Urlop wychowawczy a posłanie dziecka do żłobka lub przedszkola
Podstawowym celem każdego urlopu jest odpoczynek od pracy oraz regeneracja sił. Nieco inaczej jest w przypadku, gdy zatrudniony chce wykorzystać urlop wychowawczy, który służy przede wszystkim zapewnieniu ciągłego kontaktu matki z dzieckiem. Czy w takiej sytuacji pracownik może posłać malucha do żłobka lub przedszkola i nie utracić praw do wspomnianego urlopu?
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy jest specyficznym rodzajem wolnego – przyznajemy go bowiem dopiero wtedy, gdy pojawia się konieczność wychowywania dziecka. Urlop ten może być przy tym udzielony zarówno matce, jak i ojcu – pod warunkiem jednak, że pracownik przeznaczy swój czas na zapewnienie opieki swojemu potomstwu.
Zgodnie z treścią art. 186 § 1–3 Kodeksu pracy pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Jest on udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.
Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu wychowawczego, który został opisany powyżej, może być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Urlopy wychowawcze w wymiarach opisanych wcześniej przysługują łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka.
Podstawowym celem każdego urlopu wychowawczego jest zapewnienie stałego, możliwie nieprzerwanego kontaktu danego rodzica ze swoim dzieckiem. Przyjmuje się więc, że w tym czasie pracownik co do zasady nie powinien świadczyć żadnej pracy – byłoby to bowiem sprzeczne z naturą urlopu wychowawczego. Od tej reguły istnieją jednak pewne wyjątki.
Urlop wychowawczy a przedszkole lub żłobek
Część rodziców, którzy przebywają na urlopach wychowawczych, nie chce poświęcać swojego całego czasu wyłącznej opiece nad dzieckiem. Wielu z nich decyduje się na kontynuację zatrudnienia w innej firmie lub wykonywanie dodatkowych zleceń (głównie na podstawie umów cywilnoprawnych). Nierzadko w takich przypadkach rodzic podejmuje decyzję o posłaniu swojego dziecka do żłobka lub przedszkola, nawet na cały dzień. Czy w takim przypadku traci prawo do urlopu wychowawczego? Ostatecznie dzieckiem zajmują się wówczas obce osoby, a nie matka lub ojciec, którzy zobowiązali się do tego przed swoim pracodawcą.
Odpowiedzi na powyższe pytanie możemy szukać w treści art. 1862 kp, zgodnie z którym w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa go do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.
Powyższa regulacja jest bardzo niejednoznaczna, w związku z czym w praktyce pojawiają się spore problemy z interpretacją tego przepisu. Z jednej strony ustawodawca pozwala pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym podjąć dodatkowe zatrudnienie lub działalność, z drugiej zaś pokazuje, że zaprzestanie wychowywania dziecka lub sprawowania nad nim osobistej opieki będzie skutkowało utratą prawa do omawianego urlopu.
Wydaje się więc, że wiele w tej kwestii będzie zależało od okoliczności danej sprawy. Jeśli czas przebywania dziecka w przedszkolu lub żłobku będzie zbyt długi, pracodawca może uznać, że dochodzi do poważnego naruszenia zasad korzystania z urlopu wychowawczego. Z kolei oddanie dziecka pod opiekę innej osobie na okres 3–4 godzin dziennie nie powinno stanowić większego problemu.
Przykład 1.
Pracownica przebywa na urlopie wychowawczym, który wykorzystuje w związku z opieką nad swoim 2-letnim synem. Przez pierwsze 4 miesiące urlopu przebywała z dzieckiem cały czas w domu i sama zajmowała się wszystkimi obowiązkami związanymi z opieką. Teraz chciałaby oddać dziecko do żłobka na 3 godziny dziennie po to, by podjąć się dodatkowych zleceń – nie chce jednak rezygnować z przysługującego jej urlopu wychowawczego. W takim przypadku możliwa jest kontynuacja urlopu, ponieważ dziecko nie traci opieki ze strony swojej matki w podstawowym zakresie, tzn. zapewnia mu się stały codzienny kontakt z rodzicem nawet wtedy, gdy przez kilka godzin dziennie będzie przebywało w żłobku.
Przykład 2.
Pracownica przebywa na urlopie wychowawczym, który wykorzystuje w związku z opieką nad swoją 4-letnią córką. Przez pierwszy rok urlopu wraz z mężem sprawowała opiekę nad dzieckiem. Obecnie kobieta chciałaby, aby córka poszła do przedszkola publicznego, które jest czynne od godz. 6.00 do 17.00, na cały ten okres. W chwili, gdy dziecko będzie przebywało w placówce, matka chce podjąć się innego dodatkowego zatrudnienia w nowym miejscu pracy, przy czym nie chce rezygnować z przysługującego jej jeszcze urlopu wychowawczego u dotychczasowego pracodawcy. Po przyjściu dziecka z przedszkola ma się nim zajmować babcia, tak by pracownica mogła dokończyć swoje obowiązki zawodowe. W tej sytuacji pracodawca może odebrać urlop wychowawczy swojej podwładnej, ponieważ z okoliczności całej sprawy jasno wynika, że nie będzie ona sprawować osobistej opieki nad swoim dzieckiem, lecz zrobi to za nią przedszkole oraz babcia. Co więcej, w czasie, gdy córka będzie przebywała z dala od matki, ta zamierza aktywnie wykonywać swoją pracę zawodową na rzecz innej firmy. Urlop wychowawczy nie powinien być więc udzielony takiej osobie.
Urlop wychowawczy a opinia Ministerstwa Pracy
Możliwość posłania dziecka do żłobka lub przedszkola w czasie wykorzystywania urlopu wychowawczego jest więc uzależniona od okoliczności danej sprawy. Ocena, czy w konkretnym przypadku należy odebrać taki urlop, należy zawsze do pracodawcy – nierzadko mają oni problem w tym zakresie. Pomocna może być jednak opinia wydana przez Departament Prawa Pracy w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Na podstawie art. 1862 § 1 Kodeksu pracy w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Regulacja ta przewiduje możliwość przerw w sprawowaniu bezpośredniej i osobistej opieki, nie pozbawiając sprawowanej przez takiego opiekuna opieki szczególnego charakteru wynikającego z przeznaczenia urlopu wychowawczego. Biorąc zatem pod uwagę ten przepis można przyjąć, że kilkugodzinne przebywanie dziecka w przedszkolu nie stoi w sprzeczności ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem. Zdaniem Departamentu, sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza, że kontakt z dzieckiem musi być ciągły, nieprzerwany, że sprawująca taką opiekę osoba nie może zostać zastąpiona w wykonywaniu czynności opiekuńczych przez domowników czy inne osoby przez krótsze okresy. Sprawowania opieki osobiście nie można utożsamiać z dwudziestoczterogodzinnym i nieprzerwanym przebywaniem z dzieckiem. Podobne stanowisko zajął Wojewódzki Sąd Apelacyjny z Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 21 maja 2014 roku (sygn. akt II SA/Go 311/14, LEX nr 1485741), w którym stwierdził, że „Jedynie umieszczenie dziecka w placówce zapewniającej całodobową opiekę nad dzieckiem w okresie dłuższym niż 5 dni w tygodniu uzasadnia odmowę przyznania dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego określonemu w Art 10 ust 1 u.ś.r. (ustawa o świadczeniach rodzinnych). Natomiast fakt korzystania przez dziecko z opieki dziennej w placówce szkolno-wychowawczej, takiej jak żłobek czy też przedszkole nie mogą stanowić bezpośredniej podstawy do odmowy przyznania tego świadczenia. W takiej sytuacji niezbędnym jest wykazanie, iż uniemożliwia to sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza, że kontakt z dzieckiem musi być ciągły, nieprzerwany, że sprawująca taką opiekę osoba nie może zostać zastąpiona w wykonywaniu czynności opiekuńczych przez domowników czy inne osoby przez krótsze okresy. Sprawowanie opieki osobiście nie można utożsamiać z dwudziestoczterogodzinnym i nieprzerwanym przebywaniem z dzieckiem, bowiem w przepisie art. 10 ust. 5 pkt 3 czy pkt 4 u.ś.r. ustawodawca ewidentnie przewiduje możliwość przerw w sprawowaniu bezpośredniej i osobistej opieki, nie pozbawiając sprawowanej przez takiego opiekuna opieki szczególnego charakteru wynikającego z przeznaczenia urlopu wychowawczego”. Biorąc pod uwagę powyższe, w ocenie Departamentu, nie ma przeszkód prawnych, aby w czasie urlopu wychowawczego pracownika dziecko mogło uczęszczać do żłobka lub przedszkola. Przedstawiając powyższe, Departament informuje, że Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest upoważnione do rozstrzygania indywidualnych spraw pracowniczych i zajmowania stanowiska w sprawach wymagających badania i oceny okoliczności faktycznych oraz analizowania i wydawania opinii dotyczących konkretnych lub przykładowych stanów faktycznych oraz dokonywania ich oceny pod względem zgodności z przepisami prawa pracy. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest także uprawnione do wydawania powszechnie obowiązującej wykładni przepisów prawa pracy a podglądy prawne Departamentu nie są wiążące dla stron sporu, inspektorów pracy i sądów. Jednocześnie Departament informuje, że prezentowane opinie nie mają charakteru wiążącego dla pracowników, pracodawców, organów kontroli ani sądów. Organem uprawnionym do udzielania porad prawnych jest Państwowa Inspekcja Pracy (ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy Dz. U. z 2017 r., poz. 786). W razie dalszych wątpliwości w tej lub innych sprawach związanych z prawem pracy radzimy zwrócić się do właściwego Okręgowego Inspektoratu Pracy w Warszawie, Płocka 11/13, tel. 22/425-11-94.
Urlop wychowawczy a posłanie dziecka do przedszkola – podsumowanie
Posłanie dziecka do żłobka lub przedszkola przez pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym jest prawnie dopuszczalne, pod warunkiem jednak, że rodzic nie będzie w ten sposób niweczył podstawowego celu takiego urlopu. Musi on osobiście angażować się w kwestię opieki i wychowania swojego dziecka, w przeciwnym razie pracodawca może uznać, że cel omawianego urlopu w ogóle nie ma miejsca – wówczas może żądać od swojego pracownika powrotu do firmy.
Posyłanie dzieci do żłobków lub przedszkoli na kilka godzin dziennie nie powinno jednak stanowić żadnego problemu.
