Władza rodzicielska a obowiązki pracownicze

Autor

Marta Milan

Artykuły autora

Choć kwestie związane z rodziną pracownika należą niewątpliwie do sfery związanej z życiem prywatnym, w nierozerwalny sposób wpływają również na przebieg zatrudnienia. Władza rodzicielska przysługuje rodzicom do momentu ukończenia przez dziecko 18 roku życia i do tego czasu sąd może ingerować w sposób jej wykonywania.

Sąd może zwrócić się do pracodawcy o dokumenty związane z zatrudnieniem rodzica

Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom dziecka. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zawierają szczegółowe regulacje wskazujące, kto uznawany jest za rodzica dziecka – mogą to być m.in. matka oraz jej mąż (uznawany za ojca dziecka z uwagi na małżeństwo z matką biologiczną), ojciec, który uznał ojcostwo poprzez złożenie odpowiedniej deklaracji przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oraz rodzice adopcyjni, którzy przysposobili dziecko.

Obowiązujące przepisy nie wskazują dokładnie, czym jest władza rodzicielska, ograniczając się do stwierdzenia, że w jej skład wchodzą w szczególności decyzje dotyczące osoby dziecka (na przykład decydowanie o sposobie leczenia), jego majątku (na przykład złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku) i sposobu wychowania (na przykład decyzje związane z kształtowaniem światopoglądu).

Władza rodzicielska może zostać zmodyfikowana poprzez jej ograniczenie albo zupełne pozbawienie rodzica prawa do jej sprawowania.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej następuje zazwyczaj w dwóch sytuacjach:

1. gdy rodzice dziecka rozwodzą się i osiągnięcie porozumienia dotyczącego dalszego wspólnego wychowywania dziecka nie jest możliwe oraz
2. gdy dobro dziecka jest zagrożone.

Dobro dziecka może zostać uznane za zagrożone wówczas, gdy rodzice dziecka dopuszczają się nieprawidłowości w sprawowaniu opieki, na przykład wtedy, gdy podstawowe potrzeby dziecka (m.in. zapewnienie bezpiecznego miejsca zamieszkania czy odpowiedniego wyżywienia) zostają zaniedbane. Jeżeli ograniczenia wprowadzone przez sąd nie skutkują albo rodzic w rażący sposób narusza swoje obowiązki względem dziecka (np. swoim zachowaniem naraził dziecko na niebezpieczeństwo utraty życia), sąd może wydać orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej.

Przykład 1.

Joanna i Mirosław rozwodzą się. Z uwagi na napiętą atmosferę dotyczącą przyczyn rozwodu i winy w rozkładzie pożycia małżonkowie nie potrafią porozumieć się co do dalszego wykonywania władzy rodzicielskiej względem dwóch synów. Biegły sądowy powołany w sprawie ocenił, że z uwagi na dobro dzieci najlepszym rozwiązaniem będzie powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej Joannie oraz ograniczenie władzy rodzicielskiej Mirosława. Sąd po przesłuchaniu stron uznał, że zaproponowane przez biegłych rozwiązanie jest najkorzystniejsze dla dzieci. Po uprawomocnieniu wyroku rozwodowego dzieci zamieszkają z matką, a Mirosław będzie miał prawo do współdecydowania w najistotniejszych kwestiach (np. o zgodzie na wydanie paszportu, wyjazd za granicę, wybór odpowiedniego długoterminowego leczenia czy sposobie kontynuowania nauki).

W toku sprawy związanej z wykonywaniem władzy rodzicielskiej sąd (zarówno rodzinny, jak i sąd okręgowy prowadzący sprawę o rozwód pracownika i jego małżonka) ma niezwykle szerokie uprawnienia związane z postępowaniem dowodowym. Dowodem w sprawie może stać się w zasadzie wszystko, co ma znaczenie dla jej rozstrzygnięcia. Jeżeli zatem sąd uzna, że jakaś okoliczność dotycząca sprawowania władzy rodzicielskiej i wszystkich obowiązków z niej wynikających wymaga ustalenia poprzez przedłożenie stosownych dokumentów, może zobowiązać zarówno strony, jak i inne osoby (np. pracodawcę jednego z rodziców) do przedłożenia istotnych dla sprawy dokumentów.

W praktyce najczęściej dokumenty związane z zatrudnieniem mają znaczenie w kontekście spraw o alimenty. Każdy z rodziców jest zobowiązany do łożenia na utrzymanie dziecka do chwili, w której jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie (najczęściej do momentu ukończenia studiów w trybie dziennym, o ile dziecko kontynuuje naukę). W sprawach alimentacyjnych okoliczności dotyczące wysokości zarobków bardzo często budzą kontrowersje. Aby rozwiązać spór, sąd może zwrócić się do pracodawcy rodzica z żądaniem przedstawienia dokumentów dotyczących finansowych warunków zatrudnienia. W takiej sytuacji może również zażądać przedstawienia zeznań podatkowych.Kurator sądowy jest uprawniony do przeprowadzenia wywiadu zarówno w miejscu zamieszkania rodzica, jak i w jego miejscu pracy. Kurator może porozmawiać z przełożonymi pracownika-rodzica na temat jego zachowania w miejscu pracy, opinii wśród przełożonych oraz innych pracowników, sytuacji rodzinnej itd.

Czy grafik pracy może utrudnić kontakty z dzieckiem?

Jeżeli rodzic nie sprawuje władzy rodzicielskiej na co dzień, ma zazwyczaj prawo do tzw. kontaktów (osobistej styczności) z dzieckiem. Powinny być one uregulowane w sposób odpowiedni do wieku dziecka, jego najlepiej pojętego interesu oraz możliwości rodziców.

W najbardziej typowej sytuacji kontakty regulowane są poprzez zapewnienie rodzicowi prawa do spędzania z dzieckiem:

• dwóch weekendów w ciągu miesiąca (od piątku do niedzieli);
• jednego popołudnia w ciągu tygodnia po zakończeniu zajęć w szkole lub przedszkolu;
• świąt w systemie naprzemiennym;
• jednego miesiąca wakacji letnich;
• jednego tygodnia ferii zimowych.

W oczywisty sposób terminy kontaktów powinny być dostosowane do systemu pracy rodzica, chociaż z uwagi na potrzebę zapewnienia dziecku należytej stabilizacji sąd będzie wymagał od rodziców współpracy i umożliwienia wykonywania kontaktów w sposób możliwie przewidywalny i regularny.

Praca zmianowa nie powinna stanowić przeszkody dla sposobu wykonywania kontaktów i sąd powinien uwzględnić czas i termin pracy przy określeniu kontaktów rodzica z dzieckiem.

Sąd nie może całkowicie zlekceważyć pracy rodzica, w oczywisty sposób zatrudnienie jest bowiem powiązane z możliwością łożenia na utrzymanie dziecka. Uregulowanie kontaktów może nastąpić również w sposób możliwie jak najbardziej elastyczny, chociaż ich faktyczne wykonywanie będzie w istotny sposób uzależnione od dobrej woli obojga rodziców i ich wzajemnej postawy.

Przykład 2.

Hanna pracuje jako stewardessa. Jej grafik jest różny w zależności od miesiąca. W toku postępowania o uregulowanie kontaktów Hanna porozumiała się ze swoim pracodawcą i ustaliła, że w każdym kolejnym miesiącu nie będzie miała dyżurów w żaden wtorek ani sobotę. Sąd powinien dostosować sposób orzeczenia do grafiku pracy Hanny.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej a prawo pracownika do zwolnienia opiekuńczego

Rodzicom dziecka przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego (tzw. opieka na dziecko). Zwolnienie dotyczy potrzeby opieki nad dzieckiem zdrowym w przypadku niespodziewanego zdarzenia (np. zamknięcia żłobka czy przedszkola) oraz opieki nad dzieckiem chorym do momentu ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Z uwagi na to, że władza rodzicielska może być uregulowana w rozmaity sposób, powstaje pytanie, czy ze zwolnienia opiekuńczego może skorzystać osoba, której władza rodzicielska została ograniczona. Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach wskazuje jednakże, że zwolnienie przysługuje pracownikowi bez względu na to, kto w rzeczywistości sprawuje faktyczną opiekę nad dzieckiem (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 26 listopada 1998 r. wydane w sprawie o sygn. I PKN 460/98). Z tego względu należy uznać, że skoro rodzic posiadający ograniczoną władzę rodzicielską nie został zupełnie jej pozbawiony i w jakimś stopniu nadal sprawuje władzę nad dzieckiem, ma on prawo do skorzystania ze zwolnienia opiekuńczego z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.