Długi pozostawione w spadku – jak ich uniknąć?

Masa spadkowa może składać się z dwóch różnych elementów – aktywów, które stanowią prawa i rzeczy majątkowe, oraz pasywów, które są niespłaconymi długami zmarłego. Czy długi pozostawione w spadku muszą zostać spłacone jeśli przyjmujemy takowy?

Jak dochodzi do nabycia długów spadkowych?

Osoba powołana do dziedziczenia nie musi być spadkobiercą – przysługuje jej bowiem prawo do odrzucenia spadku, niezależnie od tego, co będzie wchodziło w jego skład. Odrzucenie jest jednak ograniczone czasowo, ponieważ może nastąpić tylko w ciągu 6 miesięcy, licząc od dnia, w którym dana osoba dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku. Taka chwila następuje najczęściej w dniu śmierci spadkodawcy, choć oczywiście może mieć miejsce w późniejszym okresie, np. wtedy, gdy pierwsi w kolejności spadkobiercy odrzucą spadek i dojdzie do niego dalszy krewny spadkodawcy.

Nabycie długów spadkowych może nastąpić na dwa różne sposoby:

• poprzez złożenie oświadczenia woli o nabyciu spadku przez osobę powołaną do dziedziczenia w terminie do 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedziała się ona o tytule swojego powołania do spadku,
• z mocy samego prawa po upływie ww. okresu – jeśli powołany nie złoży oświadczenia woli o odrzuceniu spadku, poczytuje się, że nabył on spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Czym są długi spadkowe?

Okazuje się, że nie wszystkie długi pozostawione przez zmarłego wchodzą w skład masy spadkowej. Jeśli więc dana osoba nabyła spadek i obawia się, że jest odpowiedzialna za zobowiązania spadkodawcy, w pierwszej kolejności powinna ona ustalić, czy dane zobowiązanie nie wygasło wraz z jego śmiercią.

Do masy spadkowej nie wchodzą prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą i te niemające charakteru majątkowego. Przykładowo do spadku nie będą wchodziły służebności osobiste spadkodawcy, użytkowanie, ani co do zasady obowiązki wynikające z umowy o dzieło.

Zgodnie z treścią art. 922 Kodeksu cywilnego prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach kc.

Odpowiedzialność za długi pozostawione w spadku

Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku powinno być poprzedzone w pierwszej kolejności sprawdzeniem, co dokładnie wchodzi w skład masy spadkowej. Można to zrobić samodzielnie lub przy pomocy wyspecjalizowanych firm, ew. detektywów, którzy ustalą zarówno pasywa, jak i aktywa spadkowe.

Załóżmy jednak, że spadkobierca przyjął spadek, który jak się później okazało, posiada w swym składzie znaczne ilości nieuregulowanych zobowiązań. Nie zawsze będzie to oznaczało pełną odpowiedzialność spadkobiercy. Jeśli nabył on spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to jego odpowiedzialność za długi jest ograniczona do wysokości stanu czynnego spadku. Innymi słowy, długi pozostawione w spadku trzeba będzie spłacić tylko do tej wysokości, która stanowi faktyczną dodatnią wartość spadku (nawet jeśli zobowiązania są znacznie wyższe). Warto zapamiętać, że zgodnie z obowiązującymi przepisami automatyczne nabycie spadku po upływie 6 miesięcy następuje właśnie z dobrodziejstwem inwentarza, a nie wprost.

Przykład 1.

Pani Iwona jest jedyną córką pana Zygmunta i pani Katarzyny. Jej ojciec zmarł, gdy kobieta była jeszcze niepełnoletnia i cały spadek przepisał swojej żonie – matce pani Iwony. W 2021 roku zmarła pani Katarzyna, która nie miała żadnej innej rodziny, prócz swojej jedynej córki. Kobieta nie pozostawiła po sobie żadnego testamentu, stąd cały spadek trafi w ręce pani Iwony, która nie złożyła żadnego oświadczenia spadkowego, choć od śmierci matki minęło już 8 miesięcy. W tej sytuacji doszło do nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza z mocy samego prawa. Pani Iwona dowiedziała się niedawno, że jej matka pozostawiła po sobie kilka nieuregulowanych pożyczek na łączną kwotę 38 000 zł. W skład spadku wszedł zaś samochód osobowy o wartości 15 000 zł oraz oszczędności w łącznej kwocie 12 000 zł. Czynny stan spadku wynosi w tej sytuacji 27 000 zł i do takiej kwoty będzie odpowiadać pani Iwona (nie zaś do pełnej wartości długu).

Przykład 2.

Pan Maciej złożył oświadczenie o prostym nabyciu spadku po swoim wuju – panu Leonie. Był przekonany, że w skład spadku wchodzi wyłącznie cenna nieruchomość, biżuteria oraz oszczędności, które łącznie są warte 560 000 zł. Po pół roku od załatwienia formalności spadkowych okazało się, że wujek nie uregulował kilku dużych pożyczek na łączną kwotę 750 000 zł. W tej sytuacji pan Maciej będzie odpowiadał za całość zadłużenia, ponieważ przyjął spadek wprost, a nie z dobrodziejstwem inwentarza.

Przedawnienie długów spadkowych

Przyjęcie spadku z długami oznacza, że spadkobierca jest zobowiązany do ich uregulowania. Ratunkiem w takiej sytuacji może być jednak powołanie się na zarzut przedawnienia. Długi spadkowe mają bowiem charakter świadczeń majątkowych, a te podlegają ogólnym zasadom przedawnienia. Jeśli więc od chwili wymagalności danego zobowiązania upłynął odpowiedni okres, spadkobierca może zwolnić się od swojej odpowiedzialności, a wierzyciel nie zmusi go żadnymi środkami do spłaty długu spadkodawcy.

Zgodnie z treścią art. 118 kc, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

Przykład 3.

Pani Kamila nabyła wprost spadek po swojej matce – pani Łucji. Łączna wartość majątku zmarłej wynosiła 46 000 zł. Po 2 latach od nabycia spadku do pani Kamili odezwał się wierzyciel jej zmarłej matki – pan Piotr, który pożyczył spadkodawczyni kwotę 800 000 zł. Umowa pożyczki została zawarta na miesiąc przed śmiercią pani Łucji – kobieta otrzymała całą kwotę, którą następnie wydała, o czym nie wiedziała jej córka (cała pożyczka została zużyta i nie zwrócono pożyczkodawcy nawet części pieniędzy). W tej sytuacji pani Kamila będzie odpowiedzialna za zwrot całej pożyczki, ponieważ tego rodzaju zobowiązania przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od dnia wymagalności roszczenia. Nie ma tutaj żadnego znaczenia, że pożyczka została zużyta w całości, a spadkobierczyni nie wiedziała o jej istnieniu.

Przykład 4.

Pan Ignacy nabył wprost spadek po swoim dziadku – panu Tadeuszu. Łączna wartość majątku zmarłego wynosiła 50 000 zł. Po 5 latach od dnia nabycia spadku do pana Ignacego odezwał się dawny kolega jego dziadka – pan Mirosław, który pożyczył spadkodawcy kwotę 35 000 zł (pożyczka nigdy nie została spłacona przez pana Tadeusza). W tej sytuacji pan Ignacy może powołać się na zarzut przedawnienia roszczenia pana Mirosława – nie musi spłacać pożyczki dziadka, ponieważ minęło ponad 3 lata od jej udzielenia (a taki jest okres przedawnienia umów pożyczkowych).

Jeśli wierzyciele spadkodawcy upomną się o zaległe zobowiązania zmarłego, należy w pierwszej kolejności sprawdzić, czy nie doszło do przedawnienia długu. W żadnym wypadku nie wolno płacić wierzycielom nawet części długu, ponieważ oznacza to przyznanie się do zobowiązania – wówczas nie będzie można skorzystać z instytucji przedawnienia, nawet gdy faktycznie miałoby ono zastosowanie.

Warto w tym miejscu dodać, że zgodnie z regulacją zawartą w art. 1030 kc do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. Po dokonanym dziale wierzyciele mogą żądać egzekucji z całego majątku spadkobiercy, nawet tego, który należał do niego jeszcze przed dziedziczeniem.

Długi pozostawione w spadku- podsumowanie

Przyjęcie spadku z długami oznacza powstanie odpowiedzialności za pozostawione zobowiązania zmarłego. Można ją jednak ograniczyć poprzez przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – w tej sytuacji istnieje niekiedy możliwość nawet całkowitego uwolnienia się od obowiązku spłaty (gdy w skład spadku nie wejdą żadne wartościowe rzeczy lub prawa). Innym sposobem na uwolnienie się od odpowiedzialności za długi spadkowe jest powołanie się na zarzut przedawnienia roszczenia, pod warunkiem jednak, że przedawnienie może być zastosowane względem danego zobowiązania.