Szkolenia pracownicze - czy pracodawca może tego wymagać?

Szkolenia i kursy pracownicze służą rozwijaniu kompetencji i nabywaniu nowych umiejętności. Czy zatrudniony ma jednak obowiązek podnoszenia swoich kwalifikacji na każde polecenie przełożonego? Czy szkolenia pracownicze i kursy są obowiązkowe dla wszystkich, nawet bez wyraźnego nakazu ze strony pracodawcy?

Formy doskonalenia zawodowego

Osoby, które zajmują konkretne stanowiska pracy, muszą posiadać określony pakiet kompetencji i doświadczenia, które wskazywane są przez przełożonego. To, czy dana osoba spełnia warunki zatrudnienia, powinno być badane jeszcze na etapie rozmowy kwalifikacyjnej i podczas weryfikacji złożonych dokumentów do pracy. Podpisanie umowy o pracę nie oznacza jednak, że dana osoba nie musi martwić się o dalszy rozwój zawodowy. We współczesnym świecie podnoszenie kwalifikacji jest czymś naturalnym, co w dużej mierze gwarantuje ciągłość zatrudnienia.

Zgodnie z treścią art. 1031 Kodeksu pracy przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują:

1. urlop szkoleniowy;
2. zwolnienie z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Jak wynika z powyższego, podnoszenie kwalifikacji pracowniczych może nastąpić z inicjatywy samego zatrudnionego oraz pracodawcy. W rzeczywistości odbywa się to poprzez udział w różnego rodzaju szkoleniach – zarówno stacjonarnych, jak i prowadzonych w formie zdalnej. O rodzaju, długości oraz kosztach takich kursów powinny zadecydować obie strony stosunku pracy, nie zawsze jednak pracownik otrzyma w takiej sytuacji pełny zwrot kosztów.

Szkolenia pracownicze – obowiązek

Czy pracodawca ma prawo do skierowania pracownika na szkolenie lub kurs w każdym przypadku? Nie, ponieważ stanowiłoby to zbyt daleko idącą ingerencję w życie osoby zatrudnionej. Przełożony ma co prawda obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia ich kwalifikacji zawodowych, jednak nie wolno mu zmuszać podwładnych do udziału w jakichkolwiek kursach. Z drugiej strony musimy także pamiętać, że nie musi on zgadzać się na dofinansowanie wszystkich szkoleń pracowniczych, nawet jeśli chce z nich skorzystać większość pracowników.

Przykład 1.

Pan Wiktor prowadzi przedsiębiorstwo, w którym zatrudnia 13 osób. Udało mu się wykupić ciekawe szkolenie, które może zwiększyć obroty firmy, w związku z czym wydał polecenie służbowe, aby każdy zatrudniony odbył je w ciągu najbliższego miesiąca. Nie każdy pracownik chce i może przejść przez takie szkolenie – czy można wówczas odmówić udziału w zakupionym już kursie? 

Tak, ponieważ pracodawca nie może zmusić do szkolenia żadnego pracownika, nawet w sytuacji, gdy kurs został już zakupiony. Pracownik, który odmówi udziału w szkoleniu, nie może ponieść z tego tytułu żadnych negatywnych konsekwencji.

Przykład 2.

Pani Iwona prowadzi sklep z kosmetykami i zatrudnia 2 pracownice. Jedna z nich wzięła udział w szkoleniu dotyczącym marketingu – bez wiedzy pracodawcy. Zatrudniona zapłaciła za szkolenie z własnych pieniędzy i za namową koleżanki zwróciła się z wnioskiem o zwrot całej kwoty. Pracownica twierdzi, że szefowa musi zwrócić jej koszty szkolenia, ponieważ i tak prędzej czy później skierowałaby ją na podobny kurs. Czy pracodawca musi w tym przypadku zwrócić koszty szkolenia? 

Nie, ponieważ pracownica skorzystała z kursu bez wiedzy i zgody pracodawcy. Zatrudniająca nie ma tak naprawdę żadnego obowiązku kierowania swoich pracownic na podobne szkolenia w przyszłości.

Przykład 3.

Pan Marek prowadzi działalność gospodarczą, w której zatrudnia 30 osób. 25 pracowników chce skorzystać ze szkolenia, które ich zdaniem podniosą jakość wykonywanej pracy. 3 pracowników nie ma zdania co do tego kursu, 2 odmówiło w nim udziału. Pan Marek nie zamierza jednak finansować szkolenia dla tak dużej grupy, ponieważ w obecnym czasie nie ma do tego odpowiednich środków. Pracownicy wystosowali petycję do pracodawcy, w której domagają się od niego skierowania ich na wybrane szkolenie. Czy przedsiębiorca jest związany takim wnioskiem i musi skierować na szkolenie wszystkich pracowników? 

Nie, ponieważ udział w szkoleniach pracowniczych jest dobrowolny, a pracodawcy nie mają obowiązku pokrywania kosztów takich kursów. Nawet jeśli pan Marek wyraziłby zgodę na sfinansowanie szkolenia, to nie ma prawa zmusić wszystkich zatrudnionych, aby w nim uczestniczyli.

Obowiązkowe szkolenie pracownicze

Mimo że żaden obecny przepis prawa nie wskazuje, iż pracodawca może wymagać od pracownika ukończenia szkoleń i kursów, to istnieją od tej zasady dwa ważne wyjątki:

1. pracodawca może żądać od pracownika uczestnictwa w szkoleniu z zakresu BHP oraz PPOŻ;
2. pracodawca może żądać od pracownika uczestnictwa w szkoleniu, gdy wymagają tego aktualne przepisy prawa, a dalsze wykonywanie danego zawodu wymaga od pracownika posiadania odpowiednich kompetencji.

W przypadku szkolenia BHP jego obowiązek wynika wprost z regulacji zawartej w art. 2373 § 1–21 Kodeksu pracy (kp), zgodnie z którym nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

Jeśli pracownik odmówi udziału w szkoleniu z zakresu BHP oraz przepisów przeciwpożarowych, pracodawca może uznać, że nie spełnia on warunków zatrudnienia i może rozwiązać z nim umowę o pracę. Część doktryny uważa, że zatrudniający może wówczas zastosować także zwolnienie dyscyplinarne względem opornego pracownika. Powodem zwolnienia będzie wówczas ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych wskazane w art. 52 § 1 pkt 1 kp.

Pracodawca może wymagać od pracownika ukończenia kursów i szkoleń, gdy podyktowane jest to specyfiką danego zawodu. Jeśli dany pracownik może uzyskać dostęp do pewnych programów komputerowych, do których wymagane jest ukończenie danego kursu, pracodawca może wymagać od niego uzyskanie stosownego zaświadczenia. W przypadku odmowy przejścia przez takie szkolenie, zatrudniający może zwolnić pracownika z pracy lub przesunąć go na inne stanowisko. Pracownik, który odmówi udziału w szkoleniu, nie spełnia bowiem warunków do wykonywania danej pracy i może zostać uznany za nieprzydatnego w firmie. Oczywiście, jeśli udział w szkoleniu nie wpływa na możliwość wykonywania zleconych obowiązków, pracownik nie musi brać w nim udziału.

Przykład 4.

Pan Piotr zajmuje stanowisko informatyka w jednej z większych korporacji. Specyfika firmy wymaga od niego nauczenia się nowych metod programowania, których pracownik jeszcze nie zna. W związku ze zmianą profilu firmy pracodawca zobowiązał pana Piotra do tego, aby w ciągu najbliższych 3 miesięcy ukończył kurs, który będzie potrzebny do wykonywania przez niego nowych zadań. Szkolenie ma być w całości finansowane ze środków firmowych. Czy pracownik ma prawo odmówić udziału w takim szkoleniu? 

Tak, jednak może to skutkować utratą zatrudnienia. Podniesienie kwalifikacji zawodowych jest w tym przypadku niezbędne do tego, aby pan Piotr mógł dalej wykonywać swoją pracę. Jeśli nie ukończy obowiązkowego szkolenia, pracodawca może go zwolnić z pracy lub przenieść na inne stanowisko, zgodnie z jego kompetencjami zawodowymi.

Przykład 5.

Pracodawca stwierdził, że skieruje na szkolenie kilkoro swoich pracowników, którzy od lat nie uczestniczyli w żadnym kursie i nie podnosili swoich kompetencji. Tak naprawdę takie szkolenie nie wpłynie na możliwość wykonywania pracy przez te osoby, jednak może usprawnić produkcję w firmie i przynieść jej dodatkowe zyski. Pracodawca wydał polecenie służbowe udziału w szkoleniu, czy pracownicy muszą odbyć ten kurs? 

Nie, ponieważ brak udziału w szkoleniu nie spowoduje niemożności wykonywania obowiązków zawodowych. Pracownicy mogą odmówić udziału w kursie i nie powinni z tego powodu ponieść żadnych negatywnych konsekwencji.

Podsumowując, pracodawca co do zasady nie może wymagać od pracownika ukończenia kursów i szkoleń, chyba że są to szkolenia z zakresu BHP, PPOŻ lub są niezbędne do wykonywania obowiązków pracowniczych. Zatrudniony ma prawo odmówić udziału w szkoleniu bez względu na to, czy miałoby być ono finansowane z jego pieniędzy, czy też ze środków firmowych.