarcie skazania rozpoznaje sąd, chyba że nastąpiło zatarcie skazania z mocy prawa.
Skazany, który chce wszcząć postępowanie w przedmiocie zatarcia skazania, musi złożyć wniosek.
Wniosek taki powinien zawierać:
- imię, nazwisko i adres skazanego, telefon, e-mail, telefax lub oświadczenie, że skazany ich nie posiada;
- dokładne wskazanie wyroku karnego, na podstawie którego nastąpiło skazanie, tj. oznaczenie sądu, który wydał wyrok, daty wydania wyroku, sygnatury akt;
- wskazanie orzeczonej kary;
- informacje dotyczące odbycia, darowania lub przedawnienia wykonania kary;
- uzasadnienie.
W uzasadnieniu wniosku o zatarcie skazania skazany powinien wskazać przemawiające za zatarciem skazania okoliczności.
Wniosek o zatarcie skazania podlega opłacie w kwocie 45 zł.
W sytuacji gdy skazany ma na swoim koncie dwa lub więcej wyroków, a w pierwszej instancji wyroki wydało kilka sądów, do rozpoznania wniosku skazanego o zatarcie skazania właściwy jest sąd, który jako ostatni wydał wyrok skazujący. Gdy wyroki wydawały sądy różnego rzędu, właściwy do rozpoznania wniosku o zatarcie skazania jest sąd wyższego rzędu.
Wniosek skazanego o zatarcie skazania, który został złożony przed upływem roku od wydania postanowienia odmawiającego zatarcia skazania, sąd może pozostawić bez rozpoznania.
Ułaskawienie a zatarcie skazania
Ponadto uregulowania konstytucyjne oraz kodeksowe wskazują na możliwość złagodzenia skutków skazania poprzez zatarcie skazania na podstawie prawa łaski przysługującemu Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.
Prezydent, korzystając z przysługującego mu uprawnienia do ułaskawienia, nie jest związany rygorami stosowania danej instytucji prawa karnego, co wynika wprost z istoty ułaskawienia.
Spełnienie ustawowych przesłanek do zastosowania danej instytucji wykluczałoby potrzebę sięgania do aktu łaski.
Wskazuje się, że korzystanie przez prezydenta z prawa łaski powinno mieć miejsce w takich sytuacjach, kiedy złagodzenie sytuacji skazanego nie jest możliwe przez zastosowanie innych środków, które przewidziane zostały w przepisach obowiązującego prawa karnego.
W konsekwencji dopuszczalne jest zatarcie skazania w drodze ułaskawienia bez względu na to, czy kara, która ma być nim objęta, podlega wykonaniu.
