Długi małżonka - kto ponosi za nie odpowiedzialność?

Na skróty

Małżeństwo opiera się na trzech podstawowych więziach – więzi fizycznej, emocjonalnej oraz ekonomicznej. Stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami często bywają przedmiotem gorących sporów, zwłaszcza jeżeli mąż i żona nie zgadzają się odnośnie sposobu zarządzania domowymi finansami. Kto zatem ponosi odpowiedzialność za długi małżonka powstałe po ślubie?

Małżonkowie mogą wybrać ustrój majątkowy

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują różne rodzaje ustrojów majątkowych tj. systemów regulujących stosunki majątkowe pomiędzy mężem a żoną:

ustrój wspólności majątkowej;
ustrój rozdzielności majątkowej;
ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Aby wprowadzić w małżeństwie ustrój inny niż wspólność, konieczne jest zawarcie stosownej umowy majątkowej w formie aktu notarialnego.

Ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej obowiązuje pomiędzy małżonkami z mocy ustawy tj. automatycznie od chwili zawarcia małżeństwa, o ile małżonkowie – przed albo po ślubie – nie postanowili inaczej.

System majątkowy obowiązujący w małżeństwie obejmuje nie tylko wskazanie, któremu z małżonków i w jakim zakresie przypadają na własność nabyte w czasie trwania związku prawa, lecz również kto ponosi odpowiedzialność za długi małżonka lub oboje małżonków w tym okresie.

W systemie wspólności majątkowej istnieją trzy majątki – majątek wspólny małżonków, do którego wchodzą wszystkie przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa oraz dwa majątki odrębne każdego z małżonków, do którego wchodzą przede wszystkim przedmioty nabyte przed ślubem albo te otrzymane w darowiźnie lub spadku. W systemie rozdzielności majątkowej istnieją dwa odrębne majątki – każdy z małżonków ma swój majątek osobisty. System dotyczący wyrównania dorobków pozwala na zasądzenie od jednego z małżonków na rzecz drugiego połowy nadwyżki uzyskanej w trakcie trwania tego ustroju.

Mąż i żona odpowiadają za zwykłe wydatki

Odpowiedzialność za długi małżonka zaciągnięte bez wiedzy i zgody drugiego małżonka – jest uzależniona w dużej mierze od rodzaju długu, tj. przede wszystkim sposobu przeznaczenia środków uzyskanych w wyniku powstania zobowiązania.

Przepis art. 30 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

„§ 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.
§ 2. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.
§ 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome”.

Jeżeli mąż albo żona zaciągają dług po to, aby pokryć koszty tzw. zwykłych potrzeb rodziny, wówczas oboje małżonkowie ponoszą odpowiedzialność za taką wierzytelność. Zasada ta znajduje zastosowanie w każdej sytuacji, nawet wówczas, gdy pomiędzy małżonkami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej i małżonkowie nie mają w ogóle żadnego wspólnego majątku.

Zwykłymi potrzebami rodziny są wydatki związane z zakupem żywności, odzieży, leków, opłaceniem kosztów utrzymania mieszkania itd. Do tej kategorii nie będą zaliczane na przykład długi małżonka zaciągnięte w związku z prowadzeniem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej.

Odpowiedzialność małżonków w takiej sytuacji ma charakter solidarny, tj. wierzyciel (np. podmiot udzielający pożyczki czy kredytu) może domagać się zaspokojenia długu zarówno od obojga małżonków, jak i od każdego z nich z osobna.

Przykład 1.

Pani Janina i pan Mateusz są małżeństwem od 15 lat. Oboje pracują, choć ostatnio ciężko im jest pokryć bieżące wydatki – najmłodsza córka poważnie zachorowała, a leczenie okazało się bardziej kosztowne, niż przewidywano. Aby pokryć bieżące wydatki związane z zakupem żywności i opłaceniem rachunków, pani Janina zdecydowała się na skorzystanie z usług firmy oferującej krótkoterminowe pożyczki, tzw. chwilówki. Nie powiedziała mężowi o tej pożyczce i sama podpisała umowę. Mimo że tylko żona jest pożyczkobiorcą, w myśl zawartej umowy, za dług odpowiadają oboje małżonkowie. Jest to dług zaciągnięty z uwagi na konieczność zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.

Tylko wyjątkowo małżonek, który nie wiedział o zaciągniętym zobowiązaniu, może zwrócić się do sądu z żądaniem ustalenia, że tylko małżonek, który zaciągnął dług, jest za niego w pełni odpowiedzialny. Przykładem takiej możliwości może być na przykład sytuacja, w której „niewinny” małżonek wykaże, że środki pozyskane z pożyczki zostały przeznaczone na przykład na pokrycie personalnych wydatków drugiego małżonka czy kosztów jego biznesu.

Długi małżonka - czy małżonek zgodził się na dług?

Najważniejsze znaczenie w przypadku odpowiedzialności za długi małżonka ma zgoda drugiego małżonka. Nie zawsze w czynności skutkującej zaciągnięciem zobowiązania (na przykład zawarciem umowy pożyczki, jak w opisanym powyżej przykładzie) uczestniczą oboje małżonkowie – umowę może zawrzeć tylko jeden z nich, podczas gdy drugi z małżonków wie o tej czynności i wyraża na nią zgodę.

Poniższe rozważania dotyczące zasad odpowiedzialności dotyczą najbardziej typowego w Polsce ustroju majątkowego tj. wspólności majątkowej.

Przepis art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
„§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9”.

Jeżeli małżonek wyraził zgodę na dokonanie czynności, wówczas w razie braku spłaty wierzyciel może dochodzić spłaty zobowiązania z przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego.

Jeżeli drugi małżonek nie wyrazi zgody na zaciągnięcie długu, wówczas wierzyciel może egzekwować swoją należność wyłącznie z:

majątku osobistego dłużnika tj. małżonka zaciągającego dług;
wynagrodzenia za pracę lub innych dochodów dłużnika;
przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa prowadzonego przez dłużnika, jeżeli wierzytelność powstała w związku z tą działalnością.

Przykład 2.

Pan Jan prowadzi przedsiębiorstwo transportowe. Aby pozyskać dodatkowe środki na zakup nowego samochodu ciężarowego, zaciągnął pożyczkę. Żona pana Jana wyraziła zgodę na tę czynność i pożyczkodawca został poinformowany o jej decyzji, a stosowny zapis znalazł się również w umowie. Jeżeli pan Jan nie spłaci zaciągniętego zobowiązania, pożyczkodawca może przeprowadzić postępowanie egzekucyjne również względem mieszkania, którego właścicielami są oboje małżonkowie.

Jeżeli małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie długu, wierzyciel może dochodzić jego zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków.
Jeżeli małżonek nie wyraził zgody na takie działanie, wierzyciel ma ograniczone możliwości działania i nie może żądać zaspokojenia tego długu ze wspólnych składników majątku.

Największym problemem przy ustaleniu zakresu odpowiedzialności jest sprawdzenie, czy drugi z małżonków rzeczywiście wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. Większość profesjonalnych pożyczkodawców żąda zazwyczaj przedstawienia dokumentu – pisemnej zgody drugiego małżonka.

Polecamy:

Urlop macierzyński, a niespodziewana choroba