Zniesienie wspólności majątkowej w małżeństwie - jak to zrobić?

Zniesienie wspólności majątkowej może nastąpić dobrowolnie, w wyniku zawarcia intercyzy, lub przymusowo, na mocy orzeczenia sądu. Jakie są skutki zniesienia wspólności? Czy się różni sądowe zniesienie wspólności od intercyzy? 

Intercyza, czyli dobrowolne zniesienie wspólności majątkowej

Małżonkowie mogą porozumieć się i znieść wspólność majątkową zawierając intercyzę.

Można to zrobić przed zawarciem małżeństwa lub już w trakcie trwania małżeństwa. Wymaga wizyty u notariusza, bo intercyza musi mieć formę aktu notarialnego.

Sprawa jest prosta, gdy intercyza jest podpisywana przed zawarciem małżeństwa. W takim małżeństwie w ogóle nie powstaje majątek wspólny małżonków. Każdy z nich ma swój majątek osobisty sprzed zawarcia małżeństwa i nabyty “dla siebie” po zawarciu małżeństwa.

Co, jeśli intercyza jest zawierana w trakcie trwania małżeństwa, gdy zdążył już powstać majątek wspólny małżonków? Niepodzielny dotąd majątek wspólny, objęty wspólnością majątkową, przekształca się we współwłasność “po połowie”. Małżonkowie mogą się nią więc podzielić, mogą tę współwłasność w prosty sposób znieść (np. umawiając się, że jeden ze wspólnych dotąd samochodów będzie własnością męża, a drugi - żony z odpowiednią dopłatą od męża, bo drugie auto ma mniejszą wartość).

Nie ma przeszkód, żeby w trakcie trwania małżeństwa zmienić intercyzę lub ją rozwiązać. W razie jej rozwiązania, co do zasady powstaje między małżonkami wspólność majątkowa.

Dwa rodzaje intercyzy znoszącej wspólność

Jaką intercyzę wybrać? Są dwie możliwości.

Pierwsza to “zwykła” rozdzielność majątkowa (art. 51 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Tu zasada jest prosta. Każdy z małżonków ma swój majątek osobisty. To, co zarobi “jest jego”. Jeśli małżonkowie się rozwiodą, każdy pozostaje przy swoim majątku. Mogą powstać duże różnice między majątkiem męża i żony, szczególnie wtedy, gdy jeden z małżonków pracował, a drugi został w domu i zajmował się dziećmi. 

Drugi rodzaj intercyzy to rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków (art. 51² K.r.o.). Tu również nie ma majątku wspólnego, każdy z małżonków pracuje na swój majątek osobisty. Czy więc się to różni od “zwykłej” intercyzy? Różnice ujawnią się, gdy rozdzielność majątkowa ustanie (np. w wyniku rozwodu, śmierci małżonka):

• porównywana jest wtedy wartość obu majątków (męża i żony), według zasad szczegółowo opisanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym;
• następnie ten małżonek, którego majątek jest mniejszy, może żądać od drugiego małżonka odpowiedniego wyrównania;
• w razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.

Zniesienie wspólności majątkowej przez sąd

Nie zawsze małżonkowie chcą i potrafią się porozumieć w sprawach majątkowych. Zdarza się np., że jeden z małżonków trwoni wspólny majątek. Na wniosek małżonka, sąd może ustanowić rozdzielność majątkową bez zgody drugiego z małżonków. Nazywa się to “przymusowym ustrojem majątkowym”. Podstawą prawną jest art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. 

Sąd nie ustanowi rozdzielności majątkowej “na życzenie”. Musi być spełniony podstawowy warunek: ustanowienie rozdzielności majątkowej jest uzasadnione “ważnymi powodami”.

Sądy za “ważne powody” uzasadniające zniesienie wspólności majątkowej przyjmują m.in.:

• długotrwałą separację faktyczną małżonków, która uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym;
• poważne zagrożenie interesu majątkowego któregoś z małżonków, np. w związku z trwonieniem majątku.

Umowne czy sądowe zniesienie wspólności majątkowej - różnice

Na co się zdecydować: umowne czy sądowe zniesienie wspólności majątkowej w małżeństwie? Wszystko zależy od okoliczności i celu, jaki chcemy osiągnąć. Przed podjęciem decyzji warto mieć na uwadze, że:

• umowne zniesienie wspólności (intercyza) jest szybsze, wystarczy podpisanie umowy u notariusza; przy sądowym zniesieniu trzeba czekać na zakończenie postępowania sądowego, co w razie sporu między małżonkami może trwać;
• do umownego zniesienia wspólności potrzebna jest zgoda obu małżonków; do sądowego wystarczy wniosek jednego z małżonków;
• sądowe zniesienie wspólności może w wyjątkowych przypadkach nastąpić z datą wsteczną, umowne zniesienie wspólności majątkowej - nie;
• sądowe zniesienie wspólności majątkowej jest skuteczne wobec osób trzecich (np. kontrahentów) niezależnie od tego, czy o nim wiedzieli, czy nie;  przy umownym zniesieniu wspólności, powoływanie się na intercyzę wobec osób trzecich będzie skuteczne wtedy, gdy osoby te o zawarciu i rodzaju intercyzy wiedziały - a więc gdy np. przy zawarciu umowy poinformowano o tym kontrahenta.

Sądowe zniesienie wspólności majątkowej z datą wsteczną

Sąd może ustanowić rozdzielność majątkową “wstecz”. Zasadą jest wprawdzie, że rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Ale w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Pozew wierzyciela o zniesienie wspólności majątkowej

Sądowego zniesienia wspólności może żądać także wierzyciel któregoś z małżonków. Chodzi tu o sytuację, gdy jeden z małżonków jest zadłużony, a komornik nie może od niego wyegzekwować należności. 

Dlaczego wierzyciel może mieć problemy z odzyskaniem należności od małżonka, w którego małżeństwie obowiązuje wspólność majątkowa? Wiele osób błędnie sądzi, że jeśli ktoś ma w małżeństwie wspólność majątkową, to łatwiej będzie od niego wyegzekwować długi, bo na majątek “składa się” też małżonek dłużnika. Z przepisów wynika jednak coś innego.

Żeby komornik mógł sięgnąć do majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, musi być dodatkowo spełniony ważny warunek. Wyrokowi czy nakazowi zapłaty wydanemu przez sąd, musi być nadana tzw. sądowa klauzula wykonalności obejmująca możliwość prowadzenia egzekucji komorniczej ze wspólnego majątku małżonków. Żeby sąd taką klauzulę wykonalności nadał, wierzyciel musi wykazać, że małżonek dłużnika zgodził się na zaciągnięcie zobowiązania, z którego dług wynika. Trzeba to wykazać dokumentem. W praktyce większość osób zawierających umowy nie dba o to, żeby małżonek dłużnika zgodził się na piśmie na zaciągnięcie zobowiązania. Bez takiej zgody, małżonek dłużnika może skutecznie powstrzymać egzekucję komorniczą z majątku wspólnego.

W takiej sytuacji wierzyciel może zażądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej w małżeństwie swojego dłużnika. W rezultacie będzie mógł prowadzić egzekucję z tej części wspólnego majątku, która po zniesieniu wspólności należeć będzie do jego dłużnika.

Upadłość małżonka powoduje zniesienie wspólności

Rozdzielność majątkowa może również powstać z mocy prawa, w razie:

• ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, lub 
• ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje wspólność majątkowa.

Zniesienie wspólności majątkowej w wyniku separacji

Również orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Wspólność majątkowa więc ustaje. Chodzi tu oczywiście o separację prawną, orzeczoną przez sąd w wyniku złożenia pozwu o separację. 

Co jeśli separacja zostanie zniesiona? Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy (wspólność majątkowa). Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.