Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika – kiedy występuje?

Pracownik, który z pełną świadomością działa na szkodę zakładu pracy, musi się liczyć z poważnymi konsekwencjami, przepisy prawa pracy przewidują bowiem w takich okolicznościach zaostrzenie odpowiedzialności w porównaniu do szkody wyrządzonej nieumyślnie. Kiedy zatem dochodzi do zjawiska jakim jest umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika oraz jakie wywołuje skutki? Omawiamy wspomniane zagadnienia w niniejszym artykule.

Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika – podstawa prawna

Zasady odpowiedzialności pracownika z tytułu szkody wyrządzonej umyślnie zostały uregulowane w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).

Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika – kwalifikacja prawna oraz konsekwencje

Objęcie wyrządzenia szkody umyślnością, czyli wystąpieniem zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, stanowi warunek ponoszenia odpowiedzialności materialnej przez pracownika w pełnej wysokości. O ile rozumienie pojęcia zamiaru bezpośredniego nie powinno budzić wątpliwości, o tyle zjawisko zamiaru ewentualnego wymaga kilku słów wyjaśnienia. Oznacza to, że umyślne wyrządzenie szkody w formie zamiaru ewentualnego jest związane z zachowaniem pracownika, który wprawdzie zmierza do innego celu niż wyrządzenie szkody zakładowi pracy, niemniej jest świadomy, że może jednocześnie doprowadzić do uszczerbku w mieniu pracodawcy i taką ewentualność akceptuje (inaczej mówiąc – godzi się na powstanie szkody).

Przepisy Kodeksu pracy jednoznacznie wskazują, jaki jest zakres odpowiedzialności w odniesieniu do umyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika.

Ponadto wysokość odszkodowania nie może być obniżona na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem zawartej zgodnie z art. 121 kp. 

Wymaga podkreślenia, że każdą sprawę o umyślne spowodowanie szkody należy rozpatrywać indywidualnie, od okoliczności konkretnej sprawy uzależniony jest bowiem rezultat oceny zachowania pracownika i jego świadomości co do możliwości spowodowania szkody oraz godzenia się przez niego z taką ewentualnością.

Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego

Przepis Kodeksu pracy dotyczący odpowiedzialności pracownika, który umyślnie wyrządził szkodę pracodawcy (art. 122), określono w ogólny sposób. Szczegółowe przykłady umyślnego wyrządzenia szkody przez osobę zatrudnioną znajdziemy w orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN).

Jak wynika z treści wyroku SN z 8 kwietnia 1998 roku, umyślnym wyrządzeniem szkody przez pracownika będzie sprzedaż towarów poniżej określonej uprzednio ceny (I PKN 23/38, OSNAPiUS 1999 Nr 7 poz. 238).

Pobranie nienależnego świadczenia (nagrody jubileuszowej) przez wójta gminy, który w tym celu wykorzystał sprawowaną funkcję, spełnia również przesłanki do kwalifikacji tego działania jako umyślnego wyrządzenia szkody (wyrok SN z 7 kwietnia 2006 roku, I PK 160/05).

W analogiczny sposób należy potraktować pomoc pracownika w ukryciu niedoborów – uznał SN w wyroku z 17 czerwca 1980 roku (IV PR 178/80, OSNCP 1981, Nr 2–3 poz. 32).

Samowolne pobranie zaliczek lub wypłacenie sobie nienależnego wynagrodzenia również stanowi umyślne wyrządzenie szkody pracodawcy.

Przykład 1.

Zakład pracy boryka się od pewnego czasu z trudnościami ekonomicznymi, co przejawia się m.in. w nieregularnych wypłatach pensji. Pracownik dokonał samowolnego pobrania zaliczki na ewentualne zabezpieczenie przyszłych roszczeń o zapłatę wynagrodzenia.

Takie działanie pracownika stanowi umyślne wyrządzenie szkody pracodawcy, co potwierdził także SN w wyroku z 19 marca 1998 roku (I PKN 557/97, OSNAPiUS 1999, Nr 5 poz. 159).

Relatywnie większe pole do nadużyć o charakterze finansowym istnieje w odniesieniu do osób zarządzających zakładem pracy. 

Przykład 2.

Pracownik zarządza przedsiębiorstwem w imieniu pracodawcy. Wydał polecenie wypłacenia sobie wynagrodzenia na podstawie osobiście sporządzonego zestawienia dodatkowo przepracowanych godzin pracy (nadgodziny). Miał jednak świadomość, że tak ustalone wynagrodzenie jest nienależne.

Powyżej opisane postępowanie pracownika zostało zakwalifikowane przez SN w wyroku z 5 maja 2004 roku (I PK 609/03, OSNP 2005 Nr 2 poz. 19) jako umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika pracodawcy.

Przyjmuje się ponadto, że doprowadzenie do szkody przez pracownika po użyciu alkoholu stanowi przesłankę do zastosowania art. 122 kp, a więc do ponoszenia przez pracownika pełnej odpowiedzialności za szkodę.

Przykład 3.

Pracownik zatrudniony jako kierowca prowadził samochód będący własnością pracodawcy, znajdując się jednocześnie pod wpływem alkoholu. Wskutek jazdy z nadmierną prędkością doprowadził do stłuczki i uszkodzenia pojazdu.

W takich okolicznościach odpowiedzialność odszkodowawczą pracownika należy rozpatrywać w kontekście postanowień art. 122 kp, który przewiduje pełną odpowiedzialność za szkodę. 

Prawidłowość takiego rozstrzygnięcia potwierdził SN w wyroku z 6 lipca 1977 roku (IV PR 167/77, OSPiKA 1979 Nr 7–8 poz. 132).

Kiedy dane zdarzenie nie jest kwalifikowane jako umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika? 

Oczywiście nie każde niewłaściwe zachowanie pracownika jest kwalifikowane jako umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika. Aby zilustrować różnice w tym zakresie, warto kolejny raz sięgnąć do orzecznictwa SN. 

Określone działania pracowników na stanowiskach kierowniczych również nie powinny być, w ocenie SN, traktowane jako wyrządzenie szkody w sposób umyślny.

Przykład 4.

Pracownik zajmujący kierownicze stanowisko w przedsiębiorstwie podjął decyzję o wprowadzeniu podwyżek wynagrodzeń wypłacanych pracownikom.

W świetle orzecznictwa SN (wyrok z 11 stycznia 2001 roku, I PKN 188/00, OSNAPiUS 2002 Nr 18 poz. 430) z reguły takie działanie nie może być kwalifikowane jako umyślne wyrządzenie szkody pracodawcy w rozumieniu art. 122 kp.

Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika – podsumowanie

Umyślne wyrządzenie szkody przez pracownika zobowiązuje go do jej naprawienia w pełnej wysokości. Ponosi on odpowiedzialność zarówno za rzeczywistą szkodę (stratę), jak i za utracone korzyści, przy czym wysokość odszkodowania nie może być obniżona na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Ponadto do szkody wyrządzonej umyślnie nie ma zastosowania przepis ograniczający wysokość odszkodowania do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi. Przykłady umyślnego wyrządzenia szkody znajdziemy w orzecznictwie Sądu Najwyższego.