Kontrola trzeźwości pracowników młodocianych- czy pracodawca może jej dokonać?

Zatrudniony ma obowiązek przychodzić do pracy trzeźwy i na czas realizacji zadań nie używać alkoholu ani środków odurzających. Pracodawca zgodnie z obowiązującymi przepisami ma prawo do przeprowadzenia kontroli trzeźwości zatrudnionego. Czy dotyczy to także pracowników młodocianych? Co w sytuacji, gdy taka osoba ewidentnie znajduje się pod wpływem alkoholu lub środka odurzającego? Jak przebiega kontrola trzeźwości pracowników?

Pracownik młodociany

Pracodawcy mają możliwość zatrudniania pracowników młodocianych, tj. osób, które ukończyły 15. rok życia i nie osiągnęły jeszcze 18 lat. Młodociani pracownicy są zatrudniani z reguły w celu przyuczenia zawodowego, jednocześnie realizując przy tym obowiązek szkolny.

Zatrudnianie młodocianych podlega pod szczególne rozwiązania prawne, m.in. zatrudniony poniżej 16. roku życia nie może pracować dłużej niż 6 godzin na dobę. W przypadku, gdy młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, to można go zatrudnić wyłącznie w celu przygotowania zawodowego. Pracodawca ma także obowiązek umożliwiać młodocianemu realizację obowiązku szkolnego.

Niezależnie od rodzaju pracy wykonywanej przez pracownika młodocianego ma on obowiązek przestrzegać przepisów BHP oraz obowiązujących zasad prawa pracy. Dotyczy to również trzeźwości podczas realizacji zleconych zadań. Młodociany nie może więc przyjść do firmy pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego i nie wolno mu spożywać takich substancji podczas pracy.

Kontrola trzeźwości pracowników

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu pracy, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób bądź ochrony mienia, pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników. Kontrola trzeźwości nie może jednak naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.

Kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Badanie trzeźwości polega na stwierdzeniu braku obecności alkoholu w organizmie pracownika albo obecności alkoholu wskazującej na stan po użyciu alkoholu lub stan nietrzeźwości. Za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu.

Wprowadzenie kontroli trzeźwości, grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość jej przeprowadzania, ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

W przypadku dorosłych pracowników kontrola trzeźwości nie wymaga uzyskania zgody na przeprowadzenie takiego badania. Wskutek nowelizacji Kodeksu pracy (kp) pracownik nie ma już możliwości odmowy udziału w omawianym badaniu, szczególnie jeśli jego stan jednoznacznie wskazuje, że spożywał alkohol przed pracą lub w trakcie wykonywania swoich obowiązków. Co jednak w przypadku badania trzeźwości młodocianych pracowników? Czy wymagana jest tutaj zgoda jego rodziców lub prawnych opiekunów? Ostatecznie młodociany nie jest osobą pełnoletnią i pozostaje pod władzą rodzicielską, a więc odpowiadają za niego inne dorosłe osoby.

Kontrola trzeźwości pracowników młodocianych

Jeśli pracodawca ma podejrzenie, że zatrudniony młodociany znajduje się pod wpływem alkoholu, ma prawo przeprowadzić badanie trzeźwości. W takiej sytuacji powinien oczywiście powiadomić o swoich podejrzeniach rodziców lub prawnych opiekunów dziecka i w miarę możliwości wstrzymać się z wykonaniem badania do czasu ich przybycia. Przedstawiciele ustawowi małoletniego nie zawsze jednak będą mogli pojawić się w firmie, zwłaszcza gdy sami są pracownikami w innych zakładach. W takim przypadku pracodawca ma możliwość przeprowadzenia badania trzeźwości młodocianego pod nieobecność jego rodziców lub opiekunów. Warto jednak pamiętać, aby cała procedura odbywała się w obecności innego pracownika, a najlepiej innego przełożonego młodocianego. Chodzi bowiem nie tylko o zapewnienie bezpieczeństwa kontrolowanej osobie, lecz także świadków, którzy potwierdzą, że pracodawca działał zgodnie z obowiązującymi przepisami i nie dopuścił się żadnego naruszenia.

Badanie na obecność alkoholu u młodocianego pracownika powinno być możliwie nieinwazyjne, tj. w pierwszej kolejności wykonane za pomocą alkomatu badającego skład wydychanego powietrza. W przypadku wyniku pierwszego badania potwierdzającego obecność alkoholu w organizmie młodocianego przeprowadza się drugie i ewentualnie kolejne badanie w oznaczonym czasie, zgodnie z instrukcją obsługi urządzenia. Pamiętajmy, że badanie alkomatem wymaga stosowania jednorazowych ustników. Jeśli badany nie zgadza się z uzyskanym wynikiem, może zakwestionować całą procedurę, jednak będzie się to wiązało z koniecznością badania alkoholu we krwi lub w moczu. W takim przypadku pracodawca musi skierować młodocianego na odpowiednie badania laboratoryjne i to jeszcze w tym samym dniu, możliwie bezzwłocznie.

Pracodawca decydujący się na badanie trzeźwości młodocianego może poczekać na jego rodziców lub prawnych opiekunów, lecz nie ma takiego obowiązku. Badanie może odbyć się bez ich obecności, jednak z zachowaniem należytej ostrożności – tak, aby nie zagrozić życiu lub zdrowiu badanego i nie narazić się w ten sposób na ewentualną odpowiedzialność. Jeśli badanie będzie odbywało się w obecności przedstawicieli ustawowych młodocianego, to nie mogą oni ingerować w całą procedurę. Rodzice lub opiekunowie nie mogą zakazać przeprowadzenia badania przez pracodawcę, szczególnie gdy będzie ono przeprowadzane alkomatem, a nie w formie laboratoryjnej. W przypadku, gdy nietrzeźwość musi być wskazana metodami związanymi z ingerencją w ciało młodocianego, konieczne jest uzyskanie zgody rodziców lub opiekunów – dochodzi wówczas do naruszenia ciała pracownika, za którego odpowiadają inne osoby. Jeżeli rodzice nie wyrażą zgody na pobranie krwi w celu ustalenia trzeźwości, lekarz wykonujący badanie może sam zadecydować o podjęciu takiej procedury.

Pamiętajmy, że próba podjęcia badania trzeźwości dokonana siłą lub podstępem może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą po stronie pracodawcy. Jeśli podczas badania dojdzie do uszkodzenia ciała młodocianego, jego rodzice mogą żądać zapłaty odpowiedniej kwoty pieniężnej. Odszkodowanie będzie należne także w przypadku, gdy wynik badania potwierdzi nietrzeźwość młodocianego.

Przykład 1.

Pracodawca zatrudnia jednego młodocianego w wieku 16 lat. Pewnego dnia przełożony miał podejrzenie, że pracownik przyszedł do pracy pod wpływem alkoholu, poprosił go więc, aby poddał się badaniu alkomatem. Młodociany odmówił, twierdząc, że jest trzeźwy i badanie będzie można wykonać tylko w obecności jego rodziców. Pracodawca zadzwonił do rodziców pracownika i opisał całą sytuację. Jednocześnie poprosił, aby przyjechali do firmy jak najszybciej, ponieważ ich dziecko odmawia poddaniu się badaniu na trzeźwość. Rodzice młodocianego stwierdzili, że mogą przyjechać najwcześniej za 6 godzin, co dla pracodawcy było zbyt długim okresem oczekiwania. Zatrudniający zdecydował, że młodociany zostanie przytrzymany przez innego pracownika i dopóki nie podda się badaniu, będzie w ten sposób więziony. Młodociany początkowo wyrywał się z uścisku, ale w końcu ze zmęczenia zgodził się na badanie, które wykazało, że rzeczywiście spożywał alkohol przed pracą. Podczas badania doszło do uszkodzenia ubrań pracownika. Czy w tym przypadku może on żądać odszkodowania? 

Tak, ponieważ wynik badania nie ma wpływu na prawo do odszkodowania w przypadku, gdy doszło do naruszenia dóbr osoby badanej i gdy badanie nastąpiło w wyniku przymusu, podstępu lub groźby.

Skutki nietrzeźwości młodocianego pracownika

Jeśli młodociany pracownik faktycznie przyszedł do pracy pijany, pracodawca ma prawo zwolnić go z pracy. W tej sytuacji dopuszczalne jest zastosowanie zwolnienia w trybie dyscyplinarnym, tj. ze skutkiem natychmiastowym. Pracodawca może jednak zastosować karę porządkową względem takiej osoby, przy czym zależy to wyłącznie od jego decyzji. Dla przypomnienia zgodnie z treścią art. 108 § 1–2 kp za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować:

• karę upomnienia,
• karę nagany.

Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu bądź zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy – pracodawca może również stosować karę pieniężną.

Przyjmuje się, że pracodawcy mogą również stosować kary wychowawcze zamiast kar porządkowych określonych w Kodeksie pracy. Może to być np. rozmowa dyscyplinująca lub zmiana dotychczasowych warunków pracy i płacy, jak chociażby degradacja na niższe stanowisko.

Podsumowując, pracodawca może kontrolować trzeźwość młodocianych pracowników na takich samym zasadach jak w przypadku pracowników pełnoletnich. W miarę możliwości powinien jednak przywołać do badania rodziców lub opiekunów prawnych młodocianego, co do którego istnieje podejrzenie, że znajduje się pod wpływem alkoholu. Badanie nie może w żaden sposób naruszać dóbr osobistych młodocianego, w przeciwnym razie ma on prawo żądać zapłaty odszkodowania, nawet jeśli badanie rzeczywiście wykaże stan nietrzeźwości.