Zwolnienie od psychiatry – ile dni wstecz, wysokość i kontrole z ZUS-u

Choroby natury psychicznej stają się coraz powszechniejsze i wielu pracowników udaje się na długie zwolnienia chorobowe. Czy zwolnienie od psychiatry jest szczególnym rodzajem zwolnienia? Jakie konsekwencje niesie długie zwolnienie lekarskie? Czy podczas jego trwania pracodawca może zwolnić pracownika? Te i inne kwestie wyjaśniamy w artykule.

Zwolnienie od psychiatry

Aby pracownik otrzymał zwolnienie od psychiatry, ten musi stwierdzić, że pracownik cierpi na problemy natury psychicznej, które nie pozwalają mu na wykonywanie pracy. Zwolnienie lekarskie od psychiatry jest takim samym rodzajem zwolnienia jak te uzyskane od innego lekarza. Obowiązują także takie same zasady jak w przypadku pozostałych zwolnień lekarskich, czyli:

• za pierwsze 33 dni choroby lub 14 dni (w przypadku pracownika powyżej 50. roku życia) za absencję chorobową płaci pracodawca – jest to wynagrodzenie chorobowe;
• za czas niezdolności do pracy trwający łącznie dłużej niż 33 dni w ciągu roku kalendarzowego (w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia – trwający łącznie dłużej niż 14 dni w ciągu roku kalendarzowego) pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy;
• pracownik może przebywać na zasiłku chorobowym maksymalnie 182 dni, a jeśli po tym czasie nadal jest chory, powinien udać się na kontrolę i postarać się o przyznanie świadczenia chorobowego.

Warto nadmienić, że kiedy pracownik leczy się psychiatrycznie i przebywa na długim zwolnieniu, na świadectwie pracy – w przypadku zakończenia stosunku pracy – zostanie wykazana przerwa spowodowana chorobą, ale pracodawca (ani teraźniejszy, ani przyszły) nie będzie znał przyczyny tej absencji.

Psychiatra ma szczególne uprawnienia?

Jak już wcześniej wspomniano, zwolnienie lekarskie od psychiatry nie różni się niczym od innych zwolnień, ale istnieje jedna zasada, która ma zastosowanie tylko w przypadku L4 otrzymanego od psychiatry. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim zaświadczenie lekarskie może być wystawione na okres od dnia, w którym przeprowadzono badanie, lub od dnia bezpośrednio następującego po dniu badania. Co więcej, zaświadczenie może być wystawione na okres rozpoczynający się po dniu badania, nie później jednak niż 4. dnia po dniu badania, jeżeli:

• bezpośrednio po dniu badania przypadają dni wolne od pracy;
• badanie jest przeprowadzane w okresie wcześniej orzeczonej czasowej niezdolności do pracy.

Ponadto zwolnienie lekarskie może być wystawione 3 dni wstecz, ale tylko wówczas, jeżeli wyniki badania wykazują, że ubezpieczony w tym okresie niewątpliwie był niezdolny do pracy. Wyjątkiem od tej reguły jest zwolnienie od psychiatry. Psychiatra, który stwierdza, że pacjent ma zaburzenia psychiczne ograniczające zdolność ubezpieczonego do oceny własnego postępowania, może wystawić zwolnienie lekarskie wstecz i cofnąć się jeszcze bardziej. Przepis ten nie wskazuje jednak maksymalnego terminu takiego cofnięcia.

Przykład 1. 

Pan Jakub udał się do lekarza psychiatry 26 października 2023 roku. Lekarz psychiatra wystawił zwolnienie lekarskie od środy 21 października, bowiem uznał, że pacjent był niezdolny do pracy już wówczas.

Zarówno wynagrodzenie, jak i zasiłek chorobowy wynoszą 80% podstawy chorobowej pracownika (w okresie ciąży jest to 100%). Natomiast świadczenie rehabilitacyjne w pierwszych 3 miesiącach jest równe 90%, a w kolejnych – 75% stałego wynagrodzenia (w okresie ciąży – 100%).

Czy można zwolnić pracownika podczas choroby?

Wielu pracowników cierpiących na choroby natury psychicznej przebywa na bardzo długich zwolnieniach lekarskich. Pracodawca nie może zwolnić chorego pracownika, jednak ochrona przed zwolnieniem jest limitowana. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:

• dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy;
• dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową.

Oznacza to, że co do zasady przebywanie na świadczeniu rehabilitacyjnym również gwarantuje ochronę pracownika przed zwolnieniem, ale jedynie przez 3 miesiące jego pobierania. Dopiero po tym okresie pracodawca może zwolnić pracownika w trybie określonym w art. 53 Kodeksu pracy (tj. bez wypowiedzenia z powodu długotrwałej nieobecności w pracy).

Kontrole ZUS a zwolnienie od psychiatry

Długie zwolnienie od psychiatry może skutkować kontrolą ZUS-u. Wprowadzenie e-zwolnień znacznie ułatwia jej przeprowadzanie. Do dokonania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy uprawniony jest podmiot, który zgodnie z przepisami ustawy zasiłkowej roku ustala uprawnienia do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (z ubezpieczenia chorobowego) i je wypłaca. Są to więc:

• ZUS w odniesieniu do ubezpieczonych, których płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych, ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującymi, ubezpieczonych będących duchownymi, osób uprawnionych do zasiłków za okres po ustaniu ubezpieczenia, ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu chorobowemu w Polsce z tytułu zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego;
• płatnicy składek w odniesieniu do swoich ubezpieczonych – w czasie trwania ubezpieczenia.

Kontrola polega na zweryfikowaniu, czy pracownik podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim nie wykonuje innej pracy zarobkowej lub też czy nie wykorzystuje zwolnienia od pracy z powodu choroby w sposób niezgodny z celem takiego L4 (np. wyjazd na wakacje lub uczęszczanie na kurs lub inne zajęcia).

Pracownik ma prawo usprawiedliwić swoją nieobecność w trakcie kontroli. Jeśli tego nie zrobi, uznaje się, że zwolnienie lekarskie zostało wykorzystane niewłaściwie. Co ciekawe, usprawiedliwieniem nie może być zmiana adresu pobytu podczas nieobecności. Co do zasady bowiem pracownik ma 3 dni na to, aby przekazać do ZUS-u informację o zmianie swojego miejsca pobytu. Jeśli w zwolnieniu lekarskim znajduje się adnotacja, że chory jest w stanie chodzić, wówczas wyjście na spacer w ramach regeneracji może być przyczyną usprawiedliwiającą nieobecność w trakcie kontroli.

Jeśli jednak ten sam pracownik na swoim zwolnieniu miałby oznaczenie, że powinien leżeć, wówczas wyjście na spacer mogłoby skutkować utratą świadczenia chorobowego. Pracownik, któremu w wyniku kontroli udowodniono, że wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego przeznaczeniem, odbiera się prawo do świadczenia chorobowego.

Zwolnienie od psychiatry – podsumowanie

Pracownik, który otrzymuje zwolnienie od psychiatry, jest traktowany jak każdy inny chory. Jedyną różnicą jest fakt, że psychiatra – w odróżnieniu od innych lekarzy – może podczas wystawiania zwolnienia cofnąć się z datą jego wystawienia nawet o kilka dni, ponieważ przepisy nie limitują jasno okresu, o jaki lekarz może cofnąć wypisanie zaświadczenia. ZUS kontroluje długie zwolnienia lekarskie pod kątem ich prawidłowego wykorzystania, pracownik powinien więc realizować je zgodnie z ich celem i np. nie pracować lub nie wyjeżdżać na wakacje. W przypadku gdy organ kontrolujący zauważy nieprawidłowość, świadczenia mogą zostać odebrane.