Niekaralność i zaświadczenia o niekaralności - w jakich zawodach?

Kodeks pracy wskazuje precyzyjnie, podania jakich informacji może domagać się pracodawca od potencjalnego pracownika oraz od osoby już zatrudnionej. W niektórych przypadkach – jeżeli pozwalają na to szczególne przepisy – pracodawca może zażądać również przedstawienia zaświadczenia o niekaralności. Pracownicy agencji ochrony, nauczyciele, policjanci, wychowawcy kolonijni, piloci wycieczek, pracownicy kontroli skarbowej – to przykłady zawodów, w których wymagana jest niekaralność i zaświadczenia o niekaralności.

Pracodawca nie może żądać podania wszystkich danych

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca może żądać od potencjalnego pracownika danych osobowych obejmujących:

• imię i nazwisko;
• datę urodzenia;
• dane kontaktowe;
• wykształcenie;
• kwalifikacje zawodowe;
• przebieg dotychczasowego zatrudnienia.

W przypadku osób już zatrudnionych pracodawca może żądać podania dodatkowych danych:

• adresu zamieszkania;
• numeru PESEL;
• innych danych osobowych i danych dzieci lub członków najbliższej rodziny – jeśli jest to konieczne z uwagi na korzystanie ze szczególnych uprawnień (np. urlopu rodzicielskiego);
• numeru rachunku bankowego.

W odniesieniu do innych danych (na przykład danych dotyczących uprzedniej karalności), pracodawca może żądać ich podania tylko w określonych przypadkach, na przykład wówczas, gdy konkretny przepis prawa mu na to pozwala.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, osoby ubiegające się o pewne stanowiska zawodowe są zobowiązane do przedstawienia dokumentu potwierdzającego, że nie mają przeszłości karnej. Ten wymóg dotyczy określonych zawodów, takich jak:

• nauczycieli,
• sędziów, komorników, prokuratorów,
• pracowników kontroli skarbowej,
• policjantów,
• detektywów,
• doradców skarbowych,
• przedstawicieli straży granicznej,
• licencjonowanych pracowników ochrony,
• pracowników przedszkoli,
• agentów celnych,
• właścicieli kantorów zajmujących się wymianą walut,
• pracowników samorządowych.

Przykład 1.

Jan Kowalski chce zostać zatrudniony na stanowisku ochroniarza w galerii handlowej. Przepisy ustawy o ochronie osób i mienia wskazują, że ochroniarzem może być tylko osoba, która nie była skazana za popełnienie przestępstwa umyślnego. Z tego względu Jan Kowalski będzie zobowiązany do przedstawienia zaświadczenia o niekaralności.

Niekaralność i zaświadczenia o niekaralności - jak uzyskać?

Zaświadczenie o niekaralności niezbędne jest wówczas, gdy pracownik – na podstawie przepisów przywołanych powyżej – zostaje zobowiązany do przedstawienia pracodawcy tego dokumentu albo gdy osoba poszukująca pracy, chcąc zwiększyć swoje szanse na zatrudnienie i przyspieszyć proces rekrutacyjny, postanawia we własnym zakresie uzyskać zaświadczenie w celu przedstawienia potencjalnym pracodawcom.

Zaświadczenie o niekaralności można uzyskać na trzy różne sposoby:

1. osobiście – w punkcie informacyjnym Krajowego Rejestru Karnego. Punkty informacyjne KRK zlokalizowane są w sądach i wydają zaświadczenia po złożeniu wniosku wraz z potwierdzeniem uiszczenia opłaty od wniosku. Zaświadczenie należy odebrać osobiście. Zazwyczaj dokument jest gotowy do odbioru niezwłocznie, wyjątkowo po upływie kilku dni (maksymalnie 7 dni);
2. listownie, wysyłając wypełniony wniosek – zapytanie o udzielenie informacji o osobie wysyła się na adres Biura Informacyjnego Krajowego Rejestru Karnego zlokalizowanego przy ul. Czerniakowskiej 100, 00–454 Warszawa albo na adres jednego z punktów informacyjnych KRK. Zaświadczenie powinno zostać wysłane przez KRK do wnioskodawcy w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wniosku;
3. przez internet – za pośrednictwem strony internetowej Krajowego Rejestru Karnego. Wniosek wymaga posiadania profilu zaufanego eGo lub certyfikatu kwalifikowanego w celu potwierdzenia tożsamości. Zaświadczenie zostanie wystawione w formacie xml oraz udostępnione na profilu wnioskodawcy na portalu KRK. Zaświadczenie nie może zostać wydrukowane – wnioskodawca może posługiwać się dokumentem wyłącznie w formie elektronicznej (np. przesłać go pracodawcy za pomocą wiadomości e-mail lub przekazać na nośniku elektronicznym).
   Wniosek – zapytanie o udzielenie informacji o osobie podlega opłacie w wysokości 30,00 zł. W przypadku wniosku składanego przez internet opłata wynosi 20,00 zł.

Opłata od wniosku może zostać uiszczona:

• gotówką w kasie Ministerstwa Sprawiedliwości;
• gotówką w kasie sądu;
• za pomocą znaków opłaty sądowej (do nabycia w kasach sądu);
• przelewem na rachunek bankowy Ministerstwa Sprawiedliwości.

Musi zostać ona uiszczona w momencie składania wniosku – należy do niego załączyć potwierdzenie jej uiszczenia.

Osoby, które chcą zostać kierownikami lub wychowawcami na obozach lub koloniach dla dzieci i młodzieży jako wolontariusze, są zwolnione z opłaty za wydanie zaświadczenia o niekaralności. W celu uzyskania takiego zaświadczenia, muszą dołączyć do swojego wniosku pismo od organizatora obozu lub kolonii, potwierdzające ich chęć pełnienia takiej roli.

Co oznacza niekaralność?

W Krajowym Rejestrze Karnym znajdują się informacje o:

• prawomocnych skazaniach za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
• postępowaniach prawomocnie warunkowo umorzonych w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe;
• postępowaniach prawomocnie umorzonych w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe na podstawie amnestii;
• obywatelach polskich, którzy zostali prawomocnie skazani przez sąd obcego państwa;
• prawomocnie zastosowanych środkach zabezpieczających w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe;
• osobach nieletnich, względem których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze, poprawcze lub wychowawczo-lecznicze;
• prawomocnych skazaniach za wykroczenia na karę aresztu;
• osobach poszukiwanych na podstawie listu gończego;
• osobach tymczasowo aresztowanych;
• osobach odbywających karę dożywotniego pozbawienia wolności, karę 25 lat pozbawienia wolności, karę pozbawienia wolności, karę aresztu wojskowego, karę aresztu lub zastępczą karę pozbawienia wolności;
• osobach nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich.
  Krajowy Rejestr Karny nie przechowuje informacji o innych postępowaniach niż wskazane powyżej – przykładowo KRK nie zawiera informacji o mandatach za wykroczenia, postępowaniach karnych zakończonych wyrokiem uniewinniającym czy postępowaniach cywilnych (np. w sprawie o zapłatę, o rozwód, o alimenty).
  Błąd z przeszłości nie oznacza, że osoba nie uzyska już nigdy zaświadczenia o niekaralności – większość wyroków skazujących ulega tzw. zatarciu po upływie określonego w przepisach Kodeksu karnego czasu. Zatarcie skazania powoduje, że wpis o skazaniu zostaje usunięty z Krajowego Rejestru Karnego. W takim przypadku osoba, której skazanie zostało zatarte, po złożeniu zapytania o udzielenie informacji uzyska dokument stwierdzający, że wnioskodawca nie figuruje w Rejestrze.

Okres zatarcia skazania jest różny w zależności od rodzaju orzeczonej kary i wynosi:

• w przypadku kary pozbawienia wolności albo kary 25 lat pozbawienia wolności – 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
• w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności – 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
• w przypadku kary ograniczenia wolności – 3 lata od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
• w przypadku kary grzywny – 1 rok od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
• w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary – 1 rok od wydania prawomocnego orzeczenia.

W określonych powyżej przypadkach zatarcie skazania następuje automatycznie, z mocy prawa. Osoba skazana nie musi w takim wypadku podejmować żadnych czynności – sam upływ czasu jest wystarczający do wykreślenia wpisu z KRK.

Wyjątkowo, w przypadku kary pozbawienia wolności sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.