Poród po ustaniu zatrudnienia – prawo do zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyński to świadczenie pieniężne, które otrzymuje się za okres będący urlopem macierzyńskim. Czy poród po ustaniu zatrudnienia będzie podstawą do otrzymania zasiłku macierzyńskiego? Jak taką sytuację regulują przepisy? jakie zmiany nastąpiły w tym zakresie?

Wypłata zasiłku macierzyńskiego po rozwiązaniu umowy o pracę zawartej do dnia porodu

Art. 177 § 3 Kodeksu pracy szczegółowo określa, kiedy może mieć miejsce przedłużenie umowy do dnia porodu. Jest to szczególnie ważne, ponieważ nie w każdym przypadku pracodawca zobligowany jest do przedłużenia umowy do dnia porodu.

Jeżeli umowa została przedłużona do dnia porodu, oznacza to, że w dniu porodu ulega ona rozwiązaniu. Natomiast dzień urodzenia dziecka jest jednocześnie pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego. Dlatego mimo że tytuł do ubezpieczenia chorobowego wygaśnie, to pracownik i tak będzie miał prawo uzyskać zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego.

Zasiłek macierzyński przysługuje niezależnie od tego, czy kobieta podlega temu ubezpieczeniu:

• obowiązkowo (np. z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę),
• dobrowolnie (np. z tytułu zatrudnienia na umowę zlecenie albo prowadzenia działalności pozarolniczej).

Wówczas może ona korzystać z tego świadczenia bez okresu wyczekiwania, czyli od pierwszego dnia ubezpieczenia, nawet jeśli po porodzie ustanie jego tytuł.

Jeżeli poród nastąpi w trakcie ubezpieczenia chorobowego, które ustanie po tym fakcie, wówczas zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego (jeżeli złoży się wniosek).

Co istotne, z urlopu rodzicielskiego (z zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu) na równych prawach mogą korzystać oboje rodzice, w tym także równocześnie. Urlop ten (zasiłek) przyznawany jest bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego/zasiłku macierzyńskiego za czas odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Ponadto ubezpieczony ojciec dziecka może skorzystać z urlopu rodzicielskiego (zasiłku za ten okres) po wykorzystaniu przez matkę dziecka obligatoryjnego dla niej urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu. 

Natomiast gdy matka dziecka nie spełnia warunków do uzyskania urlopu macierzyńskiego/zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu, to co do zasady ani ona, ani ubezpieczony ojciec dziecka nie otrzymają urlopu rodzicielskiego/zasiłku macierzyńskiego za ten czas.

W sytuacji gdy umowa o pracę zostaje rozwiązana w dniu porodu, informacje dotyczące wypłaty zasiłku macierzyńskiego były pracodawca zamieszcza w zaświadczeniu Z-3, dołączając do niego odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopię potwierdzoną za zgodność z oryginałem. Co istotne, wniosek o wypłatę tego zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego przekazuje do ZUS-u pracodawca. Z kolei była pracownica może wystąpić do ZUS-u o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego. W takiej sytuacji zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego oraz do 6 tygodni urlopu rodzicielskiego wynosi 100% podstawy wymiaru, a za pozostały okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego – 70% tej podstawy.

Jednak gdy pracownica chce otrzymywać zasiłek macierzyński w wysokości 81,50% podstawy wymiaru za cały okres odpowiadający okresom urlopów macierzyńskiego i rodzicielskiego, wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze powinna złożyć w ciągu 21 dni od dnia porodu. Może go przedłożyć:

•  pracodawcy, który przekazuje go do ZUS-u
•  lub bezpośrednio do ZUS-u.

Poród po ustaniu zatrudnienia a zasiłek

Jeśli jednak dziecko pracownicy przyjdzie na świat po ustaniu stosunku pracy, nie otrzyma ona omawianego świadczenia, chyba że utrata pracy nastąpiła w okolicznościach wskazanych przez ustawodawcę. Co ciekawe, katalog tych okoliczności z dniem 1 stycznia 2022 roku został poszerzony.

W większości przypadków poród po ustaniu zatrudnienia z założenia sprawia, że niemożliwe jest uzyskanie prawa do zasiłku macierzyńskiego. Ustawodawca przewidział jednak pewne odstępstwa od tej reguły, o których przeczytać można w art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, w sytuacji gdy ubezpieczenie chorobowe ustało w okresie ciąży:

• wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy
• albo z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Ustawa z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw znowelizowała m.in. art. 30 ust. 1 i 3 ustawy zasiłkowej i rozszerzyła omawiany katalog. 1 stycznia 2022 roku do grona uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego dołączyły ubezpieczone, których ubezpieczenie ustało w okresie ciąży z powodu śmierci pracodawcy.

Zmiana ta ma na celu wypełnienie luki prawnej i zapewnienie prawa do świadczeń kobiet w ciąży, którym ubezpieczenie chorobowe ustało z przyczyn losowych.

Aby wypłacono zasiłek, gdy poród nastąpił po ustaniu zatrudnienia, należy dostarczyć do ZUS-u odpowiednie dokumenty. Na ten moment spis dokumentów odnosi się wyłącznie do kwestii, w której nastąpiła likwidacja/upadłość pracodawcy i wówczas potrzebne jest:

• zaświadczenie płatnika składek Z-3 sporządzone przez byłego pracodawcę;
• zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku stwierdzające stan ciąży ubezpieczonej w okresie zatrudnienia;
• świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
• oświadczenie ubezpieczonej, że nie zapewniono jej innego zatrudnienia (takie oświadczenie zawarte jest w opracowanym przez ZUS wniosku).

Dla celów wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu wystarczy, że matka dziecka korzystająca wcześniej z zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego dostarczy do ZUS-u:

• wniosek o zasiłek (np. na druku ZAM);
• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopię potwierdzoną przez ZUS za zgodność z oryginałem.

Tak samo jest w przypadku śmierci pracodawcy.

Poród po ustaniu zatrudnienia w niektórych przypadkach sprawi, że będzie można otrzymać zasiłek macierzyński. Dotyczy to także sytuacji, które zostały wymienione w przepisach rozszerzonych o kolejną kategorię od 1 stycznia 2022 roku. Młode matki, które z przyczyny losowej (śmierci pracodawcy) straciły pracę, mogą otrzymywać omawiany zasiłek.