Czy osoba bezrobotna może osiągać jakikolwiek przychód?

Dla większości osób pełnoletnich brak pracy stanowi bardzo duży problem, nie tylko natury finansowej, ale również psychicznej. Osoba bezrobotna, zasadniczo, nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, co też przekłada się na trudności w utrzymaniu, opłaceniu czynszu, rachunków czy zakupie żywności. Status osoby bezrobotnej jest też dużym obciążeniem psychicznym – osoba taka może mieć obniżoną samoocenę oraz zwyczajnie wstydzić się takiego stanu rzeczy. Oczywiście dla osób pozostających bez pracy przewidziany jest zasiłek, jednak i tutaj mogą pojawić się przeszkody natury formalnej.

Nie wszystkie osoby nieposiadające pracy mogą lub chcą uzyskać status osoby bezrobotnej. Warto jednak pamiętać, że status wiąże się z szeregiem pozytywnych aspektów – głównie chodzi tu o ubezpieczenie zdrowotne. Dlatego też nie może być tak, że brak „standardowej” pracy automatycznie pozwala na uzyskanie wspomnianego statusu. Istnieją bowiem różnego rodzaju źródła przychodów, które pracą nie są, a mogą stanowić źródło utrzymania. Tutaj pojawia się więc pytanie – czy osoba bezrobotna może osiągać jakikolwiek przychód? A jeżeli tak, to z jakich źródeł i w jakiej wysokości?

Kim jest osoba bezrobotna?

Aby móc odpowiedzieć na powyżej postawione pytanie, na wstępie należy wyjaśnić, kim jest osoba bezrobotna oraz komu przysługuje prawnie chroniony status osoby bezrobotnej. Wskażemy także na pozytywne oraz negatywne przesłanki prawa do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych.

Bezrobotny to osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej. Chodzi tu zarówno o zatrudnienie na umowie o pracę, jak i innych umowach cywilnoprawnych. Jest to osoba zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej. W przypadku zaś osoby posiadającej niepełnosprawność – chodzi o osobę zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia – co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy. Osobą bezrobotną z kolei nie będzie osoba ucząca się, z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych.

Aby jednak uzyskać status osoby bezrobotnej, należy spełnić dodatkowo szereg innych przesłanek. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (dalej jako ustawa o promocji zatrudnienia) status bezrobotnego może uzyskać osoba, która:

1. ukończyła 18 lat;
2. nie osiągnęła wieku emerytalnego;
3. nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;
4. nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej;
5. nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej;
6. nie złożyła wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo po złożeniu wniosku o wpis zgłosiła do ewidencji działalności gospodarczej wniosek o zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej i okres zawieszenia jeszcze nie upłynął;
7. nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem kary pozbawienia wolności odbywanej poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego;
8. nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych;
9. nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego;
10. nie pobiera na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania;
11. nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego;
12. nie podlega na podstawie odrębnych przepisów obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników.

Omawiany status nie jest nadawany automatycznie. Aby go otrzymać, trzeba zarejestrować się we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy.

Zasiłek dla bezrobotnych

Istotnym aspektem statusu osoby bezrobotnej jest też możliwość otrzymywania zasiłku. Mogą się o niego starać osoby:

• którym urząd pracy nie był w stanie znaleźć właściwego, adekwatnego do ich wykształcenia i doświadczenia, zatrudnienia;
• które w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez okres co najmniej 365 dni były zatrudnione i osiągały wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę;
• które miały opłacane składki na Fundusz Pracy.

Osoba bezrobotna a przychód

Osoba bezrobotna traci swój status, w tym prawo do otrzymywania zasiłku, jeżeli podejmie zatrudnienie, inną pracę zarobkową, pozarolniczą działalność gospodarczą lub uzyskuje przychód w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę miesięcznie. Oznacza to, że bezrobotny może uzyskiwać przychód, jednakże w kwocie nie większej aniżeli połowa minimalnego wynagrodzenia. W 2023 roku jest to 1745 zł, a od 1 lipca 1800 zł. 

Zgodnie z art. 2 ust. 24 ustawy o promocji zatrudnienia przychodami są zyski z innego tytułu niż zatrudnienie, innej pracy zarobkowej, działalności gospodarczej, zasiłku lub innych świadczeń wypłacanych z Funduszu Pracy, podlegających opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

W tym miejscu warto przywołać niedawny wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 grudnia 2020 roku, sygn. akt: I OSK 1753/20. Sprawa dotyczyła osoby bezrobotnej pobierającej zasiłek, która jednorazowo uzyskała przychód w wysokość wyższej aniżeli połowa minimalnego wynagrodzenia za pracę. Sąd wskazał, że oceniając sytuację bezrobotnego, należy odwołać się do literalnej treści przepisu art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. h ustawy o promocji zatrudnienia, który posługuje się czasownikiem „uzyskuje” (tryb niedokonany, w domyśle – wielokrotnie), a nie „uzyskał” (tryb dokonany, jednorazowo). Ratio legis powołanego przepisu, zdaniem sądu, polega na tym, że zasiłek dla bezrobotnych ma zapewnić środki do życia w okresie przejściowym między utratą pracy a znalezieniem nowej. Jeśli strona posiada stosowne środki z innych źródeł, to odpada uzasadnienie dla ich wypłacania ze środków publicznych. Ale w sytuacji, gdy przychód jest jednorazowy, cel przyznania zasiłku dalej istnieje. W ocenie sądu prowadzi to do wniosku, że skutek w postaci utraty statusu bezrobotnego z powodu niespełnienia przesłanki negatywnej, przewidzianej w art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. h ustawy, tzn. gdy bezrobotny uzyskuje miesięcznie przychód w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę z wyjątkami określonymi w ww. przepisie, powstaje tylko wówczas, gdy uzyskany przychód jest tego rodzaju, że potencjalnie może być uzyskiwany cyklicznie, choćby był osiągnięty jednorazowo. Nie zachodzi jednak w sytuacji, gdy z samego jego charakteru wynika, że jest on jednorazowy. Innymi słowy, w sytuacji gdy bezrobotny osiąga przychody, np. z tytułu najmu, to nawet gdyby był to przychód osiągnięty jednokrotnie, to o ile tylko osiągnął kwotę przekraczającą połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę w skali miesiąca, stanowi przychód „uzyskiwany” w rozumieniu cytowanego przepisu. Nie można bowiem nakładać na organ obowiązków nieprzewidzianych w ustawie, tj. powinności monitorowania, czy dany bezrobotny osiągnął taki cykliczny, co do zasady, przychód jednorazowo, czy w sposób powtarzalny.

Powyższe oznacza, że omawiana ustawa dopuszcza wyjątki w postaci incydentalnych sytuacji, gdy w trakcie miesiąca bezrobotny osiągnie przychód przewyższający ustawowo ustalony limit.

Bezrobotny a wynajem mieszkania

Mając na względzie przytoczone wyżej uzasadnienie wyroku NSA, warto zwrócić uwagę na osoby otrzymujące przychód z wynajmu mieszkania. Co do zasady, jeżeli otrzymywany czynsz z wynajmu przekracza połowę minimalnego wynagrodzenia, wynajmujący traci prawo do statusu osoby bezrobotnej.

Istnieje jednak przypadek, gdy powyższy wymóg można w pewien sposób „obejść”. Mianowicie w sytuacji gdy najmowany lokal stanowi współwłasność, każdy ze współwłaścicieli może rozliczyć te przychody oddzielnie, proporcjonalnie do prawa udziału w nieruchomości. Wówczas może się okazać, że uzyskiwane przychody nie przekroczą ustawowych limitów.

Dodatkowo w przypadku małżeństwa małżonkowie mogą skorzystać z prawa do rozliczenia całości dochodów przez tylko jednego z nich. Pozwoli to przejąć „ciężar” przychodowy tylko przez jednego partnera, przez co drugi będzie mógł korzystać ze statusu osoby bezrobotnej.

A co ze sprzedażą nieruchomości?

Zasadą jest, że status osoby bezrobotnej posiada osoba, która nie uzyskuje opodatkowanego przychodu. Dlatego też w niektórych przypadkach sprzedaż nieruchomości może nie stanowić przychodu w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia. Aby tak się stało, między uzyskaniem tytułu prawnego do nieruchomości (zakupu, dziedziczenia, darowizny) a jego sprzedażą musi minąć co najmniej 5 lat. Taki przychód, nawet liczony w setkach tysięcy, nie wpłynie na status bezrobotnego.

Odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych

Przepisy ustawy o promocji zatrudnienia w przedmiocie uzyskania statusu osoby bezrobotnej oraz zasiłku nie dotykają materii tzw. rentierstwa bankowego. Oznacza to, że środki uzyskane z tytułu odsetek od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych bezrobotnego nie stanowią przychodów w rozumieniu przedmiotowej ustawy. Osoba ze statusem bezrobotnego może więc utrzymywać się z odsetek bankowych i dalej uzyskiwać środki z zasiłku dla bezrobotnych.

Osoba bezrobotna z przychodem – podsumowanie

Co do zasady, aby uzyskać status osoby bezrobotnej oraz prawo do zasiłku, nie można posiadać stałego źródła zarobku. Wyjątkiem jest przychód z innego tytułu niż zatrudnienie, działalność gospodarcza, zasiłek lub inne świadczenia socjalne podlegające opodatkowaniu. Co więcej, przychód ten nie może być też nazbyt wysoki. Ustawodawca ustawił limit na poziomie połowy kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Jednocześnie jest kilka sytuacji, w których mimo otrzymywania pokaźnego zysku bezrobotny może zachować swój status. Chodzi tu o przypadki wynajmu lokalu, jego sprzedaży oraz tzw. rentierstwo.