Jakie skutki niesie za sobą wcześniejszy powrót z urlopów związanych z rodzicielstwem?
Podejmowanie inicjatyw mających na celu wprowadzenie udogodnień dla osób będących rodzicami jest pożądane. Takie dodatkowe uprawnienia mogą zachęcić ludzi do posiadania dzieci. Jak wiadomo, obecnie Polska boryka z się z problemem przyrostu demograficznego, a to ma przełożenie na strukturę demograficzną kraju. Czy wcześniejszy powrót z urlopów związanych z rodzicielstwem jest zawsze możliwy?
Rodzaje urlopów związanych z rodzicielstwem
Dla rodziców dzieci nowo narodzonych lub przyjętych na wychowanie wprowadzono w Kodeksie pracy następujące rodzaje urlopów:
- macierzyński,
- rodzicielski,
- ojcowski,
- wychowawczy.
Powrót z urlopu macierzyńskiego
W związku z urodzeniem dziecka przepisy prawa pracy przewidują urlop macierzyński, którego wymiar zależy od liczby urodzonych dzieci:
- prawo do 20 tygodni urlopu macierzyńskiego przysługuje w przypadku urodzenia 1 dziecka przy 1 porodzie,
- prawo do 31 tygodni urlopu macierzyńskiego przysługuje w przypadku urodzenia 2 dzieci przy 1 porodzie,
- prawo do 33 tygodni urlopu macierzyńskiego przysługuje w przypadku urodzenia 3 dzieci przy 1 porodzie,
- prawo do 35 tygodni urlopu macierzyńskiego przysługuje w przypadku urodzenia 4 dzieci przy 1 porodzie,
- prawo do 37 tygodni urlopu macierzyńskiego przysługuje w przypadku urodzenia 5 i więcej dzieci przy 1 porodzie.
Urlop macierzyński może być wykorzystany przed przewidywaną datą porodu, jednak jego wymiar nie może w tym wypadku przekroczyć więcej niż 6 tygodni. Po porodzie pracownicy przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania przypadającego dla niej wymiaru.
Pracownicy w razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia również przysługuje urlop macierzyński, a jego wymiar wynosi 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż 1 dziecko przy 1 porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
Jeśli dziecko urodzone przez pracownicę zmarło po upływie 8 tygodni życia, zachowuje ona prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż 1 dziecko przy 1 porodzie, należy się w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
Matka dziecka, która wykorzystała po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, może zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy w następujących sytuacjach:
gdy pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko;
gdy przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony-ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.
W przypadku matki dziecka, która ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, możliwa jest rezygnacja z pozostałej części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu, jeżeli:
pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko albo pracownik-inny członek najbliższej rodziny;
przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony-ojciec dziecka albo ubezpieczony-inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.
We wskazanych przypadkach, kiedy pracownica rezygnuje z korzystania z urlopu macierzyńskiego, ma obowiązek złożyć pracodawcy wniosek o rezygnacji z tego urlopu. Wniosek można złożyć w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy.
Pracodawca udziela pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi-innemu członkowi najbliższej rodziny pozostałej części urlopu macierzyńskiego, na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego po rezygnacji z niego przez matkę dziecka.
Powrót z urlopu rodzicielskiego
Prawo do urlopu rodzicielskiego aktualnie przysługuje pracownikom-rodzicom dziecka w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze do 41 tygodni w przypadku urodzenia się 1 dziecka i 43 tygodni w przypadku urodzenia się większej liczby dzieci. Wyższy wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje rodzicom dziecka mającego zaświadczenie potwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, wydane przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego posiadającego specjalizację II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii, perinatologii, neonatologii, neurologii dziecięcej, kardiologii dziecięcej lub chirurgii dziecięcej, którzy mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do 65 tygodni w przypadku urodzenia się 1 dziecka i 67 tygodni w przypadku urodzenia się większej liczby dzieci.
Każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z powyższego wymiaru urlopu. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka. Ważne, żeby łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie przekroczył przysługującego im łącznie wymiaru. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Liczbę części urlopu ustala się na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie urlopu. Poza tym w liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części złożonych przez ubezpieczoną matkę dziecka lub ubezpieczonego ojca dziecka.
Urlop rodzicielski udzielany jest na wniosek pracownika. Wniosek może zostać złożony papierowo lub elektronicznie. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Wniosek o urlop rodzicielski należy złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Przy czym, co ważne, przepisy prawa nie regulują tego, z jakim wyprzedzeniem ani w jakiej formie należy złożyć wniosek o rezygnacji z urlopu rodzicielskiego.
Podobnie pracodawca nie ma też obowiązku uwzględnić wniosku o rezygnacji z urlopu rodzicielskiego.
Wniosek pracownika o rezygnacji z urlopu rodzicielskiego może zostać odrzucony, a pracodawca nie musi tego w żaden sposób uzasadniać.
Przykład 1.
Czy pracodawca pana Damiana prawidłowo nie uwzględnił jego wniosku o rezygnacji urlopu rodzicielskiego? Prawo nie nakazuje uwzględniania takiego wniosku przez pracodawcę, dlatego w tej sytuacji miał on prawo odmówić. Jeśli pracodawca zgodziłby się na taką rezygnację, pan Damian mógłby wrócić do pracy.
Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego nie powoduje utraty prawa do jego późniejszego wykorzystania, jeśli spełnione są przesłanki do jego udzielenia i nie został przekroczony jego wymiar i liczba części, w jakich może on zostać udzielony.
Urlop ojcowski
Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego powinien zostać złożony przez pracownika w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Wniosek o udzielenie pracownikowi-ojcu urlopu ojcowskiego lub jego części zawiera dane pracownika, tj. imię i nazwisko oraz wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop ojcowski albo jego część.
Powrót z urlopu wychowawczego
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy. Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Urlop wychowawczy udzielany jest w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy.
Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.
Oprócz tego pracownik może uzyskać dodatkowy okres urlopu wychowawczego, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika. W przypadku takiego dziecka pracownik może uzyskać dodatkowy urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do 1 miesiąca urlopu wychowawczego ze wskazanego wymiaru urlopu określonego i prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka.
Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach.
w każdym czasie – za zgodą pracodawcy,
po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Przykład 2.
Czy pani Aldona musi wykorzystać pozostałe 5 miesięcy urlopu wychowawczego, jeśli 2 kwietnia 2024 roku zawiadomiła pracodawcę o rezygnacji z tego urlopu, a pracodawca nie zajął stanowiska? Pani Aldona zakończy urlop wychowawczy 2 maja 2024 roku.
Wcześniejszy powrót z urlopów związanych z rodzicielstwem - czy zawsze jest możliwy?
Podsumowując, wcześniejszy powrót z urlopów związanych z rodzicielstwem jest możliwy w przypadku urlopu macierzyńskiego, wychowawczego i rodzicielskiego. Prawo pracy szczegółowo określa zasady rezygnacji z tych urlopów. Ważne, aby przed złożeniem rezygnacji z danego rodzaju urlopu sprawdzić, czy w konkretnym przypadku spełnione są do tego przesłanki.
