Kara za nieprzestrzeganie przepisów BHP
Przestrzeganie przepisów BHP należy do wspólnych obowiązków każdego pracodawcy i pracownika. Praktyka pokazuje niestety, że w niektórych przedsiębiorstwach reguły bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy nie są stosowane w praktyce. Jakie kara za nieprzestrzeganie przepisów BHP grożą stronom stosunku pracy i kto ponosi odpowiedzialność za naruszanie tych przepisów?
Przepisy BHP
Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest podstawowym obowiązkiem każdego zatrudniającego. To właśnie na pracodawcy spoczywa konieczność odpowiedniego przygotowania miejsc pracy dla każdej zatrudnianej osoby. Z kolei pracownicy zobowiązani są do przestrzegania ustalonych zasad, tak aby wykonywane przez nich obowiązki nie narażały ich na utratę zdrowia lub życia.
Pracodawcy nie wymyślają samodzielnie przepisów BHP, ponieważ są one ustalone odgórnie przez ustawodawcę. Dotyczy to przede wszystkim oznaczonych profesji, w których dochodzi do kontaktu z substancjami niebezpiecznymi dla ludzi – np. zakłady chemiczne, kopalnie, hale produkcyjne, firmy energetyczne i przesyłowe.
Obowiązki BHP pracodawcy
Przedsiębiorcy, którzy zatrudniają choćby jednego pracownika, są zobowiązani:
- organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;
- dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
- organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy;
- dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
- egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
- zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Powyższe obowiązki mogą być delegowane przez pracodawcę na wyznaczonego kierownika. Innymi słowy, zatrudniający nie musi samodzielnie wykonywać ciążących na nim obowiązków BHP, może przekazać ich realizację innemu pracownikowi, który sprawuje nadzór nad pozostałymi zatrudnionymi. Jest to sporym udogodnieniem, szczególnie w dużych zakładach pracy, które zatrudniają setki lub tysiące osób i pracodawca zwyczajnie nie miałby możliwości samodzielnego wdrożenia zasad BHP w firmie.
Dla objęcia kierownika, majstra, brygadzisty czy innej osoby kierującej pracownikami obowiązkami w sferze BHP, w rozumieniu art. 212 kp, nie jest konieczna żadna wyjątkowa forma, w szczególności obowiązki te nie muszą stanowić treści umowy o pracę lub innego źródła stosunku pracy, na podstawie którego osoba kierująca pracownikami jest zatrudniona, nie muszą także być włączone do zakresu czynności. Sam fakt pełnienia wobec pracowników funkcji kierowniczych czyni te osoby, jako osoby kierujące pracownikami, podmiotami obowiązków wymienionych w art. 212 kp. Stąd też pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych, z samej istoty sprawowanej funkcji jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, aby praca podległych mu pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami BHP.
Obowiązki BHP pracownika
Pracownicy są stroną stosunku pracy, która musi bezwzględnie przestrzegać narzuconych odgórnie norm bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z treścią art. 211 kp przestrzeganie przepisów i zasad BHP jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności jest on obowiązany:
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem;
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
- współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracownik nie tyko nie powinien świadczyć pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i stwarzają zagrożenie dla życia i zdrowia, ale wręcz nie może jej wykonywać wówczas, gdy ma świadomość tego, że swoim działaniem i podejmowanymi czynnościami narusza przepisy i zasady BHP, stwarzając zagrożenie życia i zdrowia.
Pracownik jest bezwzględnie zobligowany do przestrzegania norm BHP i jest to jego podstawowy obowiązek pracowniczy. Co więcej, zakres pracowniczego obowiązku przestrzegania przepisów BHP nie może zostać ograniczony w żadnych aktach podstawowych, w tym również w regulaminach pracy, czy w układach zbiorowych pracy.
Kara za nieprzestrzeganie przepisów BHP dla pracodawcy
Bagatelizowanie zasad BHP przez zatrudniającego stanowi wykroczenie, które zagrożone jest karą grzywny od 1000 do 30 000 zł. Nie ma przy tym znaczenia, czy w danym zakładzie pracy doszło do wypadku związanego z brakiem wdrożenia regulacji BHP przez pracodawcę. Sam fakt nieprzestrzegania tych przepisów jest wystarczający do tego, aby ukarać zatrudniającego.
Kiedy dojdzie do wypadku na terenie zakładu pracy, który pozostaje w ścisłym związku z brakiem zapewnienia przez pracodawcę bezpieczeństwa i higieny pracy, odpowiada on także odszkodowawczo względem poszkodowanego w takim zdarzeniu. Pracownik, który uległ wypadkowi wskutek zawinionych zaniedbań przełożonego w zakresie BHP, ma prawo żądać również stosownego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – rozmiar tego świadczenia zależy przy tym od okoliczności danej sprawy oraz ustaleń pokrzywdzonego.
Pamiętajmy, że brak wdrożenia przepisów BHP może skutkować także odpowiedzialnością karną pracodawcy – będzie tak, gdy dojdzie do popełnienia przestępstwa, np. śmierci pracownika wskutek braku odpowiednich przepisów regulujących bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz związanego z tym wypadku. Zgodnie z treścią art. 220 Kodeksu karnego każdy, kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Nie podlega jednak karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
Kara za nieprzestrzeganie przepisów BHP dla pracownika
Nieco inny rodzaj odpowiedzialności pojawi się w przypadku pracowników, którzy świadomie decydują się działać wbrew obowiązującym przepisom BHP. W tej sytuacji mamy do czynienia z naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych. Konsekwencją jest tutaj możliwość zastosowania przez pracodawcę:
- kary porządkowej;
- rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (w tzw. trybie dyscyplinarnym) – dotyczy to w szczególności powtarzających się naruszeń zasad BHP przez oznaczonego pracownika lub jednorazowego zachowania, które w sposób niezwykle poważny doprowadziło lub mogło doprowadzić do poważnej szkody wśród innych zatrudnionych lub w samym zakładzie pracy.
Zgodnie z treścią art. 108 § 1–2 kp za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować:
- karę upomnienia,
- karę nagany.
Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca może również stosować karę pieniężną.
Nie ma przeszkody do rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia na podstawie tego samego zdarzenia, za które została nałożona na pracownika kara porządkowa, gdy waga tego przewinienia jest na tyle znacząca, że okoliczności i konsekwencje (nawet ewentualne) jego popełnienia uzasadniają przekonanie pracodawcy o niemożności dalszego zatrudniania pracownika. Rozwiązanie stosunku pracy nie stanowi bowiem sankcji porządkowej w rozumieniu art. 108 kp. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę, za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia, na podstawie tego samego zdarzenia, za które została nałożona na pracownika kara porządkowa. Pracodawca ma takie prawo w każdym przypadku, w którym waga naruszenia obowiązków jest na tyle znacząca, że uzasadnia przekonanie pracodawcy o niemożności dalszego zatrudnienia pracownika.
Kara za nieprzestrzeganie przepisów BHP – podsumowanie
Nieprzestrzeganie przepisów BHP przez pracodawcę zawsze wiąże się z odpowiedzialnością jak za wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym, a w niektórych przypadkach także i odpowiedzialnością karną. Dodatkowo, w razie wypadku powstałego wskutek braku zasad BHP w firmie, pracodawca może odpowiadać odszkodowawczo wobec poszkodowanego. W przypadku pracownika, który nie przestrzega zasad BHP, istnieje odpowiedzialność dwustopniowa – zatrudniający może nałożyć na taką osobę karę porządkową albo zwolnić ją w trybie natychmiastowym (dyscyplinarnie).
