Alkohol w czasie pracy - czy do lunchu można wypić kieliszek wina lub małe piwo?
Z uwagi na wiele zagrożeń związanych ze spożywaniem alkoholu przepisy prawa zawierają szereg zakazów dotyczących obrotu alkoholem i jego spożywania w kontekście stosunku pracy. Jakie są zatem obostrzenia jeśli chodzi o alkohol w czasie pracy?
Alkohol w czasie pracy a obowiązki pracownicze
Jak stanowi art. 14 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, na terenie zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników zabronione są:
- sprzedaż,
- podawanie,
- spożywanie napojów alkoholowych.
Ponadto zgodnie z art. 16 wspomnianej ustawy zabrania się też wnoszenia napojów alkoholowych na teren zakładów pracy; kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona odmawiają wpuszczenia na teren zakładu pracy osoby, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nie zastosowała się do tego zakazu, chyba że przeprowadzona na żądanie tej osoby kontrola nie potwierdzi podejrzenia.
Z kolei w art. 108 § 2 Kodeksu pracy za naruszenie obowiązków pracowniczych zagrożone karą porządkową (w tym pieniężną) uznano:
stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu (lub środka działającego podobnie do alkoholu), lub
spożywanie alkoholu (lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu) w czasie pracy.
Pracownik, który zjawia się w pracy pod wpływem alkoholu lub spożywa alkohol w czasie pracy, nie przestrzega w szczególności obowiązku trzeźwości, który – choć nie został wyrażony expressis verbis w treści Kodeksu pracy – należy zaliczyć do podstawowych powinności pracownika. W art. 108 § 2 k.p. wymienia się wprost jako jedno z naruszeń o charakterze porządkowym stawienie się pracownika do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy. Wykonywanie obowiązków pracowniczych pod wpływem alkoholu może stanowić wykroczenie (np. art. 70 § 2 k.w.), a w niektórych wypadkach nawet przestępstwo (np. art. 178a k.k., art. 179 k.k., art. 180 k.k.)
Jak wynika z powyższego, pracownik nie może spożywać alkoholu:
- w zakładzie pracy, oraz
- w czasie pracy.
Pojawia się w związku z tym pytanie, czy dopuszczalne jest wypicie przez pracownika napoju alkoholowego w przerwie w wykonywaniu pracy, np. w czasie spożywania posiłku.
Obligatoryjna przerwa w pracy
Zgodnie z art. 134 kp, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:
- wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut,
- jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut,
- jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.
Co istotne, przerwy te wlicza się do czasu pracy.
Znaczenie prawne wliczenia przerwy do czasu pracy wyjaśniono w wyroku Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2005 roku (II PK 151/04). W myśl przedstawionego w tym orzeczeniu stanowiska z definicji czasu pracy wynika, że jest nim czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Przepisy kp regulują w różny sposób okresy faktycznego niewykonywania pracy (przerwy w pracy, pogotowie do pracy czy gotowość do jej wykonywania). Charakter prawny tych przerw nie jest jednolity. Jedne są wliczane do czasu pracy, inne nie. Nieusprawiedliwiony byłby zatem generalny wniosek, że dla celów ustalenia czasu wykonywania pracy brany jest pod uwagę wyłącznie czas faktycznego jej świadczenia. Zatem zaliczenie przerwy do czasu pracy – jak czyni to art. 134 kp – powoduje, że traktuje się ją tak, jak czas wykonywania pracy (fikcja prawna) ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami, m.in. w zakresie prawa do wynagrodzenia za pracę. Upoważnia to do wniosku, że czasem wykonywania pracy jest nie tylko czas faktycznego świadczenia przez pracownika pracy, ale także okresy przerw w jej wykonywaniu zaliczanych do czasu pracy.
Wobec powyższego czas przerwy, o której mowa w art. 134 kp, należy traktować tak samo, jak czas faktycznego wykonywania pracy. To zaś prowadzi do wniosku, że podczas tej przerwy pracownik nie może spożywać alkoholu, gdyż byłoby to spożywanie w czasie pracy, a tego zabrania art. 108 § 2 kp.
Analogicznie należy traktować przypadki przerw udzielanych pracownikowi w ramach systemu skróconego czasu pracy, stosowanego w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, które – zgodnie z art. 145 § 1 kp – także podlegają wliczeniu do czasu pracy.
Fakultatywna przerwa 60-minutowa
Pracodawca może, niezależnie od przerwy, o której mowa w art. 134 kp, ustalić – według swojego uznania – 1 przerwę w pracy niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych. Przerwę taką wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy (art. 141 kp).
W tym przypadku mamy do czynienia z przerwą, która nie jest traktowana na równi z czasem pracy, w związku z czym spożywanie alkoholu w ramach tej przerwy można uznać za dopuszczalne, o ile nie odbywa się to na terenie zakładu pracy.
Przykład 1.
Pracownik w czasie 60-minutowej przerwy w pracy opuścił teren zakładu pracy i udał się na lunch do pobliskiego baru. W ramach tego posiłku wypił małą szklankę piwa. W opisanych okolicznościach pracownik nie naruszył przepisów prawa.
Pracownik, który spożywał alkohol w ramach przerwy niewliczanej do czasu pracy, musi jednak zadbać o to, aby po tej przerwie nie stawić się w pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu, co w praktyce może być trudne do zrealizowania, zważywszy, że może dojść do przekroczenia dopuszczalnej dawki, nawet wbrew staraniom pracownika.
- stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu, albo
- obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.
Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:
- stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu, albo
- obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 (art. 46 ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).
Z punktu widzenia dopuszczalności spożywania alkoholu, podobnie jak omawianą wyżej przerwę nieprzekraczającą 60 minut, należy traktować przerwy udzielane w ramach systemu przerywanego czasu pracy, który – zgodnie z art. 139 § 1 kp – polega na ustaleniu rozkładu przewidującego nie więcej niż 1 przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Przerw takich nie wlicza się do czasu pracy, jednakże za ich czas pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju. Skoro taka przerwa nie jest wliczana do czasu pracy, to w czasie jej trwania można spożyć alkohol, o ile nie ma to miejsca na terenie zakładu pracy. Oczywiście nie może to prowadzić do stawienia się w pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu.
Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych
Spożywanie alkoholu na terenie zakładu pracy lub w czasie pracy, a także obecność w pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu mogą zostać uznane przez pracodawcę za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, uzasadniające rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, z jego winy, na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 kp.
Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu jego nietrzeźwości tylko na podstawie wyników badania wykonanego przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego, a nie przez osobę upoważnioną przez pracodawcę [...]
Alkohol w czasie pracy - podsumowanie
Przedstawione regulacje prawne służą eliminowaniu przypadków, w których alkohol mógłby wpływać na wykonywanie obowiązków pracowniczych. W szczególności zawierają one zakazy spożywania alkoholu w zakładzie pracy oraz w czasie pracy. Choć spożywanie alkoholu jest dopuszczalne w przerwach w pracy, niewliczanych do czasu pracy – o ile odbywa się poza zakładem pracy – należy to odradzać w związku z ryzykiem pozostawania w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu jeszcze po zakończeniu przerwy, na co prawo nie zezwala.
