Dłuższy urlop dla rodziców wcześniaków - co się zmieniło?
Obowiązujące obecnie regulacje prawne dotyczące urlopów związanych z rodzicielstwem, w opinii wielu organizacji zrzeszających rodziców wcześniaków, a także w opinii Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w niedostatecznym stopniu uwzględniają sytuację matek i ojców dzieci wcześnie urodzonych. W związku z tym w Ministerstwie podjęto prace zmierzające do wprowadzenia w ustawie dłuższy urlop dla rodziców wcześniaków.
Petycja w sprawie wydłużenia urlopu macierzyńskiego
Z petycją dotyczącą dokonania zmiany w przepisach prawa, która pozwoli rodzicom/opiekunom prawnym wcześniaków oraz noworodków wymagających hospitalizacji odzyskać czas utracony w czasie hospitalizacji, w postaci pełnopłatnego urlopu macierzyńskiego/rodzicielskiego, wydłużonego o czas pobytu dziecka w szpitalu, wystąpiła Fundacja „Koalicja dla wcześniaka”, działająca w imieniu rodziców wcześniaków oraz 8 organizacji współtworzących Ogólnopolskie Porozumienie „Razem dla wcześniaków”, a także Fundacja Serce Dziecka i Fundacja Najdroższa Blizna, przy poparciu krajowej konsultant w dziedzinie neonatologii, prezesa Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego i prezesa Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Rzeczniczki Praw Dziecka i Rzecznika Praw Pacjenta.
W uzasadnieniu petycji wskazano, że aktualny stan prawny wymaga rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego wraz z porodem wcześniaka i umożliwia przerwanie go dopiero po 8 tygodniach (zgodnie z art. 181 Kodeksu pracy, w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala). Matki wcześniaków czują się, jak to określono w petycji, ograbione z urlopu macierzyńskiego podczas hospitalizacji ich ciężko chorych dzieci, gdyż nie mogą spędzać całego czasu ze swoim chorym dzieckiem. Aktualnie to szpital ustala czas, jaki matka może spędzić przy hospitalizowanym dziecku. Rodzice wcześniaków spędzają bardzo dużo czasu na wizytach lekarskich oraz różnorakich terapiach wspierających rozwój dziecka. Mamy wcześniaków i chorych noworodków, wymagających hospitalizacji, potrzebują czasu z dzieckiem w domu. Dlatego też rodzic/opiekun każdego wcześniaka i noworodka wymagającego hospitalizacji po narodzinach powinien móc korzystać z urlopu macierzyńskiego/rodzicielskiego wydłużonego o czas pobytu dziecka w szpitalu.
Petycję podpisało około 14 000 osób. Pozostaje ona aktywna, co nadal umożliwia składanie podpisów.
Stanowisko Rzecznika Praw Pacjenta
W piśmie z 11 stycznia 2024 roku Rzecznik Praw Pacjenta poparł postulaty zawarte w petycji, wskazując, że wcześniak to noworodek, którego szanse na przeżycie zależą od tygodnia ciąży, w którym przyszedł na świat oraz od masy urodzeniowej. Skrajne wcześniaki spędzają w szpitalu nawet kilka miesięcy, a ich mamy cierpią z powodu strachu o życie dziecka. Jednocześnie zdają sobie one sprawę z tego, że „ucieka im” urlop macierzyński i przemija czas spędzany z dzieckiem w domu. Często zdarza się tak, że zaraz po wyjściu ze szpitala muszą wracać do pracy. Dodatkowo rodzice wcześniaków po powrocie do domu spędzają bardzo dużo czasu na wizytach lekarskich oraz terapiach wspierających rozwój dziecka.
Aktualne przepisy prawa określają wprost czas trwania urlopu macierzyńskiego, który liczony jest od dnia porodu lub od dnia przed narodzinami dziecka (jednak nie dłużej niż 6 tygodni przed porodem). Po urodzeniu przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem, aż do wyczerpania wymiaru 20 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka. Wymiar ten jest obecnie taki sam dla dzieci urodzonych w terminie, jak i długotrwale hospitalizowanych.
Urlop dla rodziców wcześniaków a prace rządowe
W Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej powołano Zespół ds. poprawy sytuacji rodziców wcześniaków i dzieci hospitalizowanych po narodzinach. 14 marca 2024 roku zaprezentowano stronie społecznej propozycje rozwiązań, które mają znaleźć się w przygotowywanym projekcie ustawy, będącym odpowiedzią na wniesione postulaty w zakresie wprowadzenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Ustalono, że ten dodatkowy urlop dla rodziców wcześniaków i dzieci hospitalizowanych powinien być płatny w stu procentach. Powinien być urlopem fakultatywnym, nieprzymusowym, udzielanym na wniosek rodziców dzieci hospitalizowanych po narodzinach oraz przedwcześnie urodzonych. Urlop ten nie byłby zarezerwowany wyłącznie dla matek, ale także ojców, prawnych opiekunów, czyli rodzin, rodziców adopcyjnych czy też rodziców zastępczych.
Główne założenia przyjętych rozwiązań przewidują wprowadzenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego:
- przysługującego rodzicom (także adopcyjnym i rodzinom zastępczym) hospitalizowanych wcześniaków oraz hospitalizowanych noworodków urodzonych w terminie;
- fakultatywnego, udzielanego na wniosek;
- płatnego w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku;
- o wymiarze wydłużanym w okresach tygodniowych, w przeliczeniu tydzień za tydzień, tzn. tydzień hospitalizacji dziecka oznacza dodatkowy tydzień urlopu macierzyńskiego, przy wprowadzeniu maksymalnego wymiaru tego dodatkowego urlopu (w stosunku do skrajnych wcześniaków, tj. urodzonych przed 28. tygodniem ciąży albo z masą urodzeniową poniżej lub równą 1000 g, dodatkowy urlop macierzyński zostanie jeszcze wydłużony).
Osobom ubezpieczonym niebędącym pracownikami będzie przysługiwał zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Świadczenie rodzicielskie ulegnie odpowiedniemu wydłużeniu o okres będący odpowiednikiem dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Końcowe rozwiązania będą poddane roboczym uzgodnieniom z resortami odpowiedzialnymi za poszczególne pragmatyki służbowe, a przedstawienie projektu ustawy zaplanowano na kolejne posiedzenie Zespołu, w maju 2024 roku.
Przyjęcie koncepcji wprowadzenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, jak można oczekiwać, nie będzie się wiązało z odstąpieniem od zasady, że zwykły urlop macierzyński nie może być przerwany przed upływem pierwszych 8 tygodni jego trwania. Ustalenie w obowiązujących obecnie przepisach tego minimalnego okresu nieprzerwanego trwania urlopu macierzyńskiego, liczonego od dnia porodu, służy ochronie zdrowia kobiety oraz regeneracji jej sił w związku z ciążą i porodem. W stanowisku Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, wyrażonym w piśmie z 23 kwietnia 2009 roku (SPS-023-8720/09), wskazano, że propozycja zmiany art. 181 Kodeksu pracy tak, aby matki dzieci, które tuż po urodzeniu ze względów medycznych wymagają hospitalizacji, mogły przerwać urlop macierzyński bez konieczności wykorzystania 8 tygodni przypadających bezpośrednio po porodzie, budzi istotne zastrzeżenia ze względu na konsekwencje jej przyjęcia. Skutkowałoby to bowiem pozbawieniem pracownicy części urlopu macierzyńskiego, która powinna przypadać bezpośrednio po porodzie i umożliwiać pracownicy pełne zregenerowanie sił po ciąży i porodzie. Gwarancja korzystania przez pracownicę bezpośrednio po porodzie z określonego wymiaru urlopu macierzyńskiego jest standardem wynikającym z prawa międzynarodowego, w tym także unijnego, jak również z regulacji obowiązujących w naszym kraju, poczynając od okresu międzywojennego. Tak więc przyjęty obecnie przez Ministerstwo kierunek zmian w prawie w postaci wprowadzenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a nie możliwości skrócenia urlopu przed upływem 8 tygodni po porodzie, jest zgodny z prezentowanym wcześniej przez Ministerstwo poglądem.
Stanowisko Rzecznika Praw Dziecka
W stanowisku z 19 marca 2024 roku Rzecznik Praw Dziecka wskazał, że omawiana inicjatywa wzbudziła pozytywne reakcje, choć niektóre rozwiązania budzą wątpliwości ekspertów ze środowiska medycznego, którzy podkreślają, że propozycja górnej granicy dodatkowego urlopu (8 tygodni) nie uwzględnia w dostatecznym stopniu potrzeb rodziców skrajnych wcześniaków. Dzieci, które urodziły się między 24. a 28. tygodniem, pozostają w szpitalu często dłużej niż 2 miesiące. Zaproponowano wydłużenie tego czasu do 15 tygodni.
Z zapowiedzi Ministerstwa wynika, że będzie ono jeszcze weryfikowało dane statystyczne dotyczące liczby urodzeń skrajnych wcześniaków. Staną się one podstawą do sformułowania ostatecznych rozwiązań. Założeniem jest, by projekt był gotowy na 26 maja (Dzień Matki), a ustawa na 17 listopada 2024 roku (Dzień Wcześniaka).
